Quyết định 538/QĐ-UBND năm 2022 phê duyệt Báo cáo hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016- 2020

QUYẾT ĐỊNH

PHÊ DUYỆT BÁO CÁO HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG GIAI ĐOẠN 2016 - 2020

CHỦ TỊCH ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

Căn cứ Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 19 tháng 6 năm 2015;

Căn cứ Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 22 tháng 11 năm 2019;

Căn cứ Luật Bảo vệ môi trường năm 2020;

Căn cứ Thông tư số 43/2015/TT-BTNMT ngày 29 tháng 9 năm 2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường về báo cáo hiện trạng môi trường, bộ chỉ thị môi trường và quản lý số liệu quan trắc môi trường;

Theo đề nghị của Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tại Tờ trình số 49/TTr-STNMT ngày 09 tháng 02 năm 2022.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Báo cáo hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020.

Điều 2. Sở Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm thực hiện công khai Báo cáo hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020 theo quy định của pháp luật hiện hành.

Điều 3. Quyết định này có hiệu lực từ ngày ký.

Điều 4. Chánh Văn phòng UBND thành phố; Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường; Thủ trưởng các Sở, ban, ngành thuộc UBND thành phố; Chủ tịch Ủy ban nhân dân các quận, huyện và các tổ chức, cá nhân có liên quan căn cứ Quyết định thi hành./.

BÁO CÁO

HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG GIAI ĐOẠN 2016 - 2020

MỤC LỤC

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC HÌNH

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

LỜI NÓI ĐẦU

CHƯƠNG 1 ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI THÀNH PHỐ

1.1. TỔNG QUAN ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

1.2. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

1.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 2 SỨC ÉP CỦA PHÁT TRIỀN KINH TẾ - XÃ HỘI ĐỐI VỚI MÔI TRƯỜNG THÀNH PHỐ

2.1. SỨC ÉP DÂN SỐ, VẤN ĐỀ DI CƯ VÀ QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA

2.2. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG CÔNG NGHIỆP

2.3. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG

2.4. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NĂNG LƯỢNG

2.5. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG GIAO THÔNG VẬN TẢI

2.6. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG NÔNG - LÂM NGHIỆP VÀ THỦY SẢN

2.7. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG Y TẾ

2.8. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG DU LỊCH, DỊCH VỤ, THƯƠNG MẠI

2.9. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 3 HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC

3.1. NƯỚC MẶT LỤC ĐỊA

3.2. NƯỚC DƯỚI ĐẤT

3.3. NƯỚC BIỂN VEN BỜ

CHƯƠNG 4 HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

4.1. CÁC NGUỒN TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

4.2. DIỄN BIẾN CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

4.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 5 HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG ĐẤT

5.1. HIỆN TRẠNG TÀI NGUYÊN ĐẤT

5.2. CÁC NGUỒN TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG ĐẤT

5.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 6 HIỆN TRANG ĐA DẠNG SINH HỌC

6.1. HIỆN TRẠNG VÀ DIỄN BIẾN

6.2. CÁC NGUỒN GÂY TÁC ĐỘNG

6.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 7 QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN

7.1. HIỆN TRẠNG PHÁT SINH, THU GOM VÀ XỬ LÝ

7.2. CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN

7.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 8 BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU, TAI BIẾN THIÊN NHIÊN VÀ SỰ CỐ MÔI TRƯỜNG

8.1. BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

8.2. TAI BIẾN THIÊN NHIÊN

8.3. SỰ CỐ MÔI TRƯỜNG

8.4. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 9 TÁC ĐỘNG TỪ MÔI TRƯỜNG ĐẾN SỨC KHỎE, KINH TẾ - XÃ HỘI

9.1. ĐỐI VỚI SỨC KHỎE CON NGƯỜI

9.2. ĐỐI VỚI CÁC VẤN ĐỀ KINH TẾ - XÃ HỘI

9.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 10 CÔNG TÁC QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG THÀNH PHỐ

10.1. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CÁC CHỈ TIÊU VỀ MÔI TRƯỜNG

10.2. HỆ THỐNG CHÍNH SÁCH, VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT

10.3. NGÂN SÁCH, ĐẦU TƯ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG

10.4. TRIỂN KHAI CÁC CÔNG CỤ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG

10.5. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC, ÁP DỤNG CÔNG NGHỆ MỚI

10.6. NÂNG CAO NHẬN THỨC CỘNG ĐỒNG, XÃ HỘI HÓA

10.7. HỢP TÁC QUỐC TẾ VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG

10.8. ĐÁNH GIÁ CHUNG

CHƯƠNG 11 MỤC TIÊU, GIẢI PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG THỜI GIAN TỚI

11.1. MỤC TIÊU

11.2. GIẢI PHÁP

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC I. DANH MỤC CÁC VĂN BẢN QPPL VỀ CÔNG TÁC BVMT THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG GIAI ĐOẠN 2016-2020

PHỤ LỤC II. DANH MỤC Các điểm quan trắc môi trường không khí trên địa bàn thành phố Đà Nẵng

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Đặc trưng nhiệt độ trung bình tháng, năm giai đoạn 2016 - 2020 và chuẩn sai so với nhiệt độ TBNN

Bảng 1.2. Thống kê bão và ATNĐ trên biển Đông giai đoạn 2016 - 2020

Bảng 1.3. Mực nước trung bình mùa cạn tại trạm Ái Nghĩa (cm)

Bảng 1.4. Mực nước trung bình mùa cạn tại trạm Cẩm Lệ (cm)

Bảng 1.5. Mực nước thấp nhất tại trạm Ái Nghĩa (cm)

Bảng 1.6. Mực nước thấp nhất tại trạm Cẩm Lệ (cm)

Bảng 1.7. Mực nước trung bình tháng mùa lũ (cm)

Bảng 1.8. Mực nước cao nhất tháng mùa lũ (cm)

Bảng 1.9. Tổng hợp công suất cấp nước đô thị (m³/ngày)

Bảng 1.10. Tổng hợp công suất cấp nước nông thôn (m³/ngày)

Bảng 1.11. Số lượng ô tô và xe máy thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Bảng 3.1. Trữ lượng có thể khai thác nước dưới đất tại các khu vực thành phố

Bảng 4.1. Nhóm ngành sản xuất và khí thải phát sinh điển hình

Bảng 5.1. Bảng cân bằng sử dụng đất hiện trạng

Bảng 5.2. Diện tích đất sử dụng phân theo loại đất và phân theo huyện/quận

Bảng 5.3. Tổng hợp các loại đất cấm xây dựng (Loại IV)

Bảng 5.4. Tình hình sử dụng TBVTV trên địa bàn thành phố

Bảng 6.1. Diễn biến rừng trên địa bàn thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Bảng 6.2. Diễn biến rừng tự nhiên trên địa bàn thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Bảng 6.3. Hệ thực vật bậc cao ở Đà Nẵng

Bảng 6.4. Các họ thực vật có sự đa dạng loài nhất ở Đà Nẵng

Bảng 6.5. Hệ động vật ở các khu BTTN và cảnh quan ở Đà Nẵng

Bảng 6.6. Hệ động vật ở Đà Nẵng

Bảng 6.7. Số lượng loài thực vật bị đe dọa ở Đà Nẵng

Bảng 6.8. Các loài có tầm quan trọng bảo tồn ghi nhận ở Đà Nẵng

Bảng 7.1. Khối lượng CTRSH phát sinh tại thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Bảng 7.2. Thành phần CTR sinh hoạt thành phố Đà Nẵng (2016-2020)

Bảng 7.3. Tổng khối lượng chất thải nông nghiệp phát sinh theo từng lĩnh vực

Bảng 7.4. Thành phần CTR nông nghiệp

Bảng 7.5. Tổng khối lượng chất thải nông nghiệp được thu gom, vận chuyển

Bảng 7.6. Các biện pháp xử lý CTR chăn nuôi tại thành phố Đà Nẵng

Bảng 7.7. CTR công nghiệp không nguy hại được thu gom giai đoạn 2016-2020

Bảng 7.8. Khối lượng CTRCN phát sinh tại các KCN, KCNC

Bảng 7.9. Thành phần CTRCN không nguy hại ở Đà Nẵng

Bảng 7.10. Tỷ lệ CTRCNTT được thu gom, xử lý theo từng phương pháp (2018)

Bảng 7.11. Thành phần CTR công nghiệp nguy hại ở Đà Nẵng

Bảng 7.12. Nguồn phát sinh các loại CTR đặc thù từ các hoạt động y tế

Bảng 7.13. Khối lượng CTR y tế được thu gom giai đoạn 2016-2020

Bảng 7.14. Thành phần CTR y tế ở Đà Nẵng

Bảng 7.15. Diện tích kho lưu giữ CTR tại một số bệnh viện

Bảng 7.16. Khối lượng chất thải rắn nguy hại năm 2019 - 2020

Bảng 7.17. Tình hình lưu giữ CTRSH và CTRCNTT tại các cơ sở

Bảng 8.1. Nguy cơ ngập đối với thành phố Đà Nẵng

Bảng 8.2. Thống kê thiệt hại do tai biến thiên nhiên thời gian qua

Bảng 10.1. Kết quả thực hiện Quyết định 41/QĐ-UBND ngày 24/8/2008

Bảng 10.2. Kết quả tính toán bộ chỉ số theo quyết định số 2782/QĐ-BTNMT

Bảng 10.3. Kinh phí sự nghiệp môi trường giai đoạn 2016 - 2020 (triệu đồng)

Bảng 10.4. Tình hình thẩm định hồ sơ môi trường 2016 - 2020

Bảng 10.5. Kết quả thu phí BVMT đối với nước thải CN giai đoạn 2016 - 2020

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Bản đồ hành chính thành phố Đà Nẵng

Hình 1.2. Bản đồ địa hình Đà Nẵng

Hình 3.1. Mạng lưới sông ngòi thành phố Đà Nẵng

Hình 3.2. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước sông Vu Gia - Hàn

Hình 3.3. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước sông Cu Đê

Hình 3.4. Sơ đồ các vị trí quan trắc nước sông Phú Lộc định kỳ

Hình 3.5. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng môi trường nước hồ

Hình 3.6. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước dưới đất

Hình 3.7. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước biển ven bờ thành phố

Hình 4.1. Hiện trạng giao thông ở Đà Nẵng

Hình 4.2. Vị trí 39 điểm quan trắc chất lượng MTKK khu vực dân cư

Hình 6.1. Bách niên đại thụ ở Sơn Trà - Cây di sản của thành phố

Hình 6.2. Wenchengia altemifolia, loài thực vật hiếm cần được nghiên cứu

Hình 6.3. Voọc chà vá chân nâu tại bán đảo Sơn Trà

Hình 6.4. Cây mai dương thân gỗ

Hình 6.5. Thảm cỏ biển tại Bãi Nồm

Hình 6.6. Cỏ lá tròn (Halophila ovalis)

Hình 7.1. Vị trí các KCN tại thành phố Đà Nẵng

Hình 7.2. Các vật dụng, trang thiết bị triển khai phân loại chất thải tại nguồn

Hình 7.3. Hình ảnh triển khai phân loại chất thải tại nguồn trên địa bàn quận Hải Châu

Hình 7.4. Hoạt động triển khai Phong trào Chống chất thải nhựa năm 2019

Hình 8.1. Bản đồ nguy cơ ngập ứng với mực nước biển dâng 100 cm thành phố Đà Nẵng

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1.1. Nhiệt độ không khí Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020

Biểu đồ 1.2. Lượng mưa trung bình tháng trên địa bàn thành phố

Biểu đồ 1.3. Tổng sản phẩm xã hội trên địa bàn Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020

Biểu đồ 1.4. Tốc độ tăng trưởng GRDP giai đoạn 2016 - 2019

Biểu đồ 1.5. Cơ cấu kinh tế Đà Nẵng năm 2020

Biểu đồ 1.6. Doanh thu du lịch năm 2016 - 2019 (ĐVT: tỷ đồng)

Biểu đồ 1.7. Lượt khách du lịch đến Đà Nẵng năm 2016 - 2020

Biểu đồ 1.8. Dân số trung bình thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2019

Biểu đồ 3.1. Kết quả một số thông số quan trắc trong nước sông Vu Gia - Hàn

Biểu đồ 3.2. Kết quả một số thông số quan trắc chất lượng nước sông Phú Lộc

Biểu đồ 3.3. Kết quả một số thông số quan trắc nước các hồ

Biểu đồ 4.1. Số lượng phương tiện giao thông ở Đà Nẵng

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 7.1. Quy trình thu gom chất thải rắn sinh hoạt khu vực nội thành

Sơ đồ 7.2. Sơ đồ thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt khu vực ngoại thành

Sơ đồ 7.3. Sơ đồ tổng quan về xử lý CTR nông nghiệp tại thành phố Đà Nẵng

Sơ đồ 7.4. Sơ đồ quy trình thu gom, vận chuyển CTRCN không nguy hại

Sơ đồ 7.5. Sơ đồ quy trình thu gom, vận chuyển CTRCN nguy hại

Sơ đồ 7.6. Quá trình xử lý đốt CTR công nghiệp nguy hại

Sơ đồ 7.7. Quá trình xử lý bóng đèn huỳnh quang, đèn compact

Sơ đồ 7.8. Quá trình xử lý chất thải có tính axit, chất thải có tính bazơ

Sơ đồ 7.9. Sơ đồ quy trình thu gom vận chuyển chất thải rắn y tế

Sơ đồ 7.10. Sơ đồ bộ máy tổ chức quản lý chất thải rắn Đà Nẵng

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

LỜI NÓI ĐẦU

Thành phố Đà Nẵng thuộc vùng duyên hải miền Trung, phía Đông giáp biển Đông, phía Nam giáp tỉnh Quảng Nam, phía Tây giáp tỉnh Thừa Thiên Huế và tỉnh Quảng Nam, phía Bắc giáp tỉnh Thừa Thiên Huế. Đà Nẵng là trung tâm kết nối miền Bắc và miền Nam, là thành phố động lực, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, khoa học công nghệ của miền Trung và Tây Nguyên.

Với nền kinh tế tăng trưởng tương đối nhanh, tốc độ tăng giá trị tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) giai đoạn 2016 - 2020 trung bình đạt khoảng 8,1%/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, đúng hướng, trong đó ngành dịch vụ dẫn đầu về tỉ trọng và tốc độ tăng trưởng; dịch vụ thương mại, thông tin và truyền thông, vận tải, logistics, tài chính, ngân hàng, giáo dục - đào tạo, y tế đều phát triển với tốc độ cao; du lịch trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, có thương hiệu, có khả năng cạnh tranh quốc tế. Ngành công nghiệp duy trì mức tăng trưởng khá, công nghiệp công nghệ cao, công nghệ thông tin được chú trọng phát triển. Nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững, ứng dụng công nghệ cao, thân thiện với môi trường. Tiềm năng, thế mạnh kinh tế biển ngày càng được phát huy.

Hạ tầng kinh tế - xã hội, diện mạo đô thị thay đổi nhanh chóng và tương đối hiện đại. Chỉ số cạnh tranh, chỉ số phát triển con người được nâng lên; duy trì vị trí tốp đầu về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và các chỉ số về cải cách hành chính, hiệu quả quản trị và hành chính công, phát triển và ứng dụng CNTT. Xây dựng nông thôn mới đạt được nhiều kết quả tích cực, hoàn thành sớm mục tiêu đề ra... Đà Nẵng từng bước khẳng định vai trò là đô thị lớn, đầu tàu, động lực phát triển, trung tâm KT-XH của miền Trung - Tây Nguyên và của cả nước.

Báo cáo Hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020 nhằm cung cấp thông tin tổng hợp về hiện trạng, diễn biến môi trường của thành phố, dự báo các tác động tới sức khỏe con người, KT-XH, hệ sinh thái và môi trường tự nhiên. Từ đó phân tích, đánh giá các chính sách về BVMT, định hướng các giải pháp về BVMT, góp phần xây dựng “Đà Nẵng - Thành phố môi trường giai đoạn 2021 - 2030”.

Báo cáo Hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020 sử dụng thông tin, số liệu từ các cơ quan Trung ương, các Sở, ban, ngành thành phố; kết quả nghiên cứu, khảo sát và các tài liệu liên quan. Báo cáo được thực hiện với sự tham gia, đóng góp của các Sở, ban, ngành, các nhà khoa học, chuyên gia. Với những thông tin cơ bản được hệ thống và tổng hợp, Báo cáo là tài liệu hỗ trợ hữu ích, phục vụ mục tiêu phát triển bền vững thành phố, đồng thời là tài liệu quan trọng phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, giáo dục, đào tạo và truyền thông cộng đồng về BVMT.

TRÍCH YẾU

Mục đích, phạm vi báo cáo

Mục đích báo cáo: Đánh giá thực trạng môi trường, diễn biến chất lượng các thành phần môi trường giai đoạn 2016 - 2020, những tác động từ hoạt động con người tới môi trường và ngược lại; Đánh giá hiện trạng công tác bảo vệ môi trường của thành phố, gồm: năng lực quản lý, thanh tra, kiểm tra và tình hình thực hiện các chính sách pháp luật về BVMT; cung cấp thông tin, số liệu cho Báo cáo môi trường quốc gia.

Phạm vi báo cáo: Sử dụng thông tin, số liệu về phát triển KT-XH, số liệu quan trắc chất lượng môi trường, công tác BVMT của các cấp, ngành trên địa bàn thành phố. Các dữ liệu cơ bản được tổng hợp trong thời kỳ 2016 - 2020.

Báo cáo được cung cấp đến

Bộ Tài nguyên và Môi trường và các Bộ, ban, ngành liên quan; Thành ủy Đà Nẵng, Hội đồng nhân dân thành phố, UBND thành phố, các Sở, ban, ngành và các quận, huyện; các cơ quan quản lý, hoạch định chính sách, các đơn vị nghiên cứu trung ương và địa phương; các tổ chức kinh tế, xã hội nghề nghiệp; các chuyên gia, các nhà nghiên cứu, sinh viên và những người quan tâm đến công tác BVMT của thành phố.

Tóm tắt báo cáo

Báo cáo Hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016-2020 gồm phần mở đầu, kết luận, kiến nghị và 11 chương, như sau:

- Chương 1: Tổng quan về điều kiện tự nhiên và tình hình phát triển kinh tế - xã hội của thành phố, tập trung trong giai đoạn 2016 - 2020.

- Chương 2: Những động lực gây áp lực lên môi trường, đối với từng lĩnh vực, khái quát về diễn biến hoạt động, các áp lực do các hoạt động gây ra, làm căn cứ đánh giá những vấn đề ô nhiễm có nguồn gốc từ lĩnh vực nào.

- Từ Chương 3 đến Chương 8: Những động lực và các áp lực đối với từng thành phần môi trường. Trong các chương này, mỗi thành phần môi trường sẽ phân tích nguồn gốc các áp lực, thực trạng môi trường, trên cơ sở đó, dự báo diễn biến môi trường trong tương lai.

- Chương 9: Đánh giá những tác động từ các vấn đề môi trường đến sức khỏe con người, kinh tế - xã hội và hệ sinh thái của thành phố.

- Chương 10: Giới thiệu về tổ chức, công tác quản lý môi trường như: kiểm tra, kiểm soát, xử lý các vấn đề về môi trường; thẩm định đánh giá tác động môi trường; các hoạt động đầu tư, nghiên cứu, tuyên truyền về BVMT.

- Chương 11: Mục tiêu và giải pháp thực hiện công tác BVMT thời gian tới.

Phương pháp xây dựng báo cáo

Báo cáo Hiện trạng môi trường thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020 được xây dựng dựa theo mô hình DPSIR (Động lực - Áp lực - Hiện trạng - Tác động - Đáp ứng). Động lực (D) là gia tăng dân số, phát triển của các ngành kinh tế - xã hội, phát triển đô thị và nông thôn...Các phát triển này đã làm tăng khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên, gia tăng phát thải ô nhiễm môi trường và có thể gây ra các rủi ro và sự cố môi trường tạo ra áp lực (P) rất lớn làm thay đổi hiện trạng môi trường. Hiện trạng (S) môi trường được đánh giá thông qua các thông số cơ bản của các thành phần môi trường như đất, nước, không khí; các vấn đề sử dụng đất, suy thoái và ô nhiễm đất; suy thoái rừng và đa dạng sinh học; vấn đề phát sinh chất thải và tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn... sẽ tác động (I) xấu đến chất lượng môi trường xung quanh, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và thiệt hại đến kinh tế, xã hội. Đáp ứng (R) là các giải pháp tổng hợp nhằm quản lý hiệu quả, phòng ngừa và giảm thiểu các tác động, cải thiện chất lượng môi trường như các chính sách, pháp luật, thể chế có liên quan, các hành động giảm thiểu, quản lý, kiểm soát môi trường để đạt được mục tiêu bảo vệ môi trường.

Nguồn cung cấp số liệu

Các thông tin, số liệu sử dụng trong Báo cáo Hiện trạng môi trường 5 năm của thành phố được thu thập từ các Sở, Ban, ngành, các cơ quan, tổ chức nghiên cứu liên quan. Danh mục thông tin, tài liệu thu thập được tại mục Tài liệu tham khảo.

Chương 1

ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI THÀNH PHỐ

1.1. TỔNG QUAN ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

1.1.1. Điều kiện địa lý tự nhiên

1.1.1.1. Vị trí địa lý

Thành phố Đà Nẵng ở trung tâm địa lý của Việt Nam, giáp với tỉnh Thừa Thiên Huế ở phía Bắc và giáp với tỉnh Quảng Nam ở phía Nam, tiếp đó là Quảng Ngãi; cách Hà Nội 764 km về phía Bắc, cách thành phố Hồ Chí Minh 964 km về phía Nam, cách cố đô Huế 108 km về hướng Tây Bắc. Đà Nẵng là trung điểm của 3 di sản văn hóa thế giới là Cố đô Huế, Phố cổ Hội An và Thánh địa Mỹ Sơn. Trong phạm vi khu vực và quốc tế, Đà Nẵng là cửa ngõ quan trọng ra biển của Tây Nguyên và các nước Lào, Campuchia, Thái Lan, Myanma thông qua Hành lang kinh tế Đông Tây (EWEC), với điểm kết thúc là Cảng Tiên Sa.

Hình 1.1. Bản đồ hành chính thành phố Đà Nẵng^[1]

Thành phố có diện tích 128.488 ha, với 08 đơn vị hành chính, gồm: 6 quận nội thành (Hải Châu, Thanh Khê, Sơn Trà, Ngũ Hành Sơn, Liên Chiểu, Cẩm Lệ) và 2 huyện (Hòa Vang, Hoàng Sa). Trong đó, diện tích các quận nội thành là 246,70km², huyện Hòa Vang là 733,18 km² và huyện đảo Hoàng Sa là 305km².

1.1.1.2. Địa hình

Địa hình vùng lục địa của Đà Nẵng bao gồm các dạng đặc trưng: Địa hình núi và núi cao, địa hình gò đồi, địa hình đồng bằng và địa hình cồn cát ven biển.

Hình 1.2. Bản đồ địa hình Đà Nẵng

Địa hình núi và núi cao phân bố ở phía Tây, Tây Bắc Đà Nẵng, chiếm gần 50% diện tích tự nhiên vùng lục địa của thành phố. Vùng địa hình gò đồi nằm giữa vùng núi và đồng bằng, trong đó địa hình đồng bằng chủ yếu tập trung tại vùng ven hạ lưu các sông, phía Đông sông Hàn - Vĩnh Điện và ven Vịnh Đà Nẵng là địa hình cồn cát.

1.1.2. Đặc điểm thời tiết

Đà Nẵng trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa có nền nhiệt độ cao và ít biến động, là nơi chuyển tiếp đan xen giữa khí hậu miền Bắc và khí hậu miền Nam. Mỗi năm có 2 mùa rõ rệt: Mùa mưa từ tháng IX đến tháng XII và Mùa khô từ tháng I đến tháng VIII. Các yếu tố thời tiết kết hợp với đặc điểm địa hình làm cho thành phố hội tụ đầy đủ các dạng thiên tai đặc trưng của khu vực.

1.1.2.1. Nhiệt độ không khí

a) Nhiệt độ trung bình

Nhiệt độ TBN giai đoạn 2016 - 2020 cao hơn TBNN là 0,7°C. Xu hướng nhiệt độ TBN trong 20 năm gần đây tăng rõ rệt so với nhiều năm trước. Giai đoạn 2016 - 2020 nằm trong chu kỳ tăng nhiệt độ tại Đà Nẵng.

Bảng 1.1. Đặc trưng nhiệt độ trung bình tháng, năm giai đoạn 2016 - 2020 và chuẩn sai so với nhiệt độ TBNN

Nguồn: Đài KTTV khu vực TTB, 2021.

Tại Đà Nẵng, đường nhiệt độ trong năm có xu hướng dạng đỉnh vào giữa năm, cao dần từ tháng III và giảm dần từ tháng VIII. Giai đoạn 2016 - 2020, nhiệt độ trung bình giữa và cuối kỳ mùa đông bằng với nhiệt độ TBNN cùng thời kỳ, các tháng mùa hạ lại có xu hướng tăng nhiệt độ, nhiệt độ các tháng mùa hè cao hơn nhiệt độ TBNN cùng kỳ do chịu áp thấp nóng phía Tây và đới gió Tây Nam gây hiệu ứng phơn mạnh. Tuy nhiên, còn nguyên nhân khác có quy mô lớn hơn, là do tác động của hiện tượng El Nino (hiện tượng nóng lên của nước biển) xảy ra từ cuối năm 2018 đến nay, cộng thêm hiệu ứng đô thị và những thay đổi mặt đệm của khu vực trạm quan trắc,...

b) Nhiệt độ cao nhất

Nhiệt độ cao nhất trung bình các tháng trong năm từ 25,9°C ¸ 31,4°C, cho thấy sự phân hóa mùa nhiệt độ rất rõ rệt ở Đà Nẵng. Biến động nhiệt độ cao nhất trung bình vào mùa khô tại Đà Nẵng trong giai đoạn qua là rõ nét nhất. Nhìn chung có tháng cao hơn hoặc thấp hơn giá trị TBNN cùng kỳ. Tuy nhiên, đa số các tháng là cao hơn giá trị TBNN và cao hơn đáng kể. Điển hình ngày 21/5/2020, nhiệt độ cao nhất là 39,6°C.

Nhiệt độ cao nhất tuyệt đối và thấp nhất tuyệt đối các tháng giai đoạn 2016 - 2020 hầu hết chưa đạt ngưỡng giá trị cực đoan trong chuỗi số liệu gần 40 năm gần đây. Tuy nhiên, trong năm 2019 các giá trị nhiệt độ trung bình tháng từ tháng VI đến tháng VIII đều trên 30°C, trong đó tháng VI có nhiệt độ trung bình là 31,37°C, vượt giá trị lịch sử vào tháng 12/2012.

c) Nhiệt độ thấp nhất

Nhiệt độ thấp nhất tuyệt đối trong cả giai đoạn là 14,2°C (Tháng 02/2016). Điều này cho thấy, thời tiết mùa đông tại Đà Nẵng những năm gần đây tuy có xảy ra nhiều đợt giá rét vào giữa và cuối mùa, tại các vùng núi nhiệt độ còn xuống thấp hơn 15°C (Tháng 02/2018). Ngược lại, mùa khô lại nóng hơn so với TBNN.

Biểu đồ 1.1. Nhiệt độ không khí Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020

1.1.2.2. Lượng mưa

Trong 05 năm qua, diễn biến mưa tại Đà Nẵng khá phức tạp, tổng lượng mưa năm trung bình là 2.516mm, cao hơn 118,5mm so với lượng mưa TBNN.

Do đặc điểm địa lý của thành phố khá đặc biệt, nằm trong vùng NĐGM, là nơi tranh chấp, đan xen của nhiều dạng hình thế thời tiết có nguồn gốc nhiệt đới và ôn đới khác nhau, tạo ra một chế độ mưa riêng biệt. Mặc dù không thường xuyên nhưng có năm ngay trong mùa khô vẫn xảy ra các đợt mưa diện rộng với lượng mưa khá lớn, có thể gây lũ nhỏ. Còn trong mùa mưa, những đợt mưa lớn diện rộng thường có đặc điểm chung là do bão, ATNĐ hoặc kết hợp nhiều loại hình thể gây mưa cùng lúc với lượng mưa có thể rất lớn và kéo dài nhiều ngày.

Nhìn chung, lượng mưa giữa 2 mùa phân hóa rõ hơn so với quy luật nhiều năm. Số liệu cho thấy, lượng mưa mùa khô cao hơn TBNN cùng kỳ và mùa mưa thì ít hơn TBNN cùng kỳ, lượng thiếu hụt chưa đến 1,5%. Mùa mưa giai đoạn này đến sớm hơn, lượng mưa tại các tháng 12 trong giai đoạn 2016 - 2020 cao hơn rất nhiều so với giai đoạn trước và TBNN nhưng tổng lượng mưa trung bình lại thấp hơn hoặc xấp xỉ, trong khi đó mùa khô có lượng mưa cao hơn TBNN.

Biểu đồ 1.2. Lượng mưa trung bình tháng trên địa bàn thành phố

1.1.2.3. Một số loại hình thiên tai thường xuyên tác động đến thành phố

a) Bão và áp thấp nhiệt đới

Từ năm 2016 đến nay, trên biển Đông có 43 cơn bão, 24 ATNĐ, trung bình 10 đến 12 cơn bão trong năm, trong đó từ tháng 7 đến tháng 11/2017 số lượng bão và ATNĐ hoạt động trên biển Đông khá nhiều (mỗi tháng có từ 3 - 4 XTNĐ). Đà Nẵng cũng chịu ảnh hưởng của 15 cơn bão và 03 ATNĐ từ biển Đông, tăng nhiều hơn so với TBNN và so với giai đoạn 2011 - 2015. Các cơn bão ảnh hưởng trực tiếp và gây thiệt hại cho thành phố gồm cơn bão số 4 (năm 2016), số 10 và số 12 (năm 2017).

Giai đoạn 2016 - 2020, bão và ATNĐ xuất hiện trên biển Đông và Tây Thái Bình Dương thay đổi nhiều qua từng năm, tăng đáng kể và nhiều hơn giai đoạn 5 năm trước, đặc biệt là năm 2017 khi xuất hiện 20 XTNĐ. Không chỉ gia tăng về số lượng mà cường độ bão có nhiều biến động bất thường, ngày càng nhiều bão có cường độ mạnh đến rất mạnh hoặc siêu bão xuất hiện, đường đi phức tạp và mạnh lên khi vào đất liền.

Bảng 1.2. Thống kê bão và ATNĐ trên biển Đông giai đoạn 2016 - 2020

Nguồn: Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn thành phố; (^*): Bão và ATNĐ tác động trực tiếp hoặc gây ảnh hưởng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

Diễn biến một số cơn bão ảnh hưởng đến Đà Nẵng đáng chú ý:

- Cơn bão số 4 (2016) xuất hiện vào chiều tối ngày 12/9 dưới dạng ATNĐ và mạnh lên thành bão rạng sáng 13/9 đổ bộ vào đất liền, trọng tâm từ Đà Nẵng đến Quảng Ngãi. Cơn bão không gây thiệt hại về người nhưng ước tính thiệt hại về tài sản trên toàn địa bàn thành phố là khoảng 10 tỷ đồng.

- Bão Doksuki (cơn bão số 10- 2017) là một xoáy thuận nhiệt đới rất mạnh, đây cũng là cơn bão lớn nhất trong năm 2017. Cơn bão hình thành từ ngày 10/09 trên biển Đông và đổ bộ vào nước ta khoảng chiều tối ngày 15/09 gây thiệt hại về người và tài sản, tuy nhiên Đà Nẵng chỉ chịu ảnh hưởng nhẹ do không nằm trên đường đi của bão.

- Bão Damrey (cơn bão số 12- 2017) xuất hiện Miền Trung Philippines và mạnh lên thành ATNĐ vào ngày 1/11 và chưa đầy 24h sau đã mạnh lên thành bão, cấp độ rủi ro thiên tai bậc cấp 4. Gây thiệt hại về người và của trên địa bàn Đà Nẵng với 12 người bị thương, tổng thiệt hại tài sản ước tính 80 tỷ đồng. Đây là cơn bão mà Đà Nẵng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong giai đoạn 2016 - 2020.

- Bão Noul (cơn bão số 5- 2020) hình thành ở miền Trung Philipin từ 07 giờ ngày 15/9/2020, đến chiều tối ngày 15/9 đi vào Biển Đông. Đến đêm 16/9 ATNĐ đã mạnh lên thành bão, có tên quốc tế là Noul. Tại Đà Nẵng có mưa to đến rất to và dông.

- Bão Molave (cơn bão số 9- 2020) là cơn bão mạnh xuất hiện ngày 26/10. Khi vào Biển Đông bão có cường độ cấp 12, giật cấp 14, di chuyển nhanh theo hướng Tây tốc độ 20-25km/h. Do ảnh hưởng của bão, Đà Nẵng có gió mạnh cấp 6, giật cấp 10.

b) Lũ lụt

Các khu vực chịu tác động mạnh từ lũ lụt, ngập lụt thuộc các vùng trũng dọc các sông Cu Đê, Túy Loan, Cầu Đỏ, Cẩm Lệ. Các địa bàn bị ngập lụt mạnh như: Hòa Xuân (Cẩm Lệ), Hòa Cường Nam (Hải Châu), Hòa Châu, Hòa Phước, Hòa Tiến (Hòa Vang), Hòa Hiệp Nam, Hòa Khánh Bắc (Liên Chiểu), Hòa Quý (Ngũ Hành Sơn), An Hải Tây (Sơn Trà). Mức độ tác động theo chiều giảm dần như sau: Liên Chiểu, Hòa Vang, Ngũ Hành Sơn, Cẩm Lệ, Hải Châu, Sơn Trà và Thanh Khê. Từ năm 2000 đến 2009, có 33 trận lũ, trong đó có 5 trận lũ gây thiệt hại nghiêm trọng. Từ năm 2010 đến 2017, xảy ra khoảng 11 trận lũ với 05 trận lũ gây thiệt hại nghiêm trọng.

c) Xâm nhập mặn

Hầu hết các sông ở Đà Nẵng hiện nay đều bị nhiễm mặn, các khu vực bị nhiễm nặng như Hòa Xuân (sông Hàn), Hòa Hiệp Bắc, Hòa Bắc (sông Cu Đê). Nguyên nhân xâm nhập mặn ngày càng gia tăng là do tình hình nắng nóng, hạn hán kéo dài cộng với việc vận hành của các thủy điện trên thượng nguồn, nhất là thủy điện ĐakMi 4 chuyển nước trên sông Cái (sông Vu Gia) về sông Thu Bồn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp, hoạt động sinh hoạt và sản xuất của người dân ở khu vực Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng. Tình trạng nhiễm mặn tại sông Cầu Đỏ diễn ra cao nhất vào tháng 5/2016, độ mặn 6.213 mg/l (gấp 25 lần tiêu chuẩn cho phép).

d) Tình hình nắng nóng

Hàng năm, Đà Nẵng có khoảng 12 đợt nắng nóng, số đợt nắng và tổng số ngày nắng nóng xấp xỉ TBNN, nhưng cường độ nắng nóng không quá gay gắt, năm 2019 - 2020 là hai năm liên tiếp có mức độ nắng nóng gay gắt, nhiệt độ cao nhất trong năm 2019 là 39.5°C, năm 2020 là 39.6°C. Từ tháng IV - IX là khoảng thời gian nắng nóng xuất hiện, chủ yếu vào các tháng VI và tháng VII, trung bình kéo dài 10 ngày, riêng năm 2019 đợt nắng nóng kéo dài 23 ngày. Một số đợt nắng nóng tiêu biểu:

- Năm 2017: Nhiệt độ cao nhất trong năm là 38,4°C (xảy ra ngày 4/6/2017).

- Năm 2018: Đợt nắng nóng đến muộn từ ngày 08/05 đến 17/09/2018, nhiệt độ cao nhất trong năm là 37,8°C (xảy ra ngày 31/8/2018).

- Năm 2019: Đợt nắng nóng đến muộn từ ngày 19/04 đến 10/09/2019, nhiệt độ cao nhất trong năm là 39,5°C (xảy ra ngày 06/05/2019).

- Năm 2020: Đợt nắng nóng đến muộn từ ngày 09/3 đến 18/9/2020, nhiệt độ cao nhất trong năm là 39,6°C (xảy ra ngày 21/5/2020).

e) Không khí lạnh

Không khí lạnh (KKL) và gió mùa Đông Bắc (GMĐB) xâm nhập xuống phía Nam vào khoảng từ tháng X đến tháng II thường gây rét, lạnh và trời âm u, ảnh hưởng đến sản xuất, sức khỏe cộng đồng. Số đợt và số ngày GMĐB ảnh hưởng đến thời tiết Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020 không khác nhiều so với quy luật TBNN. Tuy nhiên gần đây KKL có xu hướng trễ hơn TBNN, các tháng chịu ảnh hưởng lớn nhất là tháng XII, I và II, nhiệt độ thấp nhất giai đoạn 2016 - 2020 là <15°C (tháng 02/2018).

1.1.3. Đặc điểm thủy văn

Đà Nẵng chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi chế độ thủy văn sông Cu Đê và sông Hàn (hạ lưu hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn). Mùa cạn bắt đầu từ tháng I - VIII, mùa lũ từ tháng IX - XII. Trong 5 năm qua, dòng chảy trên các sông thay đổi thất thường. Dòng chảy mùa kiệt trung bình trên các sông ở mức xấp xỉ TBNN, nhưng mùa lũ lại cao hơn TBNN, riêng năm 2019 dòng chảy mùa lũ thấp hơn TBNN.

1.1.3.1. Tình hình thủy văn mùa cạn

a) Mực nước trung bình

- Vùng sông không bị ảnh hưởng triều: Dòng chảy các tháng mùa cạn có xu thế giảm mạnh từ tháng I - III, tháng IV - VI dòng chảy được bổ sung và nâng cao hơn nhờ mưa tiểu mãn và dòng chảy càng tăng đến tháng VIII khi gần đến mùa mưa. Tại Trạm Ái Nghĩa - sông Vu Gia giai đoạn 2016 - 2020, mực nước trung bình tháng giảm dần từ tháng I - III, nhưng từ tháng IV - VI mực nước được nâng cao hơn, tháng VII - VIII mực nước tiếp tục tăng hoặc ổn định, khác so với giai đoạn 2011 - 2015. So với TBNN cùng thời kỳ, mực nước trung bình mùa cạn giai đoạn này xấp xỉ bằng.

Bảng 1.3. Mực nước trung bình mùa cạn tại trạm Ái Nghĩa (cm)

Nguồn: Đài KTTV Khu vực TTB, 2021

- Vùng sông bị ảnh hưởng triều: Tại Trạm Cẩm Lệ, mực nước có xu thế giảm dần từ tháng I - VI, nhưng đến tháng VII mực nước có cao hơn hoặc không thay đổi và tăng cao vào tháng VIII. Nhìn chung, mực nước trung bình mùa cạn nơi vùng sông bị ảnh hưởng triều ở mức cao hơn so với TBNN cùng kỳ và cao hơn giai đoạn trước.

Bảng 1.4. Mực nước trung bình mùa cạn tại trạm Cẩm Lệ (cm)

Nguồn: Đài KTTV Khu vực TTB, 2021

b) Mực nước thấp nhất

- Vùng sông không bị ảnh hưởng triều: Năm 2016 - 2020 tại Ái Nghĩa, mực nước thấp nhất trung bình mỗi năm xuất hiện chủ yếu vào tháng IV, cụ thể: vào tháng IV (2016, 2017, 2019), tháng VII (2018). Mực nước thấp nhất giai đoạn 2016 - 2020 thấp hơn giá trị TBNN tại trạm.

Bảng 1.5. Mực nước thấp nhất tại trạm Ái Nghĩa (cm)

Nguồn: Đài KTTV Khu vực TTB, 2021

- Vùng sông bị ảnh hưởng triều: Tại trạm Cẩm Lệ, mực nước thấp nhất xuất hiện vào tháng V, VI hoặc tháng VII. So với TBNN, mực nước thấp nhất trung bình năm giai đoạn qua ở mức tương đối cao hơn.

Bảng 1.6. Mực nước thấp nhất tại trạm Cẩm Lệ (cm)

Nguồn: Đài KTTV Khu vực TTB, 2021

1.1.3.2. Tình hình thủy văn mùa lũ

a) Mực nước trung bình

Tại Cẩm Lệ, Ái Nghĩa, mực nước trung bình tháng cao nhất tập trung vào tháng XI - XII. Mực nước trung bình mùa lũ vùng sông ảnh hưởng triều ở mức tương đối cao, vùng sông không ảnh hưởng triều năm ở mức thấp hơn TBNN.

Bảng 1.7. Mực nước trung bình tháng mùa lũ (cm)

Nguồn: Đài KTTV Khu vực TTB, 2020

b) Mực nước cao nhất

Mực nước cao nhất năm là đỉnh lũ cao nhất năm trừ những năm không có lũ. Giá trị này thường thể hiện mức độ lũ lớn hay nhỏ trong năm. Trong năm năm qua, mực nước lớn nhất năm tập trung tháng XI hoặc tháng XII, đỉnh lũ đến trễ hơn so với giai đoạn trước. Tuy nhiên năm 2019 - 2020, lũ lớn nhất năm vào tháng X tại Ái Nghĩa. So với TBNN, mực nước cao nhất năm (2016 - 2020) thấp hơn nhiều và thấp hơn giai đoạn trước. Riêng năm 2017, mực nước tại Ái Nghĩa đạt 1011 cm, cao hơn TBNN.

Bảng 1.8. Mực nước cao nhất tháng mùa lũ (cm)

Nguồn: Đài KTTV Khu vực TTB, 2020

1.1.4. Tài nguyên đất

Tổng diện tích đất tự nhiên là 128.473 ha, phân bổ như sau^[2]:

- Nhóm đất nông nghiệp: 71.286 ha, chiếm 55,49%.

- Nhóm đất phi nông nghiệp: 55.788 ha, chiếm 43,42%.

- Nhóm đất chưa sử dụng: 1.399 ha, chiếm 1,09%.

1.1.4.1. Nhóm đất nông nghiệp

Nhóm đất nông nghiệp, bao gồm các loại: đất sản xuất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản, đất nông nghiệp khác. So với năm 2015, diện tích đất nông nghiệp có xu hướng giảm trên tất cả các loại hình đất. Nguyên nhân do việc thu hẹp đất trồng lúa chuyển đổi thành đất thổ cư, phát triển dân cư, đô thị, cơ sở hạ tầng và các cơ sở sản xuất nông nghiệp. Từ năm 2015 đến ngày 31/12/2019, diện tích đất nông nghiệp giảm khoảng 844 ha. Riêng khu vực nội thành, đất nông nghiệp giảm cao hơn do chuyển đổi đất phục vụ tái định cư, xây dựng kết cấu hạ tầng theo quy hoạch phát triển đô thị và phù hợp với cơ cấu kinh tế của thành phố. Ngoài ra, một phần đất nông nghiệp giảm do bị xói mòn, sạt lở không sử dụng được^[3].

1.1.4.2. Nhóm đất phi nông nghiệp

Diện tích đất phi nông nghiệp là 55.788 ha, chiếm 43,42% tổng diện tích đất tự nhiên. Trong đó, diện tích đất ở là 7.155 ha, chiếm gần 5,57% tổng diện tích đất tự nhiên. So với năm 2015, đất phi nông nghiệp giảm khoảng 434 ha.

1.1.4.3. Diện tích đất chưa sử dụng

Đến ngày 31/12/2019, diện tích đất chưa sử dụng còn 1.399 ha, chiếm 1,09% diện tích đất tự nhiên. So với năm 2015, diện tích đất chưa sử dụng tăng 340ha, nguyên nhân là do nhiều loại đất chưa xác định mục đích sử dụng hoặc do các loại đất khác chuyển sang như: đất trồng lúa, đất trồng cây, đất rừng, đất ở tại đô thị, đất có mục đích công cộng, ...

1.2. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

1.2.1. Tình hình phát triển kinh tế

1.2.1.1. Tăng trưởng kinh tế

Giai đoạn 2016 - 2019, tổng sản phẩm xã hội (GRDP, giá so sánh 2010) tăng đều qua mỗi năm. Năm 2020, thành phố chịu tác động bởi 02 đợt dịch Covid-19 nên không thể duy trì được mức tăng như những năm trước, nhiều chỉ tiêu kinh tế quan trọng sụt giảm và có mức tăng trưởng khá thấp. Quy mô GRDP (giá hiện hành) năm 2020 đạt 100.008 tỷ đồng (năm 2019 đạt 110.131 tỷ đồng); Tổng sản phẩm xã hội giảm 9,77% so với năm 2019; GRDP bình quân đầu người ước đạt 86,1 triệu đồng (3.691 USD) giảm 10,8% so với năm 2019 (95,7 triệu đồng/người - tương đương 4.095 USD).

Các lĩnh vực dịch vụ, sản xuất công nghiệp và hoạt động sản xuất thủy sản - nông - lâm đều bị tác động, một số lĩnh vực tăng trưởng âm. Doanh thu dịch vụ lưu trú giảm 35,7% so với cùng kỳ năm 2019, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa giảm 11,3%, IIP giảm 9,9%, riêng hoạt động thủy sản - nông - lâm tương đối ổn định và ít chịu ảnh hưởng nhưng mức tăng chỉ 1,2% so với cùng kỳ năm 2019. Năm 2020, tỷ trọng dịch vụ ước đạt 65,5%, công nghiệp - xây dựng 21,7%, nông nghiệp 2,3% và thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm 10,5% góp phần từng bước thực hiện mục tiêu phát triển bền vững trên cơ sở chú trọng nâng cao chất lượng các ngành dịch vụ và tỷ trọng hàm lượng kỹ thuật, công nghệ trong các ngành sản xuất ^[4] (Biểu đồ 1.5).

Biểu đồ 1.5. Cơ cấu kinh tế Đà Nẵng năm 2020

1.2.1.2. Phát triển công nghiệp

Ngành công nghiệp thành phố phát triển theo định hướng quy hoạch, tuy nhiên tốc độ phát triển chưa đạt mục tiêu. Thu hút đầu tư mới vào ngành công nghiệp đạt được một số kết quả khả quan trong các lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp hỗ trợ. Một số kết quả cụ thể như sau:

- Quy mô giá trị tăng thêm (VA) ngành công nghiệp năm 2020 đạt 11.401 tỷ đồng, tăng 1,35 lần so với năm 2015; tốc độ tăng trưởng bình quân VA công nghiệp giai đoạn 2016-2020 đạt 6,21%/năm (mục tiêu 9-10%). Tỷ trọng công nghiệp trong cơ cấu GRDP thành phố năm 2020 là 17%, tăng 0,63 điểm phần trăm so với năm 2015.

- Chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tăng bình quân 7,3% cả giai đoạn, trong đó: Công nghiệp chế biến, chế tạo tăng bình quân 8%; ngành sản xuất và phân phối điện, năng lượng ước tăng bình quân 8%; ngành cung cấp nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải, nước thải tăng bình quân 9,8%; ngành khai khoáng giảm bình quân 0,4%.

- Cơ cấu giá trị tăng thêm ngành công nghiệp tiếp tục chuyển dịch theo hướng các ngành, sản phẩm có lợi thế cạnh tranh, có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao, gồm: Công nghiệp công nghệ cao, Công nghệ thông tin - Điện tử - Viễn thông.

- Năng lực sản xuất tăng thêm của ngành công nghiệp Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2020 chủ yếu vào các lĩnh vực: Công nghiệp hỗ trợ, công nghiệp công nghệ cao và một số ngành sản phẩm có lợi thế cạnh tranh.

- Hoàn thành lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch 03 KCN mới, hiện đang thực hiện đồng thời thủ tục lập, thẩm định, phê duyệt kết quả sơ tuyển lựa chọn nhà đầu tư và lựa chọn tư vấn lập, thẩm định, phê duyệt giá trị đề xuất nộp ngân sách tối thiểu; triển khai đầu tư xây dựng 04 cụm công nghiệp mới^[5]; hoàn thành 60% giai đoạn 3 Khu CNC và KCN hỗ trợ Khu CNC; triển khai Đề án di dời KCN Đà Nẵng quy hoạch mở rộng KCNC và Đề án Nghiên cứu chuyển đổi dự án chế biến thủy sản sang thương mại dịch vụ tại KCN Dịch vụ thủy sản Đà Nẵng.

- Về làng nghề, ngành nghề truyền thống: UBND thành phố hiện phê duyệt các đề án mở rộng, phát triển, bảo tồn các làng nghề.

1.2.1.3. Phát triển năng lượng

Thành phố hiện tại không có nguồn điện tại chỗ, chỉ có điện mặt trời áp mái với tổng công suất lắp đặt đến cuối tháng 6/2020 là 13.215 kWp (hơn 13MWp). Toàn bộ phụ tải sử dụng điện của thành phố được cung cấp từ hệ thống lưới điện quốc gia 500kV, 220kV, 110kV xuống đến lưới điện trung áp 22kV và hạ áp 0,4kV.

Thành phố hiện có 1 trạm 500kV, 3 trạm biến áp 220kV với tổng công suất 1.000MVA, 12 trạm biến áp 110kV tổng công suất 1.124MVA, 3.112km đường dây trung, hạ thế và 3.869 trạm biến áp phân phối 22/0,4Kv. Nhờ việc cân đối nguồn và phụ tải sử dụng hệ thống lưới điện 220kV và 110Kv vẫn đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng điện của thành phố năm 2020; dự báo đến năm 2025 lưới điện 220kV cơ bản đáp ứng đủ, lưới điện 110kV sẽ thiếu hụt.

Nhu cầu sử dụng điện năm 2020 của thành phố là 630MW, tốc độ tăng trưởng điện thương phẩm giai đoạn 2016-2019 đạt 7,4%/năm. Hình thành xây dựng mạng lưới lưới điện thông minh, đến tháng 03/2018 đã chuyển 9/9 trạm biến áp 110kV sang chế độ vận hành không người trực, đến tháng 08/2019 đã hoàn thành lắp đặt 100% công tơ điện tử thu thập dữ liệu đo xa.

1.2.1.4. Phát triển xây dựng

a) Hoạt động đầu tư - xây dựng

Giai đoạn 2016 - 2020, thành phố cấp giấy chứng nhận đầu tư trong nước, tập trung đầu tư phát triển các ngành dịch vụ du lịch, giải trí, thương mại:

- Đến cuối năm 2018, thành phố có khoảng 15.168 doanh nghiệp hoạt động, trong đó 49 doanh nghiệp nhà nước, 14.766 doanh nghiệp ngoài nhà nước và 353 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Năm 2019, 5.499 doanh nghiệp, chi nhánh và văn phòng đại diện thành lập mới, tổng vốn đăng ký đạt 31.071 tỷ đồng, tăng 7,4% về số lượng và tăng 13,3% về tổng vốn đăng ký so với năm 2018.

- Đến cuối năm 2019, tổng dự án FDI còn hiệu lực là 812 dự án, với tổng vốn đăng ký đạt 3.470 triệu USD. Trong đó, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đứng thứ nhất về tổng số dự án (152 dự án) và tổng vốn đăng ký đầu tư (1.727,5 triệu USD - chiếm 49,8%); kế đến là ngành dịch vụ kinh doanh bất động sản đạt 711,6 triệu USD, chiếm 20,5%, thứ ba là ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống với tổng vốn đăng ký đầu tư là 332,9 triệu USD (chiếm 9,6%).

- Năm 2020, nhiều công trình, dự án trọng điểm, động lực đã được đẩy nhanh tiến độ như: Khu công nghệ cao Đà Nẵng, Khu phụ trợ phục vụ dự án Khu công nghệ cao Đà Nẵng; Nâng cấp cải tạo Trạm xử lý nước thải Ngũ Hành Sơn; Hạ tầng kỹ thuật Cụm công nghiệp Cẩm Lệ, Nhà máy nước Hòa Liên; Cải tạo cụm nút giao thông phía Tây cầu Trần Thị Lý; Cải thiện môi trường nước phía Đông quận Sơn Trà; Đường và cầu qua sông Cổ Cò và Đường Vành đai phía Tây 2 thuộc dự án Cải thiện hạ tầng giao thông thành phố Đà Nẵng - OFID; Trung tâm tim mạch Bệnh viện Đa khoa Đà Nẵng giai đoạn 2; Trung tâm ghép tạng và cấy ghép tế bào gốc Bệnh viện Đà Nẵng; Trung tâm phẫu thuật thần kinh, chấn thương và bỏng tạo hình tại Bệnh viện Đà Nẵng; Nâng cấp, cải tạo một số hạng mục tại Bãi rác Khánh Sơn; Khu Công viên phần mềm số 2, Trung tâm y tế quận Cẩm Lệ - giai đoạn 1; Trung tâm y tế quận Sơn Trà - giai đoạn 1... Phối hợp với các Bộ ngành Trung ương thực hiện công tác chuẩn bị đầu tư và triển khai các dự án: Xây dựng mới cảng Liên Chiểu (GĐ1), Di dời đường sắt ra khỏi trung tâm thành phố (GĐ1), Nâng cấp nhà ga hành khách T1- Cảng hàng không quốc tế Đà Nẵng; Tuyến cao tốc La Sơn - Túy Loan; Nâng cấp, mở rộng quốc lộ 14B (đoạn từ Túy Loan đến giáp Quảng Nam).

Đặc biệt, đã hoàn thành 04 công trình^[6]; 02 công trình^[7] hoàn thành trong thời gian tới và 02 công trình đang được tập trung, đôn đốc gồm: Khu Ký túc xá tập trung phía Tây và phía Tây mở rộng (tại Khu đô thị công nghiệp Hòa Khánh)^[8]; Khu đất bên cạnh công viên APEC - Vườn tượng APEC mở rộng (khởi công tháng 10/2020). Đối với 15 công trình khởi công năm 2020: 09 công trình đã khởi công^[9] và 06 công trình đang thực hiện các thủ tục để khởi công^[10].

Theo hệ thống đấu thầu quốc gia, tính đến 30/11/2020, tổng các gói thầu áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh triển khai đấu thầu qua mạng tại Đà Nẵng đạt 70% (yêu cầu là 60% cho cả năm 2020), đạt 30% tổng giá trị các gói thầu áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh (yêu cầu là 25%).

b) Tình hình cấp nước

Nguồn nước cấp chủ yếu sử dụng từ chuỗi sông Yên - Cầu Đỏ, sông Cu Đê, Suối Đá, suối Tình, hồ Hòa Trung. Khu vực đô thị hiện có 05 nhà máy nước, các trạm cấp nước và các trạm bơm cấp I; khu vực nông thôn có 02 công trình cấp nước nông thôn lớn, còn lại là các trạm nhỏ và phân tán với tổng công suất hoạt động là 295.164 m³/ngày.đêm (đô thị) và 9.458 m³/ngày.đêm (nông thôn).

Bảng 1.9. Tổng hợp công suất cấp nước đô thị (m³/ngày)

Nguồn: Điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố đến năm 2030, tầm nhìn 2045

Bảng 1.10. Tổng hợp công suất cấp nước nông thôn (m³/ngày)

Nguồn: Điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố đến năm 2030, tầm nhìn 2045

Về tỷ lệ đấu nối: Đến tháng 4/2019 có 287.014 đồng hồ khách hàng, tỷ lệ thất thoát, thất thu năm 2018 là 13,82%. Đối với nguồn nước cấp nông thôn, tỷ lệ đấu nối còn thấp: 70% được đấu nối từ hệ thống cấp nước tập trung, trong đó từ hệ thống cấp nước đô thị: 60%, từ hệ thống cấp nước nông thôn: 10%. Còn lại 30% chưa được đấu nối từ hệ thống cấp nước tập trung. Nguồn nước cấp nông thôn không có khả năng phát triển vì nguồn nước có hạn, khả năng cấp nước nhỏ vì phạm vi cấp nước theo cụm dân cư nằm thưa thớt, không tập trung.

Hạ tầng cấp nước được tập trung đầu tư trong thời gian qua. Các dự án đang được xây dựng, gồm dự án NMN Hòa Liên 120.000 m³/ngày, dự án nâng công suất NMN Cầu Đỏ và cải tạo nâng công suất trạm bơm cấp 1 và tuyến ống nước thô về NMN Cầu Đỏ; tiếp tục triển khai các tuyến ống cấp nước chính trên toàn thành phố.

c) Xử lý ngập úng

Đến năm 2019, thành phố có 05 khu vực ngập úng^[11], gồm: Khu Đầm Rong - Hải Hồ: Có cốt xây dựng thấp hơn so với mực nước lũ từ 15cm - 20cm; Khu vực phường Hòa Cường Nam: Khu vực đường Nguyễn Bình; Trần Đăng Ninh; Nguyễn Xuân Nhĩ có cốt xây dựng thấp hơn mực nước lũ từ 1,0m-1,5m; Khu vực Hòa Thọ Đông (giáp Cầu Đỏ): Khu vực này một số nơi có cao độ san nền thấp hơn mực nước lũ khoảng 0,5m-1,5m; Khu đô thị phía Nam cầu Cẩm Lệ (giáp sông Cẩm Lệ): có cao độ xây dựng thấp hơn mực nước lũ từ 0,5m-1,0m; Khu vực Ngũ hành Sơn (2 bên sông Cổ Cò); có cao độ nền xây dựng thấp hơn mực nước lũ từ 30cm-50cm. Đối với khu vực chưa được quy hoạch cao độ nền: Khu vực Hòa Vang, với chu kỳ mưa 20 năm, các khu vực ven sông thuộc các xã Hòa Tiến, Hòa Khương, Hòa Nhơn, Hòa Châu, Hòa Bắc có cao trình thấp hơn mực nước sẽ bị ngập từ 0.5-2m.

Các nguyên nhân chủ quan: (1) Quá trình phát triển đô thị có một số hồ điều tiết bị lấp hoặc thu hẹp làm mất khả năng điều tiết. Một số tuyến kênh bị thu hẹp thay bằng cống hộp nên giảm khả năng tiêu thoát nước; (2) Các vùng đệm thoát lũ bị thu hẹp để phát triển đô thị làm cho mực nước lũ, triều cường tăng ảnh hưởng đến khả năng tiêu thoát; (3) Việc thực hiện quy hoạch thoát nước và xử lý nước thải còn chậm. Hệ thống thoát nước tại một số khu vực đô thị cũ lâu ngày xuống cấp, hư hỏng, cao trình chưa phù hợp, làm giảm khả năng thoát nước, các dự án triển khai chưa đồng bộ; (4) Ngân sách cho công tác nạo vét, khơi thông còn hạn chế, quản lý vận hành hệ thống thoát nước chưa đáp ứng yêu cầu, chưa chủ động trong công tác xử lý ngập úng. Nguyên nhân khách quan do BĐKH, mực nước biển dâng nên cường độ, tần suất mưa ngày càng lớn, triều cường tăng ảnh hưởng khả năng thoát nước của hệ thống.

1.2.1.5. Phát triển giao thông vận tải

a) Phát triển hạ tầng giao thông

Giai đoạn 2016 - 2020, việc quản lý duy tu, bảo dưỡng bảo trì kết cấu đường bộ, đường thủy, hệ thống đèn THGT... được thúc đẩy mạnh mẽ góp phần nâng cao hiệu quả khai thác KCHTGT và tạo sự an toàn, thuận lợi cho các phương tiện tham gia giao thông. Tính đến tháng 12/2020, tổng chiều dài các đường giao thông là 1.458,59 km (trong đó: Quốc lộ: 119,28 km, Đường tỉnh: 75,21 km, Đường huyện: 64,65 km, Đường xã: 46,09 km, Đường đô thị: 1.109,364 km, Đường chuyên dùng trong KCN: 43,996 km) và 74 cầu với tổng chiều dài 14.961,50 m (tăng 03 cầu với so với đầu năm 2015), 07 tuyến đường thủy nội địa đang khai thác với tổng chiều dài 63,2 km: 02 tuyến đường thủy nội địa quốc gia 19,9 km (Sông Hàn 8,8 km, Vĩnh Điện 11,1 km) và 05 tuyến đường thủy nội địa địa phương 43,3 km (Cu Đê 14 km; Cẩm Lệ 9,3 km; Túy Loan 10,2 km; sông Yên 5,5 km; Quá Giáng 4,3 km).

b) Quản lý và khai thác công trình

Việc quản lý các công trình được triển khai định kỳ 2 lần/năm. Tiếp tục cải tạo các nút giao thông trọng điểm thành nút giao khác mức, cải tạo và lắp đặt đèn tín hiệu điều khiển giao thông tại các nút giao, tổ chức phân luồng xe giảm tình trạng ùn tắc giờ cao điểm. Nghiên cứu lắp đặt hệ thống camera giám sát giao thông kết hợp với việc xử phạt và tích hợp đăng kiểm.

Bảng 1.11. Số lượng ô tô và xe máy thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Nguồn: Sở Giao thông Vận tải thành phố, 2020

c) Vận tải và quản lý an toàn, kỹ thuật phương tiện

Công tác quản lý vận tải chuyển biến tích cực, góp phần phát triển vận tải, dịch vụ, kiểm soát hoạt động của các phương tiện và duy trì trật tự vận tải trên địa bàn thành phố. Các loại hình vận tải và mạng lưới vận tải phát triển mạnh về quy mô, đáp ứng nhu cầu giao thương, đi lại của nhân dân và du khách.

Giai đoạn 2015 - 2020, khối lượng luân chuyển hàng hóa ước tăng 8,3%/năm, khối lượng luân chuyển hành khách ước tăng 9%/năm và doanh thu vận tải ước tăng 6,6%/năm; sản lượng hàng hóa qua cảng ước đạt 43,1 triệu tấn, tăng bình quân 9,3%/năm. Đưa vào vận hành 12 tuyến xe buýt trợ giá, 02 tuyến buýt du lịch và tuyến buýt liền kề Đà Nẵng - Huế. Ngoài ra, hiện nay trên địa bàn thành phố có 8 đơn vị taxi (1.700 xe), 04 đơn vị thí điểm xe 4 bánh chạy bằng năng lượng điện (85 xe) đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân, khách du lịch. Sản lượng vận chuyển hành khách đường thủy ước tăng bình quân 54,4%/năm, góp phần phát triển du lịch thành phố.

Triển khai lắp đặt hệ thống giám sát nhận diện tự động AIS để quản lý tất cả các tàu du lịch, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên dạy lái xe, đào tạo, sát hạch, cấp đổi Giấy phép lái xe và đăng kiểm phương tiện. Thường xuyên triển khai thực hiện đúng các quy định và hướng dẫn trong công tác đăng kiểm; đặc biệt lưu ý đối với phương tiện chở khách, xe giường nằm, xe đầu kéo, xe bồn chở bê tông, xi măng, các phương tiện vận tải hàng hóa siêu trường siêu trọng, vận chuyển các chất dễ cháy nổ, vận chuyển hàng hóa nguy hiểm.

1.2.1.6. Phát triển nông - lâm nghiệp và thủy sản

a) Hoạt động nông nghiệp

Giai đoạn 2016 - 2020, tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất nông nghiệp bình quân 1,6%/năm. Sản lượng lúa chỉ giảm bình quân khoảng 0,6%/năm trong khi diện tích giảm 1,4%/năm do tái cơ cấu, ứng dụng công nghệ cao tạo bước đột phá về năng suất, chất lượng; sản lượng rau tăng bình quân 1,5%/năm và cây ăn quả tăng 3,3%/năm.

Sau khi ban hành chính sách khuyến khích đầu tư phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, hình thành 16 mô hình ứng dụng công nghệ cao (06 mô hình hoa, 08 mô hình rau, 02 mô hình nấm) với 10,5 ha rau (18,7%), 2,5 ha hoa (11,4%). Hình thành 18 cánh đồng sản xuất lúa hữu cơ, diện tích 288 ha; 100 ha lúa được sản xuất theo chứng nhận VietGAP, 130,95 ha vùng chuyên canh trồng rau an toàn.

Trong lĩnh vực chăn nuôi, 03 cơ sở chăn nuôi được chứng nhận an toàn dịch bệnh, 08 xã được cấp chứng nhận an toàn dịch bệnh cúm gia cầm, 02 xã được cấp chứng nhận an toàn dịch bệnh lở mồm long móng (LMLM) ở trâu bò. Xây dựng các mô hình sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi cung cấp sản phẩm an toàn.

Cuối năm 2015, huyện Hòa Vang đã đạt chuẩn nông thôn mới và tiếp tục nâng cao chất lượng tiêu chí theo bộ tiêu chí mới của Trung ương. Đến năm 2020 đã có 11/11 xã được công nhận đạt chuẩn giai đoạn 2016 - 2020, 12 thôn được công nhận thôn kiểu mẫu, nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng CNC được hình thành, cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ theo hướng đô thị.

b) Hoạt động lâm nghiệp

Tổng diện tích rừng và đất quy hoạch phát triển rừng đến ngày 31/12/2019 là 66.408,64 ha, trong đó: diện tích đất có rừng là 63.596,67 ha (gồm: 44.497,67 ha rừng tự nhiên và 19.099,30 ha rừng trồng); diện tích đất chưa có rừng quy hoạch phát triển rừng là 2.811,67 ha^[12].

Đến năm 2019, rừng sản xuất và rừng phòng hộ tăng so với hiện trạng năm 2015 từ việc tăng cường trồng rừng và tái tạo lại các cánh rừng tự nhiên; phần lớn diện tích rừng trồng mới là rừng sản xuất; trong khi đó diện tích rừng đặc dụng lại giảm (30.497 ha tính đến ngày 01/01/2019)^[13]. Giai đoạn 2016 - 2019 đã trồng mới hơn 484 ha diện tích rừng đặc dụng, rừng phòng hộ; 8.640 ha rừng kinh tế nâng độ che phủ rừng từ 43,6% (năm 2016) lên 47,02% (năm 2019).

Tiềm năng trữ lượng gỗ của Đà Nẵng có tổng trữ lượng khoảng 9.919.591 m³, trong đó: gỗ rừng tự nhiên là 8.908.899 m³ và gỗ rừng trồng là 1.010.692 m³. Công tác quản lý bảo vệ rừng được triển khai tốt trong giai đoạn 2016 - 2020 dưới hình thức gắn với việc phát triển lâm nghiệp bền vững, cùng với việc giao 1.028,23 ha rừng cho đồng bào dân tộc trồng và phát triển rừng; 259,54 ha rừng trồng được cấp chứng nhận bảo vệ rừng (FSC).

c) Hoạt động thủy sản

Phát triển khai thác xa bờ gắn với bảo vệ chủ quyền biển đảo, giảm số lượng tàu công suất nhỏ dưới 20 Cv và thùng máy; hỗ trợ đóng mới 05 tàu và nâng cấp 02 tàu công suất 800 - 1.000 Cv. Tính đến 31/12/2019, tổng số tàu thuyền trên địa bàn thành phố là 1.252 chiếc (chưa kể thúng máy là 429 chiếc) với tổng công suất là 402.149 Cv. Giai đoạn 2016 - 2020, bình quân mỗi năm tàu khai thác vùng khơi tăng hơn 50 chiếc/năm, sản lượng khai thác tăng bình quân 2,3%/năm.

Sản lượng thủy sản qua chợ đầu mối thủy sản Thọ Quang là 110.000 tấn/năm và có 23 doanh nghiệp chế biến thủy sản thuộc KCN dịch vụ thủy sản Thọ Quang, góp phần tạo nguồn nguyên liệu phục vụ chế biến thủy sản trên địa bàn thành phố.

1.2.1.7. Hoạt động y tế

Số cơ sở khám chữa bệnh (không kể các cơ sở y tế của các Bộ, ngành trung ương) tại thời điểm 31/12/2019 là 86 cơ sở, trong đó: 79 cơ sở y tế do Nhà nước quản lý, 06 bệnh viện tư nhân và 01 bệnh viện có vốn đầu tư nước ngoài với tổng số giường bệnh là 7.460. Tổng số nhân lực y tế là 9.053 người, trong đó 8.512 người ngành Y; 541 người ngành Dược.

Giai đoạn 2016 - 2020, Sở Y tế và các ban, ngành liên quan thực hiện tốt Quyết định số 1125/QĐ-TTg ngày 31/7/2017 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình mục tiêu Y tế - Dân số giai đoạn 2016 - 2020, các chỉ tiêu đều đạt hoặc vượt (95,0% chỉ tiêu). Ngành y tế thành phố đã triển khai nhiều mô hình y tế hay như mô hình quản lý bệnh không truyền nhiễm tại cộng đồng, từng bước triển khai phát triển mô hình y tế cơ sở theo nguyên lý y học gia đình, năng lực triển khai các hoạt động mang tính chất cộng đồng được tăng lên .... Một số kết quả đạt được như: tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em < 5 tuổi về cân nặng theo độ tuổi luôn thấp nhất cả nước 3,9% (năm 2015) và tiếp tục giảm đến nay chỉ còn 3,8%; mức giảm tỷ lệ sinh đạt: 0,20‰ (năm 2015), đến 6 tháng đầu năm 2020 đạt 0,1‰;...

1.2.1.8. Phát triển du lịch, dịch vụ

Tốc độ tăng trưởng bình quân tổng thu du lịch giai đoạn 2016 - 2019 đạt 24,68%/năm, tăng 4,91% so với kế hoạch. Riêng năm 2020, do ảnh hưởng dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp nên tổng doanh thu du lịch chỉ đạt 39,4% kế hoạch, giảm 33% so với năm 2016, số lượng khách tham quan du lịch cũng giảm 51% so với năm 2016, đạt 34% kế hoạch. Tỷ lệ đóng góp trực tiếp của ngành du lịch vào GRDP thành phố đạt 13,6%, đóng góp gián tiếp đạt 17,7%.

Biểu đồ 1.6. Doanh thu du lịch năm 2016 - 2019 (ĐVT: tỷ đồng)

Biểu đồ 1.7. Lượt khách du lịch đến Đà Nẵng năm 2016 - 2020

Về cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch thông qua việc phát động “Năm thu hút đầu tư” 3 năm liền (từ năm 2018 - 2020) ước tính tổng nguồn vốn đầu tư phát triển du lịch giai đoạn 2016 - 2020 đạt hơn 127 tỷ đồng, đầu tư của khối doanh nghiệp trong hoạt động du lịch ước tính đạt hàng trăm ngàn tỷ đồng. Số lượng doanh nghiệp du lịch kinh doanh lữ hành ước tính 398 đơn vị, 27 tàu du lịch được đóng mới và 3.122 xe vận chuyển khách du lịch, 37 đường bay quốc tế với tần suất 536 chuyến/tuần và 9 đường bay nội địa tần suất 697 chuyến/tuần.

Thành phố đã khai thác các tiềm năng, đa dạng hóa sản phẩm, từ du lịch sinh thái, văn hóa, M.I.C.E, sự kiện, lễ hội, đến du lịch cộng đồng, thủy nội địa... Bên cạnh đó, thúc đẩy phát triển kinh tế ban đêm trên 04 lĩnh vực dịch vụ: văn hóa, vui chơi giải trí, ăn uống, mua sắm và tham quan du lịch như Sunworld Đà Nẵng Wonders, Cầu Vàng tại SunWorld Bà Nà Hills, các khu nghỉ dưỡng cao cấp,...

1.2.2. Tình hình xã hội

Dân số trung bình năm 2019 đạt 1.141.125 người, tăng 5,5% so với đầu kỳ. Tốc độ tăng bình quân hàng năm giai đoạn 2016 - 2019 đạt 1,83%, tốc độ tăng dân số tự nhiên 1,27%. Tốc độ tăng dân số giai đoạn 2016 - 2019 thấp hơn 0,31% so với giai đoạn 2011 - 2014 (2,14%).

Biểu đồ 1.8. Dân số trung bình thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 - 2019

Đến năm 2019, mật độ dân số là 888 người/km², tăng 47 người/km² so với đầu kỳ. Mật độ dân cư đông đúc vẫn tập trung ở các quận: Hải Châu, Liên Chiểu, Thanh Khê, Cẩm Lệ. Năm 2019, Đà Nẵng xếp thứ 59 trên cả nước về diện tích, xếp thứ 39 về số dân và xếp thứ 12 về mật độ dân số cao và là địa phương có tỷ lệ dân cư sống trong khu vực thành thị cao nhất (87,2% dân số).

Cơ cấu dân số Đà Nẵng theo mô hình dân số trẻ, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên năm 2019 đạt 606,7 nghìn người, tăng 5,3 nghìn người so với năm 2018, trong đó, lao động nam chiếm 52,1%; lao động nữ chiếm 47,9%. Tỷ lệ thất nghiệp của lực lượng lao động trong độ tuổi năm 2019 là 3,55%. Thu nhập bình quân đầu người một tháng chung toàn thành phố theo giá hiện hành đạt 6.057 nghìn đồng, tăng 10,03% so với năm 2018. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều năm 2019 là 0,69%. Theo thống kê, dân số từ năm 2016 - 2020 có xu hướng tăng do di cư. Tỷ lệ dân di cư đến giai đoạn 2016 - 2019 là 13,7% và tỷ lệ xuất cư 3%.

1.2.3. Hội nhập quốc tế

Thành phố tiếp tục kết nối với các đối tác song phương và đa phương trên lĩnh vực BVMT; đưa nội dung môi trường vào quan hệ hợp tác với các địa phương nước ngoài như hợp tác với thành phố Boras, Thụy Điển; thành phố Yokohama, Nhật Bản về quản lý, xử lý chất thải rắn và quản lý môi trường bền vững; cử các đoàn cán bộ tham dự các hội nghị, hội thảo tại Nhật Bản trong lĩnh vực thành phố thông minh, sinh thái và bền vững: Hội nghị Thành phố thông minh châu Á (từ năm 2016 đến nay); tổ chức các đoàn tham dự các sự kiện của CITYNET về phát triển năng lượng bền vững, bảo vệ môi trường. Tính đến tháng 8/2020, kết quả về vận động đạt 18 dự án với kinh phí hỗ trợ khoảng 75 tỷ đồng.

1.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

Nhìn chung, thời tiết tại thành phố Đà Nẵng 5 năm qua có diễn biến phức tạp, các yếu tố thời tiết biến động nhiều. Nhiệt độ trung bình năm và các mùa có xu hướng tăng hơn so với nhiều năm về trước. So với giá trị TBNN, nhiệt độ đầu mùa mưa tăng hơn nhưng giữa và cuối mùa giảm hơn. Diễn biến thời tiết cho thấy giai đoạn 2016 - 2020 khí hậu ấm lên, mùa nóng có những đợt nắng nóng gay gắt hơn, đến trễ và kéo dài hơn, mùa đông ngắn lại có những nơi nhiệt độ < 15°C, cùng đó là những đợt rét kéo dài và rét mạnh hơn. Lượng mưa bình quân thấp hơn hoặc xấp xỉ giá trị TBNN, trong đó lượng mưa mùa mưa đầu mùa ít hơn và cuối mùa nhiều hơn so với các năm trước; lượng mưa mùa khô cao hơn so với TBNN cùng thời kỳ.

Giai đoạn 2016 - 2020, nhiều cơn bão có cường độ mạnh đến rất mạnh hoặc siêu bão xuất hiện trên biển Đông dưới dạng ATNĐ và mạnh thành bão. Đường đi của bão cũng ngày càng phức tạp. Số lượng cơn bão ảnh hưởng đến thời tiết Đà Nẵng giai đoạn qua tăng, nhất là 2 cơn bão lớn quốc tế đổ bộ và ảnh hưởng khắp khu vực miền Trung, gây thiệt hại lớn về người và của. Không khí lạnh trong 5 năm qua có xu hướng trễ hơn so với TBNN.

Kinh tế thành phố có tốc độ tăng trưởng giảm từ 9,2% (2016) đến 6,47% (2019), tốc độ tăng trưởng không đạt so với kế hoạch đề ra (8%-9%). Giai đoạn 2016 - 2019, tổng sản phẩm xã hội trên địa bàn ước tăng 8,1 % mỗi năm và năm 2019 ước đạt 109.000 tỷ đồng, đạt mức tăng 6,47% so với năm 2018. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng định hướng trong 5 năm qua, năm 2020 tỷ trọng dịch vụ đạt 65,1%, công nghiệp - xây dựng 22,3%, nông nghiệp 2,2% và thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm 10,4%. Năm 2020, do chịu tác động của 02 đợt dịch Covid-19, tác động nặng nề đến phát triển kinh tế xã hội của Đà Nẵng.

Dân số trung bình năm 2019 toàn thành phố Đà Nẵng đạt 1.141.125 người tăng 5,5% so với đầu kỳ. Tốc độ tăng bình quân hàng năm trong giai đoạn 2016 - 2019 đạt 1,83%, trong đó tốc độ tăng dân số tự nhiên là 1,27%. Tốc độ tăng dân số giai đoạn 2016 - 2019 thấp hơn 0,31% so với giai đoạn 2011 - 2014 (2,14%).

Quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở thành phố diễn ra khá mạnh mẽ. Công tác quy hoạch, chỉnh trang đô thị, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, thu hút nhiều các dự án đầu tư. Do vậy, nhu cầu sử dụng đất phục vụ các ngành công nghiệp, du lịch - dịch vụ cũng tăng cao, làm thay đổi cơ cấu sử dụng đất toàn thành phố.

Chương 2

SỨC ÉP CỦA PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI ĐỐI VỚI MÔI TRƯỜNG THÀNH PHỐ

2.1. SỨC ÉP DÂN SỐ, VẤN ĐỀ DI CƯ VÀ QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA

Quá trình đô thị hóa và mở rộng địa giới hành chính đô thị tiếp tục diễn ra mạnh mẽ, dân số thành thị tăng nhanh. Cùng với đó, kinh tế phát triển, đời sống người dân tại các khu vực nông thôn được cải thiện, nhu cầu sinh hoạt, tiêu thụ cũng gia tăng. Tất cả những vấn đề này bên cạnh việc đóng góp kinh phí cho nguồn ngân sách cũng đồng thời đưa một lượng lớn chất thải, ảnh hưởng đến môi trường, tài nguyên thiên nhiên.

Sự tăng trưởng về kinh tế cộng với phát triển dân số và sự di cư vào khu vực thành thị làm tăng áp lực lên môi trường. Giai đoạn 2016 - 2019, dân số Đà Nẵng từ 1.080.286 lên đến 1.141.125 người, tăng 60.839 người, trong khi tỷ suất sinh thô giảm 1,2‰. Mật độ dân số toàn thành phố năm 2019 đạt 888,12 người/km². Với tốc độ đô thị hóa diễn ra tại Đà Nẵng trong thời gian qua, cơ cấu dân số trên địa bàn thành phố tiếp tục chuyển dịch mạnh từ nông thôn sang thành thị; cụ thể, năm 2016 tỷ lệ dân số thành thị chiếm 87,07%, dân số nông thôn chiếm 12,963%; sơ bộ năm 2019, tỷ lệ dân số thành thị chiếm 87,16%, dân số nông thôn chiếm 12,84%.

Hình 2.1. Diễn biến tỷ lệ dân số thành thị nông thôn giai đoạn 2016 - 2020

Dân số, di cư và đô thị hóa là các vấn đề gây ra áp lực lớn về chất thải, điều kiện vệ sinh và xử lý nước thải đô thị đối với thành phố. Tải lượng các chất trong NTSH trên địa bàn thành phố từ năm 2016 - 2020 đều tăng qua các năm. Mật độ dân số, tốc độ phát triển đô thị khu vực tăng nhanh làm phát sinh các vấn đề môi trường tại các hồ điều tiết. Chất thải sinh hoạt cũng tăng từ 276.305 tấn (năm 2016) đến 383.250 tấn (năm 2020), tăng 37,8%. Giai đoạn 2010 - 2020 quỹ đất ở dành cho khu vực nông thôn tăng từ 2.595 ha (chiếm 2,02%) lên 3.015 ha (chiếm 2,36% quỹ đất thành phố); đất ở dành cho khu vực đô thị tăng từ 3.492 ha (chiếm 2,72%) lên đến 5.758 ha (chiếm 4,48% quỹ đất thành phố). Vấn đề di cư còn là sức ép lớn gây tình trạng quá tải trong sử dụng hạ tầng kỹ thuật đô thị.

Tình trạng úng ngập tại thành phố có cải thiện, đã xử lý được hầu hết các điểm ngập úng nổi cộm. Hiện nay thành phố tiếp tục quy hoạch các hệ thống thoát nước dọc các tuyến đường để đảm bảo không xảy ra tình trạng ngập khi mưa lớn.

Thông số bụi tổng tại các khu vực có trục giao thông chính hay các khu vực có hoạt động công nghiệp, khai thác khoáng sản, vận chuyển VLXD, ...vào một số thời điểm ở mức cao, có nguy cơ tác động đến môi trường, sức khỏe của người dân. Bên cạnh đó, các vấn đề khác như khí thải từ hoạt động giao thông, công nghiệp trong đô thị, công tác thu gom, xử lý rác thải, nước thải.

2.2. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG CÔNG NGHIỆP

So với giai đoạn 2010 - 2015, sức ép lên môi trường của hoạt động công nghiệp tại Đà Nẵng giảm đi đáng kể do đã thực hiện di dời các cơ sở gây ô nhiễm, xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, thúc đẩy đổi mới công nghệ, xây dựng hạ tầng XLNT tập trung...

Hiện nay, thành phố có 06 khu công nghiệp (KCN) tập trung đã đi vào hoạt động, bao gồm: Hòa Khánh, Đà Nẵng, Liên Chiểu, Hòa Khánh mở rộng (HKMR), Hòa Cầm - Giai đoạn 1, Dịch vụ thủy sản Đà Nẵng (DVTS) và 1 KCNC. Tính đến ngày 30/06/2018, các KCN tại Đà Nẵng có 471 dự án đang đầu tư, với tổng công suất của các HTXLNT tập trung là 33.700 m³/ngày.đêm. Hiện có 6/7 KCN, KCNC đã lắp đặt trạm quan trắc nước thải tự động, liên tục và kết nối dữ liệu về Sở TN&MT.

Các KCN hiện có đã hoàn thiện hạ tầng giao thông, thoát nước, san nền, điện chiếu sáng, cấp nước. Riêng KCN Hòa Khánh, KCN Dịch vụ thủy sản Đà Nẵng đã đầu tư xây dựng khá lâu, việc duy tu nâng cấp hạn chế, một số công trình đã xuống cấp, hư hỏng. Các KCN hiện có chưa đảm bảo quy định về khoảng cách cách ly vệ sinh giữa các công trình công nghiệp và khu dân cư theo QCXDVN 01:2008/BXD: Quy chuẩn Xây dựng Việt Nam về Quy hoạch xây dựng. Vẫn tồn tại doanh nghiệp chưa tuân thủ về môi trường. Tại một số doanh nghiệp, đôi lúc nước thải sau khi xử lý cục bộ chưa đạt yêu cầu, gây sốc tải trạm XLNT tập trung KCN; hay chưa hoàn thành các công trình BVMT; chưa hoàn chỉnh hệ thống thu gom nước mưa, nước thải riêng biệt.

Công tác quản lý môi trường và kiểm soát ô nhiễm đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh ngoài KCN vẫn còn hạn chế, nhất là các loại hình gia công cơ khí gò hàn, gỗ, sơ chế thủy sản... gây tác động bụi, tiếng ồn, mùi ảnh hưởng môi trường xung quanh.... Bên cạnh đó, khí thải, chất thải rắn từ hoạt động công nghiệp là vấn đề cần quan tâm. Từ năm 2016 đến nay, CTRCN tăng theo tốc độ phát triển công nghiệp và có xu hướng tăng mạnh, riêng 6 tháng đầu năm 2020 tăng 134% so với năm 2016. Đây là sức ép khá lớn đối với ngành công nghiệp, vấn đề xử lý đảm bảo vệ sinh môi trường và công tác quản lý của các cơ quan chuyên ngành. Đòi hỏi cần có sự cải tiến công nghệ trong sản xuất để giảm thiểu chất thải phát sinh hoặc có công nghệ tái chế phù hợp, có thể thu hồi giá trị cũng như tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên.

Quan trắc tự động kiểm soát chất lượng môi trường không khí từ hoạt động sản xuất công nghiệp, quy hoạch và đầu tư các trạm quan trắc môi trường không khí tự động trên địa bàn thành phố mới đang được triển khai. Hoạt động công nghiệp ở Đà Nẵng sử dụng phần lớn là nhiên liệu hóa thạch, việc đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ đã có những chuyển biến rõ nét thông qua thu hút đầu tư và ưu tiên các ngành công nghiệp giảm thiểu chất thải, thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, vẫn chưa có nhiều cơ sở đạt trình độ sản xuất tiên tiến, mức độ tự động hóa trong sản xuất vẫn chưa cao, dẫn đến phát sinh khí nhà kính và gia tăng chất thải công nghiệp.

2.3. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG

Giai đoạn 2016 - 2020, các dự án xây dựng hạ tầng (đường giao thông, công trình xây dựng dân dụng...) tăng cao theo tốc độ đô thị hóa, hiện đại hóa, kéo theo đó phát thải bụi vào môi trường. Trong quá trình xây dựng diễn ra các hoạt động đào lấp đất, đập phá công trình cũ, vật liệu xây dựng bị rơi vãi khi vận chuyển, hoạt động từ các phương tiện thi công cơ giới và từ các hoạt động thi công hạ tầng kỹ thuật thường gây phát thải bụi khá lớn đối với môi trường xung quanh.

Bên cạnh đó, nước thải xây dựng chứa dầu mỡ thải trong quá trình rửa phương tiện thi công. Thành phần chính trong nước thải xây dựng là cát, đá, xi măng,... là loại ít độc, dễ lắng đọng, tích tụ ngay trên tuyến thoát nước thải thi công tạm thời. Sử dụng nước cho các công việc xây lắp như: rửa đá, sỏi, tưới gạch, bảo dưỡng bê tông, tại chỗ,... Ngoài ra, phát sinh nước thải từ hoạt động rửa xe vận chuyển.

Do nhu cầu cơ sở hạ tầng đô thị tăng, mật độ xây dựng càng lớn nên lượng phế thải xây dựng phát sinh càng nhiều. Các công trình xây dựng thải ra với số lượng lớn trên diện tích rộng, có mức độ ảnh hưởng đáng kể, nếu không được xử lý, về lâu dài tính chất thổ nhưỡng tại khu vực đó bị thay đổi, ảnh hưởng tới sự sinh trưởng của thực vật, gây ảnh hưởng cảnh quan. Trình trạng đổ phế thải xây dựng bừa bãi ra môi trường, chưa có biện pháp thu gom, tận dụng vào mục đích sử dụng khác diễn ra phổ biến trên nhiều vỉa hè của những tuyến đường còn thưa thớt dân cư hay các lô đất trống bị đổ trộm phế thải, gây tác động đến môi trường, hao tổn nhân lực thu dọn. Trong thời gian tới, phế thải xây dựng tiếp tục là vấn đề thách thức cần quản lý, xử lý phù hợp.

2.4. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NĂNG LƯỢNG

Ngành năng lượng ở Đà Nẵng chủ yếu là phát triển các hệ thống truyền tải điện năng và phân phối xăng, dầu, gas, khí thiên nhiên. Bên cạnh việc mang lại những lợi ích xã hội, ngành năng lượng có những tác động tiêu cực đến môi trường, như:

- Chất ô nhiễm chính phát sinh từ quá trình tiêu thụ điện năng là KNK (CO₂). Căn cứ vào hệ số phát thải (EF) của lưới điện Việt Nam năm 2013 là 0,57 tCO₂/MWh (Nguồn: Trung tâm Bảo vệ tầng Ôzôn - BTNMT, 2015), nhu cầu sử dụng điện năm 2020 của Đà Nẵng là 630MW, ước tính lượng KNK phát thải của lưới điện Đà Nẵng trong năm 2020 là 782 nghìn tấn CO₂. Có thể thấy, cùng với xu hướng phát triển, nhu cầu sử dụng năng lượng ngày càng tăng sẽ kéo theo lượng phát thải vào môi trường tăng lên, gây sức ép lên khả năng chịu tải của môi trường và sức khỏe của con người.

- Giai đoạn 2016 - 2020, thành phố xây mới 9 trạm biến áp với tổng diện tích 32.800m², lắp đặt mới và cải tạo 324.6km lưới điện 110KV và 220KV. Trong quá trình thi công cũng như vận hành mạng lưới, ít nhiều gây ra các tác động đối với môi trường và xã hội tại khu vực. Một số tác động như phát sinh bụi, khí thải, nước thải và chất thải rắn, chất thải nguy hại: dầu mỡ, sơn, dung môi, ảnh hưởng đến các công trình, sức khỏe người dân dọc theo tuyến đường dây và trạm biến áp, các ảnh hưởng của cường độ điện trường, các sự cố cháy nổ và rò rỉ dầu biến áp. Như vậy, nhu cầu sử dụng điện ngày càng tăng sẽ kéo theo hoạt động nâng cấp và mở rộng hạ tầng mạng lưới điện, làm gia tăng tác động lên các công trình khác cũng như sức khỏe người dân.

- Đà Nẵng không có hoạt động sản xuất nhiên liệu, khí đốt mà chỉ tồn trữ, phân phối và tiêu thụ. Các hoạt động tồn trữ (kho xăng, dầu; kho LPG, CNG;..) và phân phối (cây xăng, cơ sở chiết nạp và phân phối gas,..) luôn tiềm ẩn nguy cơ rò rỉ, cháy nổ cao, ảnh hưởng các khu vực dân cư lân cận. Quá trình tiêu thụ nhiên liệu làm phát sinh các khí thải như SO₂, CO, NO_X,... cũng làm tác động lên môi trường.

2.5. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG GIAO THÔNG VẬN TẢI

Những năm qua, hệ thống giao thông đường bộ phát triển khá nhanh, tính đến ngày 31/12/2020, thành phố có 2.498 tuyến đường với tổng chiều dài 1.458,59 km (tăng 287,55 km so với đầu năm 2015) và 74 cầu với tổng chiều dài 14.961,50m (tăng 03 cầu với so với đầu năm 2015) và 07 tuyến đường thủy nội địa 63,2km.

Hình 2.2. Tình hình số lượng phương tiện giao thông qua các năm

Hoạt động giao thông sẽ làm gia tăng nồng độ bụi trong không khí và cường độ ồn, dẫn đến nguy cơ một số thông số không khí vượt QCVN 05:2013/BTNMT và QCVN 26:2010/BTNMT. Tốc độ gia tăng dân số tại thành phố ngày càng nhanh, sẽ kéo theo gia tăng các phương tiện tham gia giao thông. Tính năm 2020, thành phố có 94.455 xe ôtô và 1.046.411 xe mô tô, xe gắn máy. Ước tính tải lượng thải từ các phương tiện giao thông trong 6 tháng đầu năm 2020 vào khoảng: 2,45 tấn TSP/ngày; 5,98 kg SO₂/ngày; 17,94 tấn NO_x/ngày; 218,1 tấn CO/ngày. Trong tương lai, phương tiện giao thông sẽ tăng lên, thải lượng các chất thải từ các phương tiện cá nhân cũng sẽ tăng. Tuy nhiên, trong thời gian tới, các tuyến xe buýt công cộng được nâng cao, chuyển đổi dùng nhiên liệu sạch, sẽ góp phần giảm phát thải, giảm ùn tắc giao thông cũng như giảm lượng phương tiện cá nhân, lưu thông, từ đó giảm bớt các tác động đến MTKK nếu được người dân sử dụng và thay đổi dần thói quen chuyển sang sử dụng phương tiện công cộng thay vì sử dụng phương tiện cá nhân.

2.6. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG NÔNG - LÂM NGHIỆP VÀ THỦY SẢN

Ngành nông nghiệp với các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản phát triển so với thời kỳ trước. Cùng với đó là các nguy cơ gây ô nhiễm môi trường từ việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc BVTV không đúng quy trình, yêu cầu kỹ thuật; công tác thu gom, lưu giữ và xử lý các loại hóa chất, vỏ bao bì hóa chất BVTV chưa được quan tâm đúng mức. Chăn nuôi gia súc, gia cầm đã tăng cao trở lại sau một vài năm chững lại vì dịch bệnh. Tuy nhiên, hình thức chăn nuôi ở thành phố còn manh mún, nhỏ lẻ, chủ yếu ở quy mô hộ gia đình khiến cho tỷ lệ chất thải chăn nuôi được xử lý trước khi thải ra môi trường là thấp. Diện tích mặt nước sử dụng cho nuôi trồng thủy sản không tăng, nhưng sản lượng thủy sản gia tăng cũng gây áp lực không nhỏ, như là dịch bệnh, xử lý thức ăn dư thừa không triệt để, lạm dụng thuốc...

- Hoạt động trồng trọt: Việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc BVTV ở Đà Nẵng vẫn còn tự phát trong nhân dân, góp phần tác động đến môi trường, sinh thái, làm cho đất bị chua hóa, giảm khả năng sản xuất. Bên cạnh đó, sau mỗi mùa vụ người dân vẫn còn đốt bỏ rơm rạ và các sinh khối khác ngay trên đồng ruộng gây khói mù, ảnh hưởng sức khỏe. Khối lượng phân bón, thuốc BVTV được Sở NN&PTNT thống kê theo từng năm có dấu hiệu giảm đều, tuy nhiên lượng sử dụng vẫn còn rất lớn (Hình 2.3).

Hình 2.3. Khối lượng phân bón hóa học, thuốc BVTV sử dụng trong canh tác (tấn)

Hoạt động chăn nuôi chủ yếu là trâu, bò, lợn và gia cầm. Ngoài một số trang trại được đầu tư quy mô lớn, vẫn còn hình thức chăn nuôi manh mún, nhỏ lẻ, ở quy mô hộ gia đình. Theo thống kê Sở NN&PTNT, mỗi năm ngành chăn nuôi thải ra 18.143 tấn phân, trong đó khoảng 80% được xử lý, phần còn lại xả thải ra môi trường, ảnh hưởng đến năng suất chăn nuôi, tác động đến môi trường đất, nước mặt, nước ngầm, tạo mùi khó chịu, ảnh hưởng tới sức khỏe người dân.

Hoạt động nuôi trồng thủy sản (NTTS) với diện tích mặt nước sử dụng giảm dần qua các năm, tỷ lệ giảm khoảng 1,04%, nhưng sản lượng thủy sản lại gia tăng liên tục, với mức tăng bình quân là 3%/năm. Tổng diện tích mặt nước NTTS hiện tại khoảng 480ha. Trong NTTS gây ra các áp lực cho môi trường như: xây dựng đầm, ao nuôi ở vùng cửa sông, ven sông, ven biển dẫn đến những thay đổi về nơi sinh sống của quần xã sinh vật, độ muối, lắng đọng trầm tích và xói lở, vấn đề xả thải các chất hữu cơ gây phú dưỡng, vi sinh vật (cả mầm bệnh) và các chất thải sinh hoạt bừa bãi làm cho chất lượng môi trường suy giảm, phát sinh dịch bệnh, gây ra thiệt hại về kinh tế.

2.7. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG Y TẾ

Ngành y tế thành phố có những bước phát triển đáng kể, củng cố mạng lưới y tế các tuyến. Cùng với đó, chất thải phát sinh từ hoạt động y tế cũng gia tăng, gây nhiều áp lực lên môi trường. Thể hiện rõ nhất là các vấn đề CTR, nước thải và VSMT... Trong số 22 cơ sở với hơn 3.000 giường bệnh, hiện tại 20 cơ sở có trạm XLNT y tế trước khi thải vào mạng lưới thoát nước của thành phố. Hai cơ sở chưa có hệ thống thu gom và XLNT là Bệnh viện Tâm Thần và Trung tâm y tế quận Sơn Trà (dự kiến xây dựng trong thời gian tới). Ngoài ra, ở các phòng khám chữa bệnh và các cơ sở y tế nhỏ, nước thải mới chỉ được thu gom và xử lý như nước thải sinh hoạt thông thường.

Năm 2020, dịch bệnh Covid-19 đã bùng phát 02 đợt tại Đà Nẵng (vào đầu tháng 3 và vào cuối tháng 7 và tháng 8 tại Đà Nẵng. Tình trạng dịch bệnh cũng phát sinh các áp lực trong công tác quản lý, xử lý đối với chất thải rắn y tế nguy hại, công tác tổ chức thu gom, xử lý các loại chất thải tại cơ sở, địa điểm triển khai cách ly tập trung.

Việc tuân thủ các quy định về BVMT trong các cơ sở y tế: Đến nay, vẫn còn đơn vị chưa thực hiện tốt công tác giao nhận, theo dõi, báo cáo chất thải y tế, báo cáo môi trường định kỳ, hồ sơ đánh giá tác động môi trường và giấy phép xả thải. Về thu gom, lưu giữ chất thải rắn: vẫn còn đơn vị chưa quy định tuyến đường thu gom, chưa xử lý sơ bộ trước khi thu gom, thu gom riêng biệt chất thải thông thường và tái chế riêng; đa số đơn vị thu gom vật sắc nhọn, chất thải lây nhiễm, chất thải hóa học nguy hại, bố trí nhà lưu giữ và phương tiện chưa đảm bảo theo quy định; vẫn còn một số đơn vị chưa triển khai phân loại rác tái chế. Về xử lý nước thải: số đơn vị không có hệ thống xử lý nước thải: tuyến quận/huyện (01 đơn vị), đơn vị không giường bệnh (03 đơn vị) do vị trí, tính chất công việc không bố trí hệ thống XLNT, các trạm y tế không có hệ thống XLNT, các phòng khám tư nhân hầu hết hợp đồng với các đơn vị có chức năng dịch vụ để xử lý, việc vận hành xử lý nước thải hầu hết không do cán bộ có chuyên ngành về môi trường quản lý; các cơ sở giặt ủi y tế chưa được kiểm soát,...

2.8. SỨC ÉP HOẠT ĐỘNG DU LỊCH, DỊCH VỤ, THƯƠNG MẠI

Thời gian qua, ngành du lịch phát triển nhanh chóng, hoạt động xây dựng phát triển cơ sở hạ tầng du lịch cũng diễn ra mạnh mẽ. Đồng thời gia tăng nhu cầu sử dụng các tài nguyên thiên nhiên như: nguồn nước, cảnh quan tự nhiên, bãi biển, hồ nước,... đã tác động không nhỏ đến môi trường như: rác thác, nước thải, chất thải độc hại và vấn đề vệ sinh môi trường từ hoạt động du lịch, dịch vụ...

Theo tính toán, tỷ lệ phát sinh CTRSH là 1,1 kg/người/ngày. Với lượng khách du lịch trong năm 2016 khoảng 4 triệu lượt khách, năm 2019 là hơn 8,6 triệu lượt khách tăng 3,4 triệu khách trong 3 năm, trung bình mỗi năm tăng hơn 1,5 triệu khách. Khối lượng chất thải rắn phát sinh do lượng khách đến ước tính 19,2 tấn/ngày. Các thời điểm số lượng khách tăng đột biến: nghỉ hè, lễ hội,...cùng với các hoạt động dịch vụ ăn uống, vui chơi giải trí, khối lượng CTR tăng cao, gây quá tải tại các khu du lịch, khu vực bãi biển, khu vui chơi, nghỉ dưỡng,...

Hoạt động dịch vụ du lịch phát triển đi đôi với lượng khách du lịch, trong đó đáng chú các dịch vụ kinh doanh ăn uống, vui chơi giải trí, lưu trú,...là các hoạt động phát sinh chất thải đáng kể. Dự báo lượng khách du lịch đến thành phố gia tăng trong thời gian tới, khoảng 16 triệu khách vào năm 2025 và hơn 25 triệu lượt khách vào năm 2030, với con số này sẽ tiếp tục tạo áp lực lên chất lượng môi trường, đặc biệt khu vực ven biển. Hàng năm, vào các dịp lễ Tết, mật độ du khách tại Đà Nẵng vào thời điểm cao điểm nhất thu hút hàng triệu du khách, ước tính trong thời gian lưu trú ngắn ngày các dịp này lượng chất thải phát sinh từ khách du lịch khoảng vài trăm tấn, gây ra nhiều khó khăn trong thu gom.

Bên cạnh vấn đề phát sinh chất thải rắn, nước thải từ hoạt động du lịch cũng là vấn đề cần quan tâm. Lượng nước thải phát sinh từ hoạt động du lịch khoảng 3.139m³/ngày, tiếp tục tăng trong thời gian tới. Đòi hỏi cần có giải pháp quản lý chặt chẽ, đảm bảo các điều kiện về môi trường. Hiện nay, các cơ sở du lịch đã đầu tư XLNT, tuy nhiên số lượng chưa nhiều. Số còn lại đấu nối vào hệ thống thu gom thành phố, gây áp lực lên các trạm XLNT đô thị tập trung. Vẫn còn tình trạng xả thải không đạt quy chuẩn ra ngoài môi trường.

Đến năm 2030, thành phố hoàn thành hơn 80 dự án du lịch, đóng góp về nguồn lợi kinh tế đáng kể nhưng cũng sẽ gây ra các sức ép lên môi trường, ảnh hưởng hệ sinh thái, thay đổi cấu trúc tự nhiên của vùng, làm giảm diện tích rừng, gây nguy cơ xói mòn, sạt lở, suy giảm các loài động vật quý hiếm, thay đổi cảnh quan thiên nhiên vốn có. Bên cạnh đó, quá trình thi công các dự án du lịch cũng phát sinh các chất thải không khí: khói, bụi, KNK,...do vận chuyển nguyên, nhiên, vật liệu.

2.9. ĐÁNH GIÁ CHUNG

Gia tăng dân số là yếu tố chính gây nên các sức ép đến kinh tế - xã hội - môi trường. Giai đoạn 2016 - 2020, với sự gia tăng dân số và tốc độ đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, dẫn đến việc đáp ứng nhu cầu mọi mặt của xã hội cũng tăng lên. Phát triển luôn đi kèm theo các áp lực cụ thể không thể tránh khỏi, nhất là đối với môi trường. Vấn đề nước thải, khí thải, chất thải rắn từ các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp, y tế, giao thông vận tải,... cũng tăng đáng kể về khối lượng, mức độ. Hạ tầng các công trình BVMT của thành phố đã được đầu tư, cải thiện hơn nhiều so với giai đoạn trước, nên các sức ép lên môi trường có phần giảm, tuy nhiên vẫn chưa thể giải quyết triệt để các vấn đề môi trường luôn nảy sinh trong quá trình phát triển.

Chương 3

HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC

3.1. NƯỚC MẶT LỤC ĐỊA

3.1.1. Tài nguyên nước mặt lục địa

3.1.1.1. Lưu vực sông

Đà Nẵng có diện tích tự nhiên không lớn nhưng mạng lưới sông phức tạp. Sông ngòi bắt nguồn từ phía Tây, Tây Bắc thành phố và tỉnh Quảng Nam. Mạng lưới sông của thành phố phần lớn thuộc hạ lưu của hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, ngoài ra còn có các sông thuộc địa phận thành phố như Cu Đê, Phú Lộc, Yên, Lạc Thành, La Thọ... Các sông của thành phố có giá trị rất quan trọng về cung cấp nước sinh hoạt, tưới tiêu cho nông nghiệp và sử dụng cho công nghiệp.

Hệ thống sông Vu Gia gồm sông Cái (diện tích lưu vực 1.967 km²), sông Bung (2.530 km²), sông Côn (765 km²). Hệ thống sông Thu Bồn gồm các sông: Sông Tranh (1.640 km²), sông Tiên (792 km²), sông Lâu (100 km²), ngọn Thu Bồn (446 km²), Khe Diên (120 km²). Các sông thuộc hạ lưu sông Vu Gia gồm: Yên, Lạc Thành, Quá Giáng, La Thọ, Thanh Quýt, Cổ Cò. Sông Túy Loan có lưu vực trong địa phận thành phố (118,3 km²). Sông Cầu Đỏ là hợp lưu của sông Yên và sông Túy Loan, ở phía hạ lưu còn gọi là sông Cẩm Lệ. Sông Vĩnh Điện là đoạn sông nối giữa sông Thu Bồn và sông Hàn. Sông Hàn là sông tiếp nhận dòng chảy của sông Cầu Đỏ và sông Vĩnh Điện, đổ ra cửa biển qua sông Hàn. Chế độ dòng chảy của sông Hàn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi chế độ thủy triều vùng biển Đà Nẵng.

Hình 3.1. Mạng Iưới sông ngòi thành phố Đà Nẵng

Hiện trạng trữ lượng nước mặt khoảng 8,644 tỷ m³, trong đó trữ lượng nước mặt tại các lưu vực sông nội tỉnh là 1,419 tỷ m³, chiếm 15,7%; từ các sông liên tỉnh là 7,625 tỷ m³, chiếm 84,3% so với tổng trữ lượng nước mặt tiềm năng^[14]. Đến năm 2030, lượng nước phân bổ cho các ngành khoảng 353,91 triệu m³/năm, trong đó sinh hoạt hộ gia đình là 168,47 triệu m³/năm; dịch vụ là 72,2 triệu m³/năm, công nghiệp 41,69 triệu m³/năm; nông nghiệp 71,55 triệu m³/năm.

3.1.1.2. Hồ, đầm

Hệ thống hồ, đầm đóng vai trò quan trọng, đặc biệt đối với khu vực đô thị của Đà Nẵng, gồm các chức năng chính: điều tiết nước, điều hòa vi khí hậu, tạo cảnh quan đẹp và xử lý nước thải đô thị.

Toàn thành phố có 50 hồ đầm nằm rải rác, trong đó địa bàn Hòa Vang có 21 hồ thủy lợi, còn 28 hồ điều tiết ở địa bàn các quận, huyện, 01 hồ cấp nước sinh hoạt. Trong số 27 hồ nội thành, có 01 hồ điều tiết cấp nước (Hồ Xanh quận Sơn Trà); 01 hồ cảnh quan, di tích lịch sử (hồ Đình Làng Hải Châu) và 25 hồ điều tiết nước mưa và cảnh quan. Phần lớn các hồ không có cống bao. Kết quả khảo sát cho thấy: 20/25 hồ đã được kè xung quanh hồ hoặc kè một phần, 01 hồ đã được kè nhưng bị sạt lở (hồ Đò Xu), 06 hồ chưa được kè (hồ Bàu Làng, hồ Xanh, Bàu Sấu, Bàu Gia Thượng, Bàu Gia Hạ, hồ Nguyễn Thế Lịch). Tại các hồ chưa kè chắn có 02/9 hồ (Hồ Nguyễn Thế Lịch và Bàu Gia Thượng) bị cây cỏ bao phủ vùng mặt nước và có hiện tượng san lấp hồ.

Số hồ nội thành có tiếp nhận nước thải là 18/27 hồ, 03 hồ không tiếp nhận nước thải (Hồ Đình Làng Hải Châu, hồ Xanh và Bàu Làng); 09 hồ có hệ thống cống bao, gồm: hồ Đò Xu, hồ Thạc Gián, hồ Vĩnh Trung, hồ Phần Lăng, hồ Bàu Trảng, hồ Công Viên, hồ Hòa Phú, hồ Trung Nghĩa 1 và hồ Trung Nghĩa 2.

3.1.1.3. Nước suối

Nước suối phân bố ở các khu vực bán đảo Sơn Trà, Bà Nà - Núi Chúa, sông Nam - sông Bắc. Ở bán đảo Sơn Trà có khoảng 20 con suối, trong đó Suối Đá, suối Heo là những suối lớn. Đây là nguồn cung cấp nước ngọt quan trọng cho thành phố.

3.1.2. Các nguồn tác động, ảnh hưởng

3.1.2.1. Trên các lưu vực sông

a) Hệ thống sông Vu Gia - Hàn

Hoạt động thủy điện: Về quy hoạch các nhà máy thủy điện, 10 thủy điện bậc thang lớn trên thượng nguồn sông Thu Bồn - Vu Gia đang hoạt động và đang xây dựng, với năng lực phát điện gần 1.200 kw. Ngoài ra, có 36 thủy điện vừa và nhỏ, cơ bản có một nửa đi vào hoạt động, nửa còn lại sẽ đưa vào vận hành trong thời gian tới với công suất phát điện 560 kw. Việc phát triển các dự án thủy điện trên thượng nguồn ảnh hưởng đáng kể nguồn nước ở vùng hạ lưu Đà Nẵng. Gây ảnh hưởng đáng kể đến điều kiện tự nhiên, như: giảm sự đa dạng của sinh học, giảm diện tích rừng tự nhiên, giảm khả năng điều tiết nước, gây lũ lớn hơn, làm thay đổi và giảm dòng chảy vào mùa khô, ảnh hưởng đến các hoạt động phát triển cũng như gia tăng các tác động đến chất lượng nguồn nước vùng hạ lưu.

Nhiễm mặn là một vấn đề lớn ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nước cấp cho các hoạt động phát triển của Đà Nẵng. Do tác động của thời tiết khô hạn, hoạt động của các nhà máy thủy điện, xâm nhập mặn trên sông Hàn trong giai đoạn 2016 - 2020 có xu thế gia tăng về tần suất và cường độ. Mặn thường xâm nhập sâu vào vùng cửa sông từ tháng 3 đến tháng 8 hàng năm, những năm xuất hiện El Nino, hiện tượng xâm nhập mặn kéo dài từ tháng 1 đến tháng 9; cá biệt năm 2018, hiện tượng xâm nhập mặn xuất hiện tận đến tháng 11, ảnh hưởng lớn đến chất lượng nước sinh hoạt.

Các hoạt động dịch vụ, công nghiệp: Cách nhà máy nước Cầu Đỏ khoảng 500m về phía thượng lưu có KCN Hòa Cầm; Trung bình mỗi ngày KCN thải khoảng 700 - 800 m³ nước sau xử lý. Hiện tại chất lượng nước sau xử lý đảm bảo QCVN, nhưng trong tương lai gần, với việc tăng tỷ lệ lấp đầy KCN cần có phương án giám sát chặt chẽ trong việc xả thải để không gây ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nước.

Chất thải từ hoạt động tàu thuyền, vùng cửa sông Hàn và Âu thuyền Thọ Quang, thường xuyên có khoảng 400 - 500 tàu thuyền neo đậu. Vấn đề chất thải rắn sinh hoạt và nước rửa (có lần dầu mỡ, chất hữu cơ) chưa được kiểm soát chặt chẽ, gây tác động đến nguồn nước mặt, đặc biệt tại cảng cá thuộc Âu thuyền Thọ Quang. Ngoài ra, nguồn tiềm tàng gây tác động đến chất lượng nước sông Vu Gia còn phát sinh từ hoạt động khai thác khoáng sản, các cụm nhà máy công nghiệp ở các huyện Nam Giang, Đại Lộc, nhà máy chế biến thức ăn gia súc, bãi chôn lấp rác thải,...

b) Sông Cu Đê

Chất thải từ hoạt động công nghiệp, vùng hạ lưu sông Cu Đê là lưu vực tiếp nhận nước mưa và nước thải sau xử lý của các KCN (Hòa Khánh, Hòa Khánh mở rộng, Liên Chiểu, CCN Thanh Vinh mở rộng). Trong tương lai với sự phát triển KCNC, khu công nghệ thông tin tập trung, nếu chất lượng nước thải sau xử lý chưa đảm bảo, có nguy cơ gia tăng tải lượng thải vào mùa khô.

Chất thải từ hoạt động nuôi trồng thủy sản và tàu thuyền, vùng thượng lưu sông Cu Đê có một số hộ nuôi tôm, nhung từ năm 2011 đến nay, diện tích nuôi tôm có xu hướng giảm do năng suất thấp và chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Vùng cửa sông Cu Đê cạn, các thuyền của ngư dân có công suất nhỏ nên lượng chất thải ít và ảnh hưởng đến chất lượng nước là không đáng kể. Chất thải từ hoạt động nông nghiệp, vùng ven sông Cu Đê có các bãi bồi nhỏ hẹp, chủ yếu trồng các loại hoa màu như rau, bắp và sắn,... việc sử dụng các loại phân bón hóa học và TBVTV không đáng kể.

c) Sông Phú Lộc

Là nơi tiếp nhận nước thải sinh hoạt từ các hộ dân và các hoạt động phát triển trên lưu vực. Các kênh, mương nhánh đổ vào bao gồm: kênh B12, B18 (gần bệnh viện Ung Bướu), B24, kênh Yên Thế - Bắc Sơn và mương Khe Cạn thuộc quận Cẩm Lệ và Liên Chiểu. Những năm gần đây, các nguồn thải vào sông Phú Lộc có xu thế gia tăng.

Chất thải sinh hoạt, nước thải sinh hoạt từ các hộ dân chủ yếu thuộc 02 phường Thanh Khê Đông và Thanh Khê Tây (quận Thanh Khê), tỷ lệ hộ gia đình có bể tự hoại đạt 98,6%. Trong tổng số 35.470 hộ trên toàn quận, vẫn còn 1,4% số hộ có nhà tiêu thấm đất. Như vậy, vẫn còn một lượng nước thải sinh hoạt thẩm thấu, ảnh hưởng đến chất lượng nước. Nước thải của các cơ sở công nghiệp, dịch vụ trên lưu vực bao gồm: dệt, may, bao bì giấy, bệnh viện Thanh Khê,... và nước thải sau xử lý từ HTXL nước rỉ rác Bãi rác Khánh Sơn, tổng lượng thải khoảng 2.000m³/ngày đêm... Đây là lưu vực đã và đang được các ban, ngành thành phố tập trung giải quyết hạ tầng kỹ thuật đô thị.

3.1.2.2. Các nguồn thải

Khu vực nội thành, có 18/27 hồ tiếp nhận nước thải, 03 hồ không tiếp nhận nước thải^[15]; 09 hồ có hệ thống cống bao tách nước thải quanh hồ, có các cửa xả vào và đều có cửa phai hoặc ngưỡng tràn tách nước thải, trong đó 05/7 hồ có tình trạng rò rỉ, tiếp nhận nước thải khi không có mưa^[16], hồ Trung Nghĩa 1 đã xây dựng hệ thống cống bao nhưng hiện vẫn tiếp nhận nước thải từ kênh Yên Thế - Bắc Sơn.

Các hồ điều tiết được duy trì vệ sinh thường xuyên, trong đó tần suất duy trì vệ sinh tại các hồ, cụ thể: 1 lần/ngày trừ ngày nghỉ và ngày lễ (tại các hồ Thạc Gián, Vĩnh Trung), 3 lần/tuần (tại các hộ Đò Xu, Xuân Hòa, Công Viên, Bàu Trảng), 2 lần/tuần đối với các hồ còn lại. Với tần suất duy trì vệ sinh như trên, chất lượng môi trường xung quanh các hồ cơ bản được đảm bảo.

3.1.3. Diễn biến chất lượng môi trường

3.1.3.1. Nước sông

a) Hệ thống sông Vu Gia - Hàn

Giai đoạn 2016 - 2020, trên hệ thống sông Vu Gia - Hàn có 4 điểm quan trắc định kỳ: Hợp lưu sông Hàn và sông Vĩnh Điện (S6); Hợp lưu sông Yên và sông Túy Loan (S7), cầu sông Hàn (S8), Cầu Tứ Câu (S9). Sơ đồ các vị trí tại hình 3.2.

Hình 3.2. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước sông Vu Gia - Hàn

Theo kết quả quan trắc tại biểu đồ 3.1, giá trị trung bình năm của các thông số tại các vị trí quan trắc định kỳ trên lưu vực sông Vu Gia - Hàn đều đạt QCVN 08-MT:2015/BTNMT (tương ứng với các mục đích sử dụng khác nhau), đặc biệt thông số Amôni có xu hướng giảm đáng kể. Tuy nhiên, một số lần đo xuất hiện giá trị cao hơn so với quy chuẩn tương ứng, cụ thể: vị trí S8 áp dụng cột B1 - QCVN 08-MT:2015/BTNMT, NH₄⁺ dao động từ 0,16 - 0,92 mg/l, có xu hướng giảm, riêng vị trí S8 quan trắc năm 2016 cao hơn quy chuẩn (cột B1) là 0,02 lần; Coliform trung bình năm tại 4 vị trí đều đạt quy chuẩn QCVN 08-MT:2015/BTNMT, riêng vị trí tại Hợp lưu sông Hàn và sông Vĩnh Điện (S6) quan trắc năm 2018 cao hơn 1,9 lần so với Quy chuẩn QCVN 08-MT:2015/BTNMT (B1).

Biểu đồ 3.1. Kết quả một số thông số quan trắc trong nước sông Vu Gia - Hàn

* Ghi chú: Áp dụng cột Cột B1 - QCVN 08-MT:2015/BTNMT

b) Sông Cu Đê

Giai đoạn 2016 - 2020, trên sông Cu Đê có 03 vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước sông: Cách cửa sông 6000 m về phía thượng nguồn (S1), dưới cầu Nam Ô (S2), hợp lưu sông Nam và sông Bắc (S3). Sơ đồ các vị trí quan trắc tại hình 3.3.

Hình 3.3. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước sông Cu Đê

Các thông số có giá trị TBN đạt QCVN 08-MT:2015/BTNMT (Cột B1), cụ thể: BOD₅ từ 4,3 - 6,5 mg/l; COD từ 3,9 - 10,67 mg/l; TSS từ 8,55 - 15,3 mg/l; PO₄^3- từ 0,01 - 0,11 mg/l; Dầu mỡ < 0,3 mg/l; Coliform từ 161,5 - 2.135,4 MPN/100ml.

c) Sông Phú Lộc

Giai đoạn 2016 - 2020, trên sông Phú Lộc có 2 điểm quan trắc định kỳ chất lượng nước sông: Cầu Đa Cô (S4), Cửa sông (S5). Sơ đồ các vị trí tại hình 3.4.

Hình 3.4. Sơ đồ các vị trí quan trắc nước sông Phú Lộc định kỳ

Diễn biến chất lượng nước sông Phú Lộc 5 năm qua theo các thông số quan trắc TBN như sau: Oxy hòa tan (DO) từ 2,38 - 4,47 mg/l, luôn đáp ứng yêu cầu về nồng độ Oxy hòa tan tối thiểu theo với QCVN 08-MT:2015/BTNMT (Cột B2); thông số COD dao động từ 27,5 - 48,27 mg/l, cao nhất vào năm 2016 tại cầu Đa Cô, có xu hướng giảm dần và TSS đao động từ 16,4 - 26,1 mg/l, đều đạt QCVN 08-MT:2015/BTNMT (Cột B2). Các thông số về dinh dưỡng (NH₄⁺, PO₄^3-) vẫn cao hơn nhưng có dấu hiệu giảm dần. Vi sinh vật (Coliform) dao động từ 1.805,97 - 51.810,8 MPN/100ml, đạt quy chuẩn QCVN 08-MT:2015/BTNMT (B2), riêng năm 2018 vượt 4,2 lần tại cửa Sông (S5). Các thông số kim loại nặng (Hg, Pb, Fe, Cu, Zn, As, Cd) và dầu mỡ, phenol đều nằm trong giới hạn QCVN 08-MT:2015/BTNMT, cột B1.

Biểu đồ 3.2. Kết quả một số thông số quan trắc chất lượng nước sông Phú Lộc

3.1.3.2. Nước hồ

06/30 hồ được quan trắc chất lượng môi trường nước hồ định kỳ: Hồ Xanh (H1), Bàu Tràm (H2), Công viên 29/3 (H3), Hòa Trung (H4), Đồng Nghệ (H5), Thạc Gián - Vĩnh Trung (H6). Các vị trí H2, H3 H4, H5, H6 mới chỉ quan trắc trong năm 2019. Sơ đồ các vị trí quan trắc tại hình 3.5.

Hình 3.5. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng môi trường nước hồ

Kết quả quan trắc các thông số chất lượng nước các hồ tại biểu đồ 3.3, cụ thể: COD trung bình năm dao động từ 4,8 - 37,25 mg/l, đạt QCVN 08-MT:2015/BTNMT (Cột B1), trừ tại vị trí hồ Bàu Tràm năm 2016 vượt 0,2 lần. Thông số BOD₅ dao động từ 4,0 - 18,0 mg/l, đạt QCVN 08-MT:2015/BTNMT (cột B1). Các thông số chất dinh dưỡng (NH₄⁺, PO₄^3-) trong các hồ quan trắc có giá trị cao hơn quy chuẩn, như: NH₄⁺ tại hồ Công viên 29/3 (H3) cao hơn 1,4 lần vào năm 2019, PO₄^3- tại các hồ Bàu Tràm, Thạc Gián - Vĩnh Trung, Công viên 29/3, Hòa Trung, Đồng Nghệ (quan trắc năm 2019), cao nhất tại hồ Công Viên 29/3; thông số Coliform tại các hồ đều đạt quy chuẩn.

Biểu đồ 3.3. Kết quả một số thông số quan trắc nước các hồ

3.1.4. Đánh giá chung

Các thông số đo chất lượng môi trường nước tại các vị trí quan trắc trên lưu vực sông Vu Gia - Hàn đạt quy chuẩn cho phép, các thông số quan trắc xét theo thời gian có giảm so với đầu kỳ. Các thông số hữu cơ, chất rắn lơ lửng và kim loại nặng tại sông Cu Đê đều đạt quy chuẩn. Sông Phú Lộc qua các đợt quan trắc có các thông số hữu cơ giảm dần nhưng các thông số về dinh dưỡng và vi sinh vật vẫn còn cao, cần kiểm soát các nguồn thải trên lưu vực. Ở các hồ quan trắc, các thông số hữu cơ đạt quy chuẩn, riêng thông số PO₄^3- đo năm 2019 tại các hồ cao hơn quy chuẩn, các năm khác đạt quy chuẩn.

3.2. NƯỚC DƯỚI ĐẤT

Nguồn nước dưới đất ở Đà Nẵng có trữ lượng thấp và bị nhiễm mặn ở vùng cửa sông Cu Đê, ven biển,... Về cơ bản, nước dưới đất vùng Đà Nẵng đủ đảm bảo cung cấp cho nhu cầu nước ăn uống, sinh hoạt và sản xuất công nghiệp, có thể khai thác, sử dụng hợp lý nước dưới đất cho mục đích khác nhau.

3.2.1. Tài nguyên nước dưới đất

Phân bố tài nguyên nước dưới đất của thành phố Đà Nẵng như sau:

a) Tầng chứa nước lỗ hổng trầm tích Holocen (qh)

- Khu vực Liên Chiểu - Hải Châu: Tầng chứa nước Holocen (qh) có diện tích khoảng 60 km²; chiều dày tầng chứa nước biến đổi từ (5 ¸ 30) m, tăng dần về phía Hải Châu, chiều dày trung bình 15 m. Khu vực ven sông Cu Đê tầng nước này bị nhiễm mặn trên diện rộng, khoảng 15 km².

- Khu vực Sơn Trà - Ngũ Hành Sơn, phía bờ hữu sông Hàn: Tầng chứa nước (mvQ2) phân bố khoảng 30 km², diện tích bị nhiễm mặn khoảng 5km² dọc theo bờ sông Hàn, chiều dày tầng chứa nước từ (15,0 ¸ 25,4) m, trung bình 20m. Tầng chứa nước dày nhất ở phía giữa và mỏng dần về phía sông Hàn và biển.

- Khu vực phía bờ hữu sông Cầu Đỏ & sông Cẩm Lệ: Diện tích tầng chứa nước khoảng 70km², trong đó diện tích nhiễm mặn khá lớn, tới hơn 40km². Chiều dày trung bình tầng chứa nước 20m, có xu hướng tăng dần ra phía biển.

b) Tầng chứa nước lỗ hổng trầm tích Pleistocen (qp)

Tầng chứa nước lỗ hổng (qp) phân bố ở Đà Nẵng khoảng 80km², diện lộ khoảng 43km². Phân bố phía Bắc sông Cầu Đỏ, chiều dày tầng chứa (15 ¸ 29) m, trung bình (15 ¸ 20)m.

c) Tầng chứa nước khe nứt - vỉa các trầm tích Neogen (n), hệ tầng Ái Nghĩa (Nan)

Các trầm tích Neogen, hệ tầng Ái Nghĩa phân bố ở phía Nam, Đông Nam Đà Nẵng thuộc xã Hòa Phước, Hòa Châu, Hòa Tiến, chiều dày tầng nước khoảng 96 m.

d) Tầng chứa nước khe nứt - karst, khe nứt - vỉa, thành tạo các đá trầm tích lục nguyên - cacbonat và thành tạo trầm tích biến chất (ϵ-C)

Thuộc phức hệ chứa nước này gồm 2 đới chứa nước:

- Đới chứa nước khe nứt - karst trong các thành tạo các đá trầm tích lục nguyên - cacbonat: Trong khu vực Đà Nẵng, các đá trầm tích lục nguyên-cacbonat phân bố thành một dải kéo dài liên tục ở phía Nam, hướng Tây Nam - Đông Bắc từ Hòa Khương ra đến biển, diện tích khoảng 40km². Nước có áp lực cục bộ, nguồn cung cấp chủ yếu do các tầng trên nó và nước mưa.

- Đới chứa nước khe nứt-vỉa, trong các thành tạo trầm tích biến chất: Các thành tạo trầm tích biến chất phân bố hầu khắp trong vùng nghiên cứu, nằm dưới lớp phủ Kainozoi, chiều dày đới nứt nẻ do phong hóa khoảng từ 50-100m, mức độ chứa nước trung bình đến nghèo, một số nơi rất nghèo, đôi nơi không chứa nước.

Trữ lượng nước có thể khai thác ở các tầng chứa nước các khu vực tại bảng 3.1.

Bảng 3.1. Trữ lượng có thể khai thác nước dưới đất tại các khu vực thành phố

Nguồn: Đề án điều tra, đánh giá mực nước dưới đất, khoanh định khu vực phải đăng ký khai thác nước dưới đất và danh mục khu vực phải đăng ký khai thác nước dưới đất trên địa bàn thành phố.

3.2.2. Các nguồn tác động, ảnh hưởng

- Nước thải sinh hoạt từ hộ gia đình là một trong những nguồn thải gây tác động, ảnh hưởng đến nước ngầm tầng nông. Các hộ gia đình xử lý nước thải bằng bể tự hoại, tự thấm xuống đất, sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nước ngầm xung quanh.

- Nước thải từ hoạt động dịch vụ, từ các cơ sở y tế là nguồn thải đáng quan tâm ảnh hưởng đến nước dưới đất. Ước tính có khoảng 4.000m³ nước thải y tế mỗi ngày, trong khi hiện chỉ có 20 bệnh viện có HTXL nước thải đạt yêu cầu, số còn lại có HTXL nhưng chưa đạt yêu cầu hoặc xử lý bằng bể tự hoại cho nước thải tự thấm hoặc đấu nối vào hệ thống thoát nước chung thành phố. Đặc trưng trong nước thải y tế chủ yếu là VSV, chất hữu cơ, kim loại nặng và chất thải nguy hại.

- Hoạt động du lịch, dịch vụ với số lượng cơ sở lưu trú tăng nhanh. Nguồn nước thải từ các hoạt động này chứa thành phần như dầu mỡ, các chất hoạt động bề mặt, chất hữu cơ (BOD, COD), chất dinh dưỡng (N, P) và vi sinh.

- Nước thải công nghiệp ở các KCN, CCN có tỷ lệ đấu nối đạt cao (98%), nhưng chất lượng nước thải sau xử lý tập trung vẫn chưa được giám sát chặt chẽ, có thời điểm vượt quy chuẩn. Mặt khác, tình trạng xả thải ra ngoài môi trường hoặc qua hệ thống thoát nước chung còn xảy ra. Đây là nguồn tác động đến chất lượng các nguồn nước.

- Các nguồn thải khác: Bãi rác Khánh Sơn (cũ) đã đóng cửa từ 2006, nguồn thải đã giảm đi đáng kể, song cũng có ảnh hưởng đến chất lượng nước ngầm khu vực; hơn 520 cơ sở Làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước tại quận Ngũ Hành Sơn có tác động đến chất lượng nước ngầm nông do nước thải từ quá trình sản xuất, chế tác đá có sử dụng hóa chất nhưng chưa được xử lý triệt để, làm tăng độ cứng; thành phố hiện có 03 nghĩa trang lớn ở Hòa Khương, Hòa Sơn và Hòa Ninh của huyện Hòa Vang tới tổng diện tích 419,5 ha, dự kiến quy hoạch thêm 01 nghĩa trang An Châu ở Hòa Phú - Hòa Nhơn diện tích 100 ha, cũng là nguồn gây tác động đến chất lượng nước ngầm tại khu vực.

3.2.3. Diễn biến chất lượng môi trường

Có 09 điểm quan trắc chất lượng môi trường nước dưới đất: Khu vực Hòa Khánh (N1); Khu vực Liên Chiểu (N2); Khu vực Khánh Sơn (N3); Khu vực Hòa Quý (N4); Khu vực Hòa Khương (N5); Khu vực quận Hải Châu (N6); Khu vực quận Thanh Khê (N7); Khu vực quận Sơn Trà (N8); Khu vực quận Cẩm Lệ (N9). Sơ đồ các vị trí quan trắc tại hình 3.6.

Hình 3.6. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước dưới đất

Số liệu quan trắc cho thấy, các thông số quan trắc gồm độ cứng, NH₄⁺, NO₃^-, NO₂^-, Fe, Cd, Cu, Pb... tại tất cả các vị trí đều đạt QCVN 09-MT:2015/BTNMT. Riêng thông số Coliform dao động từ 9 - 490 MPN/100ml, số liệu biến động không theo quy luật nào.

3.2.4. Đánh giá chung

Chất lượng môi trường nước ngầm tại các vị trí quan trắc giai đoạn 2016 - 2020 đạt giới hạn cho phép, riêng thông số Coliform có dấu hiệu gia tăng, cần giám sát.

3.3. NƯỚC BIỂN VEN BỜ

3.3.1. Tài nguyên nước biển ven bờ

Bờ biển Đà Nẵng có chiều dài khoảng 92km, có vịnh nước sâu với các biển Liên Chiểu, Tiên Sa, có vùng lãnh hải thềm lục địa với độ sâu 200m, tạo thành vành đai nước nông rộng lớn thích hợp cho phát triển kinh tế tổng hợp biển, giao lưu nước ngoài. Bờ biển có nhiều bãi tắm đẹp như: Non Nước, Mỹ Khê, Thanh Khê, Nam Ô với nhiều cảnh quan đẹp và có giá trị phát triển du lịch và nghỉ dưỡng.

Vùng biển Đà Nẵng có trữ lượng hải sản lớn, khả năng khai thác hằng năm khoảng 60 - 70 nghìn tấn. Sản lượng khai thác trung bình hằng năm trên 30 nghìn tấn. Tài nguyên sinh vật biển Đà Nẵng rất phong phú. Các quần cư đặc trưng vùng ven bờ của Đà Nẵng có thành phần loài và nguồn gen đa dạng. Theo các báo cáo, hiện có hơn 500 loài cá, trong đó có hơn 300 loài có giá trị kinh tế cao như: cá Mú, Hồng, Bánh đường, Thu, Ngừ.... 23 loài mực và 24 loài tôm (he, hùm). Rạn san hô có 191 loài san hô cứng, trong đó những họ có nhiều nhất là Acroporidae, Fariae và Poritidae. Diện tích các rạn san hô vùng ven bờ Đà Nẵng ước tính khoảng 104,6 ha, trong đó 1,9% diện tích còn trong tình trạng rất tốt, 7,7% - tốt, 8,8% - trung bình và 81,5 % đang trong tình trạng xấu và rất xấu. Cá rạn san hô 162 loài (chủ yếu là các họ cá Thia, Bàn chài, Bướm, Mó, Mú, Phèn). Thảm cỏ biển có 3 loài và 35 loài cá sống trên thảm cỏ biển; rong biển có 72 loài, trong đó loài rong Nâu chiếm ưu thế, Ấu trùng Giáp xác có 8 nhóm, trong đó chủ yếu là ấu trùng Tôm quỷ.

3.3.2. Các nguồn tác động, ảnh hưởng

3.3.2.1. Nước thải đô thị

Với tổng dân số đô thị là 994.605 người, NTSH toàn thành phố ước tính 141.078 m³/ngày, nhiều nhất ở quận Hải Châu (28.666 m³/ngày). Với lưu lượng trên, trường hợp thải ra môi trường chưa qua xử lý sẽ tác động đến môi trường là rất lớn. Đến nay, NTSH của thành phố đã được thu gom vào hệ thống thoát nước đô thị, qua 41 trạm bơm và xử lý tập trung tại 5 trạm: Phú Lộc, Hòa Cường, Sơn Trà, Ngũ Hành Sơn và Hòa Xuân với tổng công suất xử lý 167.100 m³/ngày, đạt yêu cầu ra môi trường.

Trạm XLNT Sơn Trà và Ngũ Hành Sơn xử lý khoảng 37.100 m³/ngày, nước thải sau xử lý của trạm Sơn Trà vào Âu thuyền Thọ Quang. Trạm Phú Lộc xử lý khoảng 40.000 m³/ngày đêm, nước thải sau xử lý ra vịnh Đà Nẵng tại gần chân cầu Phú Lộc.

Hệ thống thoát nước thải đô thị của thành phố có tổng chiều dài là 870 km, trong đó, khoảng 18,6 km kênh hở, còn lại là mương kín. Trên địa bàn vẫn còn nhiều khu vực đang xây dựng hoặc chỉnh trang khu dân cư chưa có hệ thống thoát nước hoặc có nhưng chưa đấu nối vào hệ thống thoát chung để xử lý (chủ yếu ở quận Cẩm Lệ, Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà và Liên Chiểu).

Thành phố Đà Nẵng có 18 phường ven biển, trong đó có hơn 30.570 hộ dân ven biển, tỷ lệ đấu nối còn thấp, nước thải các hộ gia đình được xử lý qua bể tự hoại, tự thấm và ảnh hưởng đến chất lượng nước dưới đất và nước biển ven bờ. Ngoài ra, các cửa xả ven biển có cấu trúc chuyển dòng nên có tình trạng vào thời điểm mưa đầu mùa, nước thải lẫn vào nước mưa trôi ra biển, gây mùi hôi, mất cảnh quan khu vực bãi biển và tác động đến chất lượng nước biển ven bờ.

3.3.2.2. Nước thải công nghiệp

Đây là nguồn thải tác động đến chất lượng nước biển vùng bờ của thành phố. KCN DVTS Đà Nẵng có 29 dự án đang hoạt động (tỷ lệ 96,4%) sản xuất thủy sản với tổng lượng nước thải khoảng 3.000 m³/ngày và khoảng 4.000 - 5.000 m³/ngày vào mùa đánh bắt. Các hệ thống xử lý khá cũ, hiện quá tải, thường xuyên thải ra 08 cống thải làm cho khu vực này và Âu thuyền Thọ Quang phải chịu ảnh hưởng. Nguồn thải này nếu không được xử lý triệt để sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nước biển.

Phía vịnh Đà Nẵng liên quan đến 03 KCN (Hòa Khánh, Hòa Khánh mở rộng và Liên Chiểu) và 01 CCN (CCN Thanh Vinh mở rộng). Tỷ lệ đấu nối nước thải tại các khu, cụm CN đạt trên 92%, số còn lại chưa đấu nối do cơ sở hạ tầng thoát nước chung toàn KCN chưa đảm bảo, vào nguồn tiếp nhận là sông Cu Đê, gián tiếp ảnh hưởng đến chất lượng nước biển ven bờ.

3.3.2.3. Các nguồn khác

Hoạt động tàu thuyền và giao thông thủy có những tác động đến chất lượng nước biển ven bờ. Tàu thuyền neo đậu ở Âu thuyền Thọ Quang, ven biển và các sông. Các nguồn thải gồm: chất thải sinh hoạt, nước rửa có chứa dầu mỡ và nước thải sinh hoạt. Ngoài ra, hoạt động vận tải và du lịch đường thủy cũng đóng góp tác động đến môi trường vùng bờ. Số lượt tàu chở hàng và tàu du lịch ngày càng tăng cũng là những hoạt động phát sinh chất thải, tác động đến chất lượng nước ven bờ. Xu thế phát triển kinh tế biển Đà Nẵng là hướng mũi nhọn, đây cũng là áp lực lớn về môi trường nếu không kịp thời tăng cường các biện pháp kiểm soát thích hợp.

Các sự cố môi trường, các sự cố tràn dầu (nếu xảy ra) là những nguồn tác động đến môi trường biển ven bờ và vùng trên biển. Các hoạt động phát triển dịch vụ du lịch, các bãi biển tiếp nhận lượng lớn du khách và cư dân, làm gia tăng dịch vụ ẩm thực ven biển, nhu cầu nhà vệ sinh, phát sinh chất thải, nước thải và đây cũng là nguồn gây ảnh hưởng đến chất lượng nước biển ven bờ.

3.3.3. Diễn biến chất lượng môi trường

Khu vực ven bờ biển Đông có 04 vị trí quan trắc: Bãi tắm Phạm Văn Đồng (B6), Mỹ Khê (B7), Non Nước (B9), Bãi rạng (B10). Khu vực ven bờ vịnh Đà Nẵng có 06 vị trí quan trắc: Cảng Liên Chiểu (B1), Cảng Tiên Sa (B2), Cửa sông Hàn (B8), Khu vực Vũng Thùng (B3), Cửa sông Cu Đê (B4), Cửa sông Phú Lộc (B5).

Hình 3.7. Sơ đồ các vị trí quan trắc định kỳ chất lượng nước biển ven bờ thành phố

Kết quả các thông số quan trắc tại các bãi tắm đạt QCVN 10-MT:2015/BTNMT, cụ thể: TSS dao động từ 11 - 29,3 mg/l; NH₄⁺ dao động từ 0,03 - 0,05 mg/l; thông số dầu mỡ thấp; thông số Coliform dao động từ 58,25 - 292,54, riêng tại vị trí bãi Rạng (B10) cao hơn quy chuẩn 1,3 lần vào năm 2017.

Ở khu vực vịnh Đà Nẵng, các thông số quan trắc (TSS, NH₄⁺, dầu mỡ) đều đạt quy chuẩn QCVN 10-MT:2015/BTNMT, cụ thể: TSS dao động từ 9,5 - 32 mg/l; thông số NH₄⁺ dao động từ 0,04 - 0,17 mg/l; dầu mỡ <0,3 mg/l. Thông số Coliform dao động từ 0 - 2.385,83 MPN/100ml, đạt QCVN 10-MT:2015/BTNMT, riêng năm 2018 vượt 0,14 lần tại cửa sông Cu Đê và 1,39 lần tại cửa sông Phú Lộc.

3.3.4. Đánh giá chung

Chất lượng nước biển ven bờ phía Đông và khu vực vịnh Đà Nẵng nhìn chung tốt, thông số oxy hòa tan trong nước đảm bảo mức cho phép đối với bãi tắm, các thông số chất rắn lơ lửng, chất dinh dưỡng, dầu mỡ, vi sinh vật trong nước biển hầu như đạt quy chuẩn cho phép.

Chương 4

HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

4.1. CÁC NGUỒN TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

Đà Nẵng phát triển nhiều hoạt động mang lại hiệu quả tăng trưởng kinh tế. Song song đó, các hoạt động phát triển cũng là nguồn tác động đến MTKK. Các nguồn tác động gồm: giao thông vận tải, sản xuất công nghiệp, xây dựng, nông nghiệp, làng nghề, xử lý chất thải,… Các thông số gây tác động MTKK: bụi lơ lửng tổng số (TSP), bụi PM₁₀ (bụi ≤ 10µm), chì (Pb), ôzôn (O₃); các chất vô cơ như cacbon monoxit (CO), lưu huỳnh đioxit (SO₂), oxit nitơ (NO_x), hydroclorua (HCl), hydroflorua (HF)...; các chất hữu cơ như hydrocacbon (C_nH_m), benzen (C₆H₆)...; các chất gây mùi khó chịu như amoniac (NH₃), hydrosunfua (H₂S)...; nhiệt, tiếng ồn...

4.1.1. Khu vực dân sinh

a) Từ giao thông vận tải

Hoạt động giao thông vận tải là nguồn gây tác động lớn đến MTKK, nhất là ở các khu đô thị, khu vực dân cư đông đúc. Cùng với sự phát triển CSHT giao thông, sự tăng trưởng các phương tiện cơ giới và khối lượng vận tải hàng hóa, hành khách là sự phát thải các chất tác động đến MTKK, như CO, NO_x, SO₂, hơi xăng dầu (C_nH_m, VOCs), PM₁₀... và bụi (TSP) do đất cát cuốn lên từ mặt đường khi di chuyển.

Hình 4.1. Hiện trạng giao thông ở Đà Nẵng

Tính đến 31/12/2020, thành phố có 2.498 tuyến đường với tổng chiều dài 1.458,59 km (tăng 287,55 km so với năm 2015), 74 cầu với tổng chiều dài 14.961,50m (tăng 03 cầu so với năm 2015), 07 tuyến đường thủy nội địa với tổng chiều dài 63,2km^[17]. Lưu lượng xe bình quân trên quốc lộ 1A là 40.770 XCQĐ^[18]/ngày, quốc lộ 14B: 30.000 lượt quy đổi/ngày và một số địa điểm trong khu vực nội thị như ngã tư đường Lê Duẩn - cầu Sông Hàn, Nguyễn Văn Linh - cầu Rồng, Nguyễn Chí Thanh - Lê Duẩn... thường bị tắc nghẽn giao thông vào các giờ cao điểm. Đây là nguyên nhân gây tác động từ nguồn di động đáng kể của thành phố.

Năm 2019, Đà Nẵng có khoảng 1.020.866 xe các loại lưu hành, trong đó số xe ô tô con tăng gần 14.048 chiếc (tăng 14% so với cùng kỳ), xe máy tăng 46.644 chiếc (tăng 4,2% so với cùng kỳ). Sự gia tăng phương tiện, tỷ lệ không đạt chuẩn về phương tiện cao và đường giao thông chưa đảm bảo, làm các thông số như tiếng ồn, TSP, CO, NO_x, SO₂,... trong không khí tăng lên, ảnh hưởng đến chất lượng môi trường và sức khỏe qua các bệnh hô hấp, da và tim mạch.

Thành phố hiện có 20 tuyến xe buýt; trong đó 12 tuyến trợ giá và 02 tuyến xe buýt mui hở 01 tầng và 02 tầng đạt tiêu chuẩn khí thải EURO 3, EURO 4; 01 tuyến xe buýt miễn phí với 08 xe đạt tiêu chuẩn khí thải EURO 2,... Ngoài ra, hiện có 08 đơn vị taxi (1.700 xe) và 04 đơn vị thí điểm xe 4 bánh chạy bằng năng lượng điện (85 xe),... Đây là các giải pháp góp phần giảm tác động từ hoạt động giao thông đến MTKK.

Biểu đồ 4.1. Số lượng phương tiện giao thông ở Đà Nẵng

Ngoài ra, tiếng ồn từ các hoạt động vận tải đường bộ, hàng không, đường sắt ở Đà Nẵng là vấn đề cần lưu ý. Sân bay Đà Nẵng có đường bao ngoài là 1.100 ha, diện tích sân bay 842 ha, có 02 đường cất, hạ cánh dài 3.500 m và 3.045 m, rộng 45 m. Mặc dù có vành đai an toàn, nhưng sân bay nằm trong trung tâm thành phố, nên mức ồn khá cao, ảnh hưởng đến khu vực dân sinh lân cận. Khí thải, tiếng ồn từ hoạt động giao thông đường thủy hiện chưa phải là vấn đề lớn nhưng cũng góp phần phát thải KNK.

b) Từ hoạt động xây dựng

Hoạt động xây dựng phát sinh bụi, tiếng ồn khá lớn do tháo dỡ công trình, san nền, vận chuyển đất đá, vật liệu diễn ra liên tục và quá trình thi công xây dựng. So với giai đoạn trước năm 2015, khí, bụi và tiếng ồn do vận chuyển vật liệu xây dựng đã được cải thiện đáng kể. Ngoài ra, một số hoạt động sửa chữa, cải tạo và nâng cấp công trình hạ tầng và giao thông,... cũng phát thải bụi, gây ồn cục bộ tại khu vực công trình.

c) Các nguồn thải khác

Tại các khu dân cư, tình trạng phát thải bụi xảy ra cục bộ. Nguồn tác động chủ yếu do tình trạng vệ sinh mặt đường chưa tốt. Khu vực gần các sông, hồ trong nội thành, như: sông Phú Lộc, hồ Phần Lăng, kênh hở Khuê Trung, hồ 2 ha, Âu thuyền - Cảng cá Thọ Quang,... tình trạng mùi hôi phát sinh vào những thời điểm thay đổi thời tiết, ảnh hưởng đến MTKK khu vực xung quanh.

4.1.2. Khu vực công nghiệp

Sản xuất công nghiệp với nhiều loại hình khác nhau là nguồn tác động đến MTKK. Tổng số cơ sở đang hoạt động trong 06 KCN và 01 CCN khoảng 381 cơ sở, riêng 02 KCN Hòa Khánh và Liên Chiểu, có 222 cơ sở với các loại hình giấy, cơ khí, thực phẩm, vật liệu xây dựng, là các nhóm ngành gây tác động đáng kể đến MTKK.

Các chất thải tác động đến MTKK từ hoạt động công nghiệp như: bụi (đặc biệt là bụi kim loại), các khí thải công nghiệp (CO, NO₂, SO₂, VOC, TSP,...) và mùi từ hoạt động chế biến thủy sản. Các khí thải phát sinh chủ yếu từ quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch (than, dầu các loại). Với các nhiên liệu chất lượng thấp, hàm lượng lưu huỳnh cao, cùng với hệ thống xử lý bụi và khí thải hoạt động không ổn định,… mức độ tác động tăng cao hom. Hiện tại, có 09 cơ sở luyện thép, trong đó 7/9 cơ sở nấu luyện phôi thép tại KCN Hòa Khánh đã chuyển đổi công năng; 2/9 cơ sở hoạt động không thường xuyên. Trong quá trình sản xuất phát sinh CO, bụi, SO₂ và NO₂ ảnh hưởng đến môi trường, sức khỏe người dân xung quanh. KCN dịch vụ thủy sản Đà Nẵng là khu chế biến các sản phẩm thủy sản, dịch vụ hậu cần nghề cá. Vì vậy, mùi hôi phát sinh từ sản xuất, bảo quản nguyên liệu, sản phẩm và từ hệ thống XLNT tác động đến MTKK, ảnh hưởng đến khu vực xung quanh và các hoạt động du lịch.

Ngoài ra, Đà Nẵng có gần 5.000 cơ sở (chủ yếu là hộ cá thể) hoạt động trong khu dân cư; trong đó, các loại hình gia công cơ khí gò hàn, gỗ, sơ chế thủy sản... tác động chủ yếu là bụi, tiếng ồn, mùi, ảnh hưởng môi trường xung quanh.

Bảng 4.1. Nhóm ngành sản xuất và khí thải phát sinh điển hình

4.1.3. Khu vực nông thôn, làng nghề

Hoạt động chăn nuôi trên địa bàn thành phố với hai loại hình trang trại và hộ gia đình, chủ yếu tại các vùng nông thôn của huyện Hòa Vang. Chăn nuôi hộ gia đình là nguồn gây tác động khó kiểm soát đối với MTKK nông thôn. Các khí thải ra môi trường như: CO₂, CH₄, NO_x và các khí khác: H₂S, NH₃,....

Tính đến tháng 7/2019, tổng đàn gia súc gia cầm trên địa bàn thành phố có 4.422 trâu bò; 27.553 con lợn; 287.359 con gia cầm và 343.500 con chim cút, tập trung chủ yếu ở Hòa Vang, Liên Chiểu, Ngũ Hành Sơn. Một số hộ chăn nuôi áp dụng giải pháp xây dựng hầm biogas, mô hình vườn - ao - chuồng, đệm lót sinh học đảm bảo các điều kiện vệ sinh thú y trong chăn nuôi. Hiện có 8 cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm trên địa bàn thành phố, trong đó Trung tâm giết mổ Đà Sơn thuộc Công ty TNHH MTV Chế biến thực phẩm Đà Nẵng là cơ sở giết mổ lớn nhất với công suất hàng ngày khoảng 50 con bò, 1.200 con lợn và 1.300 con gia cầm.

Hoạt động trồng trọt trên địa bàn thành phố gia tăng về sản lượng, có các sức ép lên môi trường do sử dụng phân hóa học, TBVTV, phân hữu cơ chưa đúng cách, thời điểm và liều lượng, tác động đến MTKK, đất, nước và ảnh hưởng sức khỏe con người. Tại khu vực nông thôn, rơm rạ không còn là chất đốt chủ yếu, do đó sau mỗi vụ thu hoạch, hoạt động đốt rơm rạ trên đồng ruộng vẫn còn diễn ra, gây hiện tượng khói mù. Việc đốt rơm rạ ngoài trời là quá trình đốt không kiểm soát, rơm rạ cháy không hết có thể tạo ra hợp chất andehit, bụi mịn, ảnh hưởng xấu tới sức khỏe con người.

Hoạt động sản xuất của Làng nghề đá Non Nước cũng là vấn đề đáng quan tâm. Loại hình sản xuất này là sử dụng đá nguyên liệu (175.000 tấn/năm) để cắt và tạo ra các sản phẩm khác nhau, phát sinh bụi, đặc biệt bụi TSP rất cao và ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động, môi trường xung quanh, du khách.

4.1.4. Khu vực xử lý chất thải

Bãi chôn lấp hợp vệ sinh Khánh Sơn là nơi xử lý các loại chất thải rắn của thành phố, trong đó CTRSH có thành phần hữu cơ cao. Dưới tác động của nhiệt độ, độ ẩm và các vi sinh vật, chất thải rắn hữu cơ bị phân hủy, phát sinh các khí (CH₄ - 63.8%, CO₂ - 33.6%, và một số khí khác).

4.2. DIỄN BIẾN CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

Đến năm 2020, trên địa bàn thành phố hiện có 01 điểm quan trắc môi trường không khí tự động liên tục (tại số 41 Lê Duẩn) và 54 điểm quan trắc môi trường không khí triển khai theo phương pháp lấy mẫu thụ động (xem tại phụ lục 2).

4.2.1. Khu vực dân sinh

Thành phố có 39 điểm quan trắc MTKK ở các khu vực dân cư, tại Hình 4.2.

Hình 4.2. Vị trí 39 điểm quan trắc chất lượng MTKK khu vực dân cư

Các thông số SO₂ và O₃ tại các vị trí quan trắc đạt QCVN 05:2013/BTNMT. Các thông số bụi TSP, bụi PM₁₀ và NO₂ ở một số vị trí có dấu hiệu xấp xỉ QCVN. Chỉ số chung về chất lượng không khí (AQI - Air Quality Index) năm 2020 với 100% điểm đo phản ánh chất lượng không khí từ trung hình đến tốt (AQI <100), trong đó 43/55 điểm đo phản ánh chất lượng không khí tốt (AQI <50), 12/55 điểm phản ánh chất lượng trung bình (50

4.2.2. Khu vực công nghiệp

Thành phố có 11 điểm quan trắc MTKK tại khu vực công nghiệp, tại Bảng 4.1.

Bảng 4.2. Các điểm quan trắc môi trường không khí thụ động trong khu vực công nghiệp trên địa bàn thành phố Đà Nẵng

Kết quả quan trắc MTKK xung quanh các khu vực công nghiệp cho thấy, giá trị TBN các thông số NO₂, SO₂ dao động từ 4,28 - 28,99 µg/m³, đạt QCVN 05:2013/BTNMT. Bụi tổng số (TSP) trung bình năm tại các vị trí dao động từ 74,63 - 223,35 μg/m³, có xu hướng giảm. Bụi lơ lửng (PM₁₀) trung bình năm dao động từ 26,54 - 68,17 µg/m³, xấp xỉ QCVN 05:2013/BTNMT.

4.2.3. Khu vực làng nghề

Có 02 vị trí quan trắc MTKK đại diện khu vực làng nghề, gồm K29 - Vị trí giữa Làng đá mỹ nghệ Non Nước (cũ) và K30 - Vị trí giữa khu quy hoạch làng nghề đá Non nước (mới). Kết quả quan trắc cho thấy, giá trị trung bình năm các thông số NO₂, SO₂ dao động từ 5,51 - 12,51 µg/m³, đạt QCVN 05:2013/BTNMT. Bụi tổng số (TSP) trung bình năm tại các vị trí từ 93,19 - 376,05 µg/m³, cao hơn QCVN 05:2013/BTNMT tại vị trí giữa khu quy hoạch làng nghề đá Non nước (mới) nhưng giảm theo thời gian. Bụi lơ lửng (PM₁₀) trung bình năm tại các vị trí từ 36,25 - 118,59 μg/m³, xấp xỉ QCVN 05:2013/BTNMT.

4.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

So với giai đoạn 2011 - 2015, chất lượng MTKK có những cải thiện, chuyển biến tích cực. Bên cạnh đó, 02 cơ sở luyện thép tại CCN Thanh Vinh gây ô nhiễm môi trường và bức xúc trong nhân dân hiện nay đã ngừng hoạt động. Chỉ số chung về chất lượng không khí (AQI - Air Quality Index) năm 2020 với 100% điểm đo phản ánh chất lượng không khí từ trung bình đến tốt (AQI <100), trong đó 43/54 điểm đo phản ánh chất lượng không khí tốt (AQI <50), 12/54 điểm phản ánh chất lượng trung bình (50

Với tốc độ đô thị hóa, gia tăng phương tiện và nhu cầu đi lại của người dân, gia tăng các hoạt động sản xuất trong công nghiệp, nông nghiệp và xây dựng,... sẽ ảnh hưởng hơn đến MTKK. Vì vậy, trong thời gian tới các Sở, ban, ngành cần phối hợp chặt chẽ; thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm những trường hợp gây ô nhiễm; nâng cao ý thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường không khí trong cộng đồng,...

Chương 5

HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG ĐẤT

5.1. HIỆN TRẠNG TÀI NGUYÊN ĐẤT

Diện tích tự nhiên 128.488 km², hiện trạng sử dụng đất thành phố tại Bảng 5.1.

Bảng 5.1. Bảng cân bằng sử dụng đất hiện trạng

Nguồn: Điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045, 2020. Ghi chú: (*): Chưa kể Sân bay quốc tế Đà Nẵng với diện tích 784 ha đang được thống kê là Đất an ninh, quốc phòng - Đang thể hiện Đất đầu mối hạ tầng kỹ thuật trong bản vẽ.

Bảng 5.2. Diện tích đất sử dụng phân theo loại đất và phân theo huyện/quận

Nguồn: Niên giám thống kê Đà Nẵng, 2019.

Tài nguyên đất của thành phố gồm những ngọn đồi, những khu rừng và nhiều sông nước. Những yếu tố này đóng vai trò là tài nguyên tự nhiên cần được bảo tồn và bảo vệ. Đất không phát triển được chiếm 64,2% đất đai trên phạm vi đất liền Đà Nẵng. 35,8% diện tích còn lại, tương đương 35.100 ha có thể phát triển xây dựng. Ngoài ra, liên quan đến đất nông nghiệp không được khai thác phục vụ cho sản xuất, hiện nay, trên địa bàn thành phố có khoảng 72,06 ha diện tích đất nông nghiệp không được khai thác phục vụ cho sản xuất nằm ngoài quy hoạch (diện tích các khu đất nông nghiệp hiện trạng có nhà là 2,98ha) và 276,37ha diện tích đất nông nghiệp không được khai thác phục vụ cho sản xuất nằm trong dự án quy hoạch (diện tích các khu đất nông nghiệp hiện trạng có nhà nằm trong quy hoạch là 25,71 ha)^[19].

Bảng 5.3. Tổng hợp các loại đất cấm xây dựng (Loại IV)

Nguồn: Điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045, 2020.

Trong vùng đất có thể phát triển ở Đà Nẵng, phần lớn đã được phát triển hoặc có quy hoạch, kế hoạch phát triển. Trong tổng diện tích đất liền của Đà Nẵng, diện tích sử dụng đất hiện tại là 17%, còn lại 18,9% là đất có thể phát triển trong tương lai. Phần lớn diện tích đất này nằm ở phía Nam và phía Tây Nam thành phố. Sự phát triển thành phố hiện tại bị phân mảnh, phát triển không đồng đều và chưa thúc đẩy sự phát triển đô thị, cơ sở hạ tầng và dịch vụ chưa được sử dụng hiệu quả. Do đó, Đà Nẵng tiếp tục có các giải pháp tối đa hóa hiệu quả sử dụng đất để phù hợp với sự tăng trưởng dân số.

5.2. CÁC NGUỒN TÁC ĐỘNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG ĐẤT

Đến nay chưa có điều tra, đánh giá tổng thể chất lượng, các nguồn gây tác động môi trường đất ở Đà Nẵng. Tuy nhiên, có thể đánh giá tác động đến môi trường đất từ các nguyên nhân chủ yếu sau: sử dụng phân bón và hóa chất BVTV trong nông nghiệp, các chất độc hóa học do chiến tranh để lại, các chất thải công nghiệp; nước rỉ bãi rác; chôn cất địa táng ở các khu nghĩa trang, nghĩa địa; hoạt động khai thác khoáng sản và nuôi trồng thủy sản.

5.2.1. Từ hoạt động nông nghiệp, sử dụng TBVTV

Hiện nay, trên địa bàn thành phố, TBVTV sử dụng khoảng 3.969 tấn hoạt chất/năm. Phân bón hóa học, TBVTV góp phần tăng năng suất cây trồng, nhưng do tình trạng lạm dụng quá mức của người dân trong việc sử dụng, dẫn đến tình trạng suy thoái đất nông nghiệp (do làm giảm tính chất cơ lý của đất, tích lũy nhiều kim loại nặng trong đất, làm tăng độ chua của đất...), tác hại đến hệ sinh thái nông nghiệp.

Những năm trở lại đây, ngành nông nghiệp thành phố đang dần định hướng theo hướng sản xuất an toàn, sản xuất theo hướng hữu cơ nên việc sử dụng TBVTV trên đồng ruộng đã có phần hạn chế. Việc triển khai các lớp tập huấn quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), ICM (3 giảm 3 tăng), các lớp huấn luyện nông dân sử dụng thuốc BVTV an toàn và hiệu quả, các mô hình sản xuất an toàn, sản xuất theo hướng hữu cơ... đã nâng cao nhận thức của nông dân trong việc hạn chế sử dụng TBVTV.

Ngoài ra, trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh sân golf cần sử dụng các loại phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, nước tưới để bảo vệ duy trì phát triển cỏ và cây xanh trên sân golf. Ở thành phố, công tác bảo vệ môi trường tại các sân golf Hòa Hải, Bà Nà khá tốt, việc sử dụng phân bón, TBVTV không nằm trong danh mục cấm, chưa có dấu hiệu tác động.

Trên địa bàn thành phố có một cơ sở sản xuất TBVTV, 06 công ty kinh doanh TBVTV, 23 cơ sở buôn bán TBVTV. Tất cả các cơ sở đã được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, buôn bán. Công tác thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải phát sinh từ việc sử dụng TBVTV (nhân lực, thiết bị, phương tiện, tỷ lệ thu gom, ...) được Hội nông dân các quận, huyện phối hợp với chính quyền các cấp tổ chức đúc bi bê-tông, thùng chứa đặt rải rác trên đồng ruộng giúp nông dân sản xuất nông nghiệp thu gom bao bì TBVTV sau sử dụng để đúng nơi quy định nhằm bảo vệ môi trường trong sản xuất nông nghiệp và an toàn thực phẩm. Số lượng bi chứa: 356 bi, thùng chứa rác. Bao bì TBVTV sau mỗi mùa thu hoạch được đốt định kỳ (2 - 3 lần/năm) hoặc đốt tại chỗ nếu bể chứa quá tải sau đó lượng chất thải này được đốt bỏ. Tuy nhiên việc làm này chỉ mang tính chất tạm thời và vẫn chưa xử lý triệt để theo quy định.

Bảng 5.4. Tình hình sử dụng TBVTV trên địa bàn thành phố

Nguồn: Báo cáo chuyên đề 3 - Quản lý, sử dụng hợp lý thuốc bảo vệ thực vật nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường đất của Sở NN&PTNT Đà Nẵng, 2018.

5.2.2. Từ hoạt động công nghiệp và khai thác tài nguyên

Một số hoạt động công nghiệp làm phát sinh bụi, nước thải và chất thải rắn gây tác động đến môi trường đất (do không được thu gom và xử lý đúng quy định) như: bụi thải từ các nhà máy sản xuất xi măng, cơ sở sản xuất sắt thép; chất thải từ hoạt động sản xuất thép, cơ khí, gốm sứ, gia công kim loại, sửa chữa ôtô, xe máy,... chứa nhiều kim loại nặng, dầu mỡ,... chất thải từ quá trình sản xuất giấy và bột giấy chứa nhiều chất hữu cơ khó phân hủy, sunfua,... tác hại đến vi sinh vật đất, chất lượng đất...

Tổng lượng NTCN ước tính 10.000 m³/ngày đêm từ các KCN sau khi thu gom, xử lý tại các HTXL nước thải tập trung, vào các vùng tiếp nhận. Ngoài ra, hoạt động sản xuất tại các nhà máy có thể ảnh hưởng đến môi trường đất, như tình trạng lưu chứa bừa bãi, rò rỉ chất thải trong khuôn viên cơ sở, trong đó có CTNH đối với một số phân ngành nấu luyện thép, xi mạ,... hoặc các HTXL nước thải cục hộ của cơ sở chưa đảm bảo yêu cầu về kỹ thuật.

Khai thác khoáng sản và VLXD cũng là nguy cơ gây tác động môi trường đất, UBND thành phố Đà Nẵng đã xác định 21 khu vực quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, trong đó có 14 khu vực quy hoạch đá xây dựng với diện tích 421ha, tổng trữ lượng hơn 65 triệu khối, tập trung ở các xã thuộc huyện Hòa Vang.

5.2.3. Khu vực chất độc hóa học tồn lưu

Sân bay Đà Nẵng nằm trong khu vực nội thành nên hoạt động có ảnh hưởng tới cộng đồng dân cư, như: tiếng ồn, khí thải, nước thải, đặc biệt đây là khu vực có chất độc hóa học/dioxin tồn lưu trong đất. Năm 2012, Bộ Quốc phòng Việt Nam và Tổ chức USAID (Hoa Kỳ) đã chủ trì triển khai Dự án “Xử lý ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng” với kinh phí 110 triệu đô la Mỹ. Dự án đã áp dụng hai phương pháp xử lý khử hấp thu nhiệt và lưu chứa. Đến tháng 6/2017, USAID và Bộ Quốc phòng đã xác nhận xử lý thành công bùn, đất nhiễm dioxin bằng công nghệ khử hấp thụ nhiệt tại Sân bay Đà Nẵng, do đó hiện nay thành phố không còn khu vực chất độc hóa học tồn lưu.

5.2.4. Đất bị bỏ hoang, suy thoái đất do khí hậu

Đến nay, chưa có điều tra, thống kê về tình hình suy thoái đất trên địa bàn thành phố, nhất là đất nông nghiệp, lâm nghiệp. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng tài nguyên thiên nhiên sẵn có để phục vụ phát triển kinh tế xã hội của thành phố trong những năm gần đây ít nhiều ảnh hưởng đến tài nguyên đất như việc khai thác khoáng sản, tập trung ở các xã thuộc huyện Hòa Vang. Ngoài ra, tình trạng cháy rừng, phá rừng, bão lũ dẫn đến sự bào mòn rửa trôi, đất bị trơ sỏi đá, khó có khả năng phục hồi. Một số khu vực do quá trình đô thị hóa dẫn đến đất sản xuất nông nghiệp bị các công trình hạ tầng bao quanh khiến người dân không sản xuất được, đất đai bị bỏ hoang.

5.2.5. Các nguồn khác

Các khu vực thường xuyên bị sạt lở như ven sông Túy Loan, Cu Đê, sông Yên, sông Vĩnh Điện và ven biển đường Nguyễn Tất Thành, đường Trường Sa, Hoàng Sa. Sạt lở bờ sông xảy ra ở nhiều đoạn dọc các tuyến sông chính gồm cửa sông Hàn và sông Cu Đê. Các cửa sông này đang bị thu hẹp và nông hóa. Ngập lụt là nguyên nhân gây nên xói lở bờ sông. Hiện tượng này xảy ra thường xuyên dọc bờ các con sông lớn không có đê bảo vệ. Tương tự, bờ sông Túy Loan đoạn thuộc địa phận thôn Thái Lai, Ninh An, xã Hòa Nhơn; bờ sông Cu Đê đoạn thôn Nam Yên, Phò Nam, Nam Mỹ (Hòa Bắc), Trường Định, Quan Nam 3 thuộc xã Hòa Liên, bãi biển dọc tuyến đường Hoàng Sa - Võ Nguyên Giáp - Trường Sa, đoạn bờ kè và vỉa hè đường Võ Nguyên Giáp ở sát cửa xả Mỹ An, bãi tắm Sao Biển 1, khu vực bờ biển Xuân Thiều đoạn qua địa bàn phường Hòa Hiệp Nam, quận Liên Chiểu cũng bị sạt lở rất nghiêm trọng.

Nuôi trồng thủy sản nước lợ, nước mặn vùng ven bờ cũng gây ra sự nhiễm mặn đất canh tác nông nghiệp.

Chất thải rắn sinh hoạt: hiện nay công tác thu gom, tập kết, lưu giữ ở nhiều nơi chưa đạt yêu cầu, một số trạm tập kết rác xuống cấp, không thu gom xử lý nước rỉ. Trong khu vực đô thị và các vùng ven thành phố phát sinh các điểm tập kết ngoài kế hoạch, các thùng chứa rác có chất lượng không đảm bảo nên nước rỉ trong đó có lẫn chất thải nguy hại ảnh hưởng đến môi trường đất. Hệ thống xử lý nước rỉ rác tại bãi rác Khánh Sơn giai đoạn 1 (700 m3/ngày.đêm) đã hoạt động từ tháng 10/2018, xử lý đạt Cột B1, QCVN 25:2009/BTNMT - Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải của bãi chôn lấp chất thải rắn, góp phần cải thiện đáng kể chất lượng môi trường tại khu vực này cũng như lưu vực sông Phú Lộc. Hiện nay, thành phố tiếp tục triển khai vận hành hệ thống xử lý nước rỉ rác giai đoạn 2 (1.050 m3/ngày.đêm) thu gom, xử lý toàn bộ nước rỉ rác tại Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Khánh Sơn, góp phần giảm thiểu tác động đến môi trường đất tại khu vực.

Các khu nghĩa trang do thành phố quản lý và khoảng 132 nghĩa địa, điểm chôn cất tự phát và 1 nhà hỏa táng An Phước Viên (xã Hòa Sơn, huyện Hòa Vang). Tổng diện tích đất nghĩa trang là 776,61 ha. Hoạt động khai thác khoáng sản tại các khu vực Hòa Nhơn, Hòa Ninh,... với công tác phục hồi môi trường chưa đảm bảo, gây tác động đến môi trường đất.

5.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG

Các tác động đến môi trường đất do phát triển kinh tế xã hội là không lớn. Tuy nhiên, việc kiểm soát các nguồn thải, việc bố trí quỹ đất hiện tại cho hạ tầng kỹ thuật môi trường còn ở mức thấp hoặc trong quá trình khai thác khoáng sản phục vụ san lấp, xây dựng nhưng chậm hoàn thổ, phục hồi môi trường,... gây tác động đến môi trường đất, tạo sức ép lên môi trường thành phố.

Theo quy hoạch, diện tích đất nông nghiệp giảm 5.717 ha, diện tích đất phi nông nghiệp tăng 7.203 ha để phát triển hạ tầng và đất ở đô thị, đáp ứng các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội theo hướng dịch vụ - du lịch của thành phố. Quy hoạch làm thay đổi địa hình, địa mạo ở các khu vực, các đặc tính lý, hóa của đất sẽ bị thay đổi do tiếp xúc với các loại đất mới trong quá trình san lấp làm cho độ ẩm, độ rỗng, khối lượng riêng, độ mùn, khả năng chịu tải của đất,...cũng bị thay đổi do các con đường trao đổi chất trước đây bị phá vỡ. Do đó, tại các khu vực đào đắp tập trung lớn cần quan tâm đến vấn đề sụt lún ảnh hưởng đến chất lượng công trình. Cần tăng cường quản lý sử dụng hóa chất và ứng dụng các công nghệ phù hợp để kiểm soát ô nhiễm, suy thoái môi trường đất.

Chất lượng môi trường đất có dấu hiệu chịu tác động nhưng chưa được đánh giá cụ thể và có giải pháp phục hồi, như khu vực đất nông nghiệp thuộc HTX nông nghiệp Hòa Hiệp chịu tác động do nước thải KCN Hòa Khánh, hay đất các khu vực nghĩa trang, hoạt động khai thác khoáng sản tại các khu vực Hòa Nhơn, Hòa Ninh,... Ngoài ra, việc giao các địa phương quản lý các khu đất công chưa đưa vào sử dụng sẽ không nắm hết được tình trạng hoạt động, nguy cơ dẫn đến các tác động môi trường đất.

Để kiểm soát, bảo vệ môi trường đất, cần triển khai sớm cập nhật quy hoạch xử lý chất thải rắn, nhằm ngăn ngừa việc hình thành các khu vực chịu tác động, có khoảng cách ly an toàn môi trường đảm bảo tiêu chuẩn đối với các dự án khu công nghiệp, các công trình xử lý môi trường, các loại hình công nghiệp, dịch vụ có nguy cơ cao tác động đến môi trường và dân cư. Một số công trình hiện tại như các KCN, CCN các công trình, HTXL nước thải tập trung cần rà soát, bố trí vùng đệm, di dời dân cư để giảm thiểu các tác động lâu dài; tổ chức khai thác tài nguyên khoáng sản theo đúng quy hoạch. Các dự án khoáng sản, VLXD đã, đang và sẽ khai thác cần kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo hoàn thổ, phục hồi môi trường kịp thời; tiếp tục đẩy mạnh khuyến khích áp dụng hỏa táng, đồng thời có giải pháp tăng giá đất dành cho địa táng để tạo áp lực trong sử dụng đất dùng để chôn cất, giảm áp lực lên môi trường.

Chương 6

HIỆN TRẠNG ĐA DẠNG SINH HỌC

6.1. HIỆN TRẠNG VÀ DIỄN BIẾN

6.1.1. Đa dạng sinh học rừng

6.1.1.1. Khái quát về hiện trạng rừng của thành phố

Theo Quyết định số 1542/QĐ-UBND ngày 06/5/2021 của UBND thành phố, diện tích rừng và đất quy hoạch phát triển rừng thành phố đến 31/12/2020 là 66.337,24 ha, trong đó 43.191.84 ha là rừng tự nhiên, 20.083,27 ha là rừng trồng và 3.062.13 ha đất chưa có rừng quy hoạch phát triển rừng, gồm:

- Rừng đặc dụng: 31.081,21 ha (huyện Hòa Vang: 26.759,61 ha, quận Sơn Trà: 2.520,30 ha, quận Liên Chiểu: 1.801,30 ha);

- Rừng phòng hộ: 8.912,83 ha (huyện Hòa Vang);

- Rừng sản xuất: 17.325,02 ha (huyện Hòa Vang: 16.230,45 ha, quận Liên Chiểu: 987,78 ha, quận Cẩm Lệ: 106,79 ha);

- Rừng ngoài QH3LR và đất chưa có rừng quy hoạch phát triển rừng: 9.018,18 ha (Hòa Vang: 6.486,44 ha, Sơn Trà: 1.270,70 ha, Liên Chiểu: 1.164,86 ha, Cẩm Lệ: 82,96 ha và Ngũ Hành Sơn: 13,22 ha).

Bảng 6.1. Diễn biến rừng trên địa bàn thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Nguồn: Theo dõi diễn biến rừng và đất quy hoạch phát triển rừng hằng năm tại địa phương.

Như ở Chương 5, do quá trình phát triển KT-XH, nhu cầu sử dụng tài nguyên thiên nhiên ảnh hưởng nhất định đến tài nguyên rừng. Các hoạt động khai thác vật liệu xây dựng thông thường làm biến dạng địa hình cục bộ, các dự án phát triển du lịch ít nhiều làm giảm đất rừng và lâm sản, tốc độ phát triển dân số và vấn đề nhà ở, cộng với thiên tai cực đoan những năm qua làm suy giảm diện tích rừng. Tuy nhiên, với sự quản lý chặt chẽ và các hoạt động tích cực trong công tác cải tạo và trồng rừng, diện tích rừng tăng hơn so với năm 2015, diện tích rừng đủ tiêu chuẩn để tính độ che phủ tăng dần trong giai đoạn 2016 - 2020.

6.1.1.2. Đa dạng sinh học rừng

Diễn biến rừng và đất quy hoạch phát triển rừng thành phố năm 2020 như sau:

Giai đoạn 2016 - 2020, diện tích rừng thành phố tiếp tục được quản lý, bảo vệ và phát triển đạt kết quả cao, rừng tự nhiên không bị chặt phá, khai thác trái phép và được khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên phát triển tốt, rừng trồng kinh tế được các chủ rừng khai thác, chăm sóc phát triển tốt góp phần ổn định và tăng tỷ lệ che phủ rừng thành phố từ 43,6% (năm 2016) lên 47,20% (năm 2020) cao hơn 5,2% chỉ tiêu Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đề ra (đến năm 2020 tỷ lệ che phủ rừng cả nước đạt 42%).

Bảng 6.2. Diễn biến rừng tự nhiên trên địa bàn thành phố giai đoạn 2016 - 2020

Nguồn: Theo dõi diễn biến rừng và đất quy hoạch phát triển rừng hằng năm tại địa phương.

Đa dạng thực vật rừng: Rừng tự nhiên ở Đà Nẵng thuộc kiểu rừng kín, trong đó rừng kín thường xanh mưa mùa nhiệt đới chiếm phần lớn diện tích với trạng thái rừng chủ yếu từ loại IIB đến IVA. Rừng trồng là các loại cây được trồng ở vùng đồi, ven sườn núi với các loại cây như bạch đàn, thông, keo cũng làm cho đa dạng sinh học thêm phong phú. Hệ thực vật là sự giao lưu giữa hai luồng thực vật từ phía Nam tiêu biểu là các loài thuộc họ Dầu và từ phía Bắc tiêu biểu là những loài thuộc họ: Đậu, Dẻ, Re, Xoan, Trâm, Thầu dầu...

Bảng 6.3. Hệ thực vật bậc cao ở Đà Nẵng

Nguồn: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2014

Thực vật rừng ở Đà Nẵng có mức độ đa dạng loài rất cao. Những họ có loài nhiều nhất là họ Đậu, họ Thầu dầu, họ Cà phê, họ Dâu tằm, họ cỏ Roi ngựa, họ Na, họ Cam quýt, họ Dẻ... Những họ có số cá thể nhiều nhất trong tổ thành rừng là họ: Dâu tằm, Dầu, Dẻ, Thầu dầu, Cau dừa. Dựa theo đặc tính về công dụng, các loài thực vật được phân bổ ở các vùng rất đa dạng, tạo nên được sự phong phú cho đa dạng sinh học tại các khu sinh thái rừng. Trong đó, có một số loài thuộc Sách đỏ Việt Nam (2007), Danh lục đỏ thế giới IUCN 2018 và Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ theo Nghị định 64/2019/NĐ-CP của Chính phủ.

Bảng 6.4. Các họ thực vật có sự đa dạng loài nhất ở Đà Nẵng^[20]

Nguồn: Quyết định số 3410/QĐ-UBND ngày 14/9/2020 của UBND thành phố về việc phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

Đa dạng động vật rừng: Hệ động vật rừng Đà Nẵng là sự giao thoa, hài hòa giữa các loài thuộc hệ động vật Bắc Trường Sơn như: Tê tê, gà Tiền, Khỉ vàng và mang tính đặc trưng của hệ động vật Nam Trường Sơn như: Khỉ đuôi dài, Chồn dơi, Sóc vàng, Trĩ sao, Gà lôi...Tuy thành phần loài là đa dạng nhưng sự phân bố lại không đồng đều trong các lớp động vật, thể hiện tại các Bảng 6.5, 6.6.

Bảng 6.5. Hệ động vật ở các khu BTTN và cảnh quan ở Đà Nẵng

Nguồn: Quyết định số 3410/QĐ-UBND ngày 14/9/2020 của UBND thành phố về việc phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

Bảng 6.6. Hệ động vật ở Đà Nẵng

Nguồn: Quyết định số 3410/QĐ-UBND ngày 14/9/2020 của UBND thành phố về việc phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

6.1.1.3. Thực vật, động vật quý hiếm

a) Thực vật quý hiếm

Trên địa bàn thành phố, hơn 100 loài quan trọng cần thiết phải quan tâm bảo tồn, trong đó khu BTTN Sơn Trà có 74 loài, khu BTTN Bà Nà - Núi Chúa có 42 loài.

Bảng 6.7. Số lượng loài thực vật bị đe dọa ở Đà Nẵng^[21]

Nguồn: Quyết định số 3410/QĐ-UBND ngày 14/9/2020 của UBND thành phố về việc phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Ghi chú: CR: Rất nguy cấp; EN: Nguy cấp; VU: Sắp nguy cấp.

Một số loài gỗ bản địa như Dầu, Chò, Dẻ, Sao đen... đã được gây trồng thành công và trở thành hệ sinh thái rừng không thể thiếu đối với rừng của thành phố. Rừng Đà Nẵng có một số ít tiểu khu có trữ lượng gỗ kiền kiền lớn, giá trị cao. Một số rừng thông được trồng rải rác, nhất là tại khu vực Nam Hải Vân, mặc dù bị tàn phá do những đợt cháy rừng nhưng vẫn còn giá trị, năm 2015 tiến hành lập kế hoạch trồng 350ha tại khu vực này từ năm 2016-2020, trình UBND thành phố phê duyệt. Năm 2010, khu vực giáp ranh với tỉnh Thừa Thiên-Huế đã trồng 53 ha thông giống Caribê.

Tại các khu rừng có những cây cổ thụ như cây Đa ở Sơn Trà là “Cây di sản”, ở KBTTN Sơn Trà còn có các loài như: nấm, cây cảnh,... không những có giá trị về ĐDSH mà còn là đối tượng khảo sát, nghiên cứu của các nhà nghiên cứu, du khách.

b) Động vật quý hiếm

Theo Quyết định số 3410/QĐ-UBND ngày 14/9/2020 của UBND thành phố về việc phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, số loài động vật cần quan tâm bảo tồn là 72 loài. Các loài cần quan tâm bảo tồn có số lượng khá phong phú ở Đà Nẵng như Chà vá chân nâu, phân bổ ở Khu BTTN Sơn Trà và Khu BTTN Bà Nà - Núi Chúa, Khu BVCQ Nam Hải Vân; Vượn trung bộ (Nomascus annamengis) phân bố ở Khu BTTN Bà Nà - Núi Chúa.

Bảng 6.8. Các loài có tầm quan trọng bảo tồn ghi nhận ở Đà Nẵng

Nguồn: Quyết định số 3410/QĐ-UBND ngày 14/9/2020 của UBND thành phố về việc phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Ghi chú: CR: Rất nguy cấp; EN: Nguy cấp; VU: Sắp nguy cấp, NT: Sắp bị đe dọa.

Hình 6.3. Voọc chà vá chân nâu tại bán đảo Sơn Trà

Nhiều loài từng được ghi nhận ở Đà Nẵng như Hổ (Pathera tigris), Gấu ngựa (Ursus thibetanus), Gà lôi beli (Lophura nycthemera beli), Rùa trung bộ (Mauremys annamengis) không còn được ghi nhận trong khoảng 20 năm qua.

c) Sinh vật ngoại lai xâm hại (SVNL)

Bộ TN&MT ban hành Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT ngày 28/12/2018 quy định tiêu chí xác định và Danh mục loài ngoại lai xâm hại gồm 19 loài và Danh mục loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại gồm 61 loài. Trong nhiều loài động thực vật được công bố là SVNL xâm hại, ở Đà Nẵng có xuất hiện một số loài:

- Trinh nữ thân gỗ: Còn gọi là cây Mai Dương (Mimosapigra L), phát triển ở nhiều nơi trên địa bàn thành phố (Ngũ Hành Sơn, Cẩm Lệ, Liên Chiểu và huyện Hòa Vang). Loài cây bụi thân gỗ ngoại lai này phân bố ở các vùng đất trống, vùng đồi núi, đất ẩm ướt dọc ven sông suối... tập trung nhiều ở dọc ven sông từ cầu Nguyễn Tri Phương đến cầu Đỏ cả một vùng rộng lớn, diện tích khoảng 5 - 6 ha. Cây mai dương phát triển nhanh chóng tạo thành những thảm bụi cao tươi tốt, lấn át các loài cây bản địa phát triển, khả năng hút chất dinh dưỡng lớn, làm nghèo đất nhanh.

Hình 6.4. Cây mai dương thân gỗ

- Các loài khác xuất hiện trong những năm qua như Cỏ lào (Chromolaena odorata), Bèo Nhật Bản (Eichhomia crassipes).., chủ yếu ở vùng nông thôn, khu vực đất hoang hóa, ao hồ ngoại thành. Các loài động vật là SVNL xâm hại có xuất hiện như Ốc bươu vàng (Pomacea canaliculata), Tôm càng đỏ (Cherax quadricarinatus), Bọ cánh cứng (Brontispa longissima)... nhưng chưa gây hại đáng kể.

6.1.2. Đa dạng sinh học biển

Vịnh Đà Nẵng có diện tích nhỏ nhưng đa dạng về các HST biển, gồm HST cỏ biển, bãi triều cát, rạn san hô và các loài động vật biển.

6.1.2.1. HST cỏ biển

Các thảm cỏ biển ghi nhận tại khu vực Bãi Nồm - Nam bán đảo Sơn Trà, diện tích khoảng 10 ha, độ phủ trung bình đạt 16 - 30% (Hình 6.5 và Hình 6.6). Thảm cỏ biển ở đây phân bố từ vùng bờ đến độ sâu 6 - 7 m, phong phú nhất ở vùng nước 3 - 4 m. Theo Viện Hải dương học, năm 2016 chỉ còn thấy các thảm cỏ biển rất nhỏ, thưa thớt, phân bố rải rác 2 địa điểm Bãi Nồm (Bãi Rạng) và Bãi Bụt diện tích khoảng 1 ha.