Quyết định 2971/QĐ-UBND năm 2023 phê duyệt Đề án cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2030

QUYẾT ĐỊNH

PHÊ DUYỆT ĐỀ ÁN CƠ CẤU LẠI NỀN KINH TẾ GẮN VỚI ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG TỈNH VĨNH PHÚC GIAI ĐOẠN 2021 - 2030

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH VĨNH PHÚC

Căn cứ Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015;

Căn cứ Nghị quyết số 54/NQ-CP ngày 12/4/2022 của Chính phủ về ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025;

Căn cứ Chương trình hành động số 10-CTr/TU của BCH Đảng bộ tỉnh Vĩnh phúc thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII của Đảng;

Căn cứ ý kiến thống nhất của Ban cán sự Đảng UBND tỉnh;

Theo đề nghị của Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư tại văn bản số 2950/SKHĐT-THQH ngày 03/10/2023.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Đề án cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030 (Có Đề án sao gửi kèm theo)

Điều 2. Giao Sở Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các sở, ban, ngành và UBND các huyện, thành phố có liên quan tham mưu tổ chức thực hiện Đề án đúng quy định.

Điều 3. Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký.

Chánh Văn phòng UBND tỉnh, Thủ trưởng các sở, ban, ngành; Chủ tịch UBND các huyện, thành phố; các tổ chức, cá nhân có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

ĐỀ ÁN

CƠ CẤU LẠI NỀN KINH TẾ GẮN VỚI ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG TỈNH VĨNH PHÚC GIAI ĐOẠN 2021 - 2030
(Kèm theo Quyết định số: 2971/QĐ-UBND ngày 29 tháng 12 năm 2023 của Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc)

Phần mở đầu

1. Sự cần thiết và căn cứ xây dựng Đề án Cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2030

Cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước được thực hiện ngay trong giai đoạn 2011-2020 nhằm đáp ứng yêu cầu của đất nước trong thời kỳ mới. Thực hiện nhiệm vụ được nêu tại Nghị quyết số 135/2020/QH14 ngày 17 tháng 11 năm 2020 của Quốc hội về Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIV, tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 01 tháng 11 năm 2016 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Ngày 12/11/2021, Quốc hội ra Nghị quyết số 31/2021/QH15 về kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025. Trong bối cảnh như vậy, việc xây dựng Đề án Cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng của tỉnh Vĩnh Phúc là cần thiết nhằm triển khai Nghị quyết số 31, đồng thời tạo điều kiện nhằm thay đổi cơ bản cơ cấu kinh tế của tỉnh theo hướng tăng trưởng bền vững và hiệu quả trong giai đoạn 2021-2030.

2. Mục tiêu, yêu cầu của Đề án

Tập trung phân tích, đánh giá khách quan, trung thực về những kết quả đạt được, những hạn chế, yếu kém trong quá trình cơ cấu lại nền kinh tế của tỉnh giai đoạn 2011-2020, từ đó đề ra quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và các giải pháp có tính khoa học, sát với thực tiễn nhằm cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng của tỉnh trong giai đoạn 2021-2030; Tạo nên những thay đổi rõ nét trong mô hình tăng trưởng theo hướng dựa vào tăng năng suất, chất lượng, hiệu quả, nâng cao tính tự chủ và khả năng thích ứng của nền kinh tế trước những biến động bên ngoài, thiên tai, dịch bệnh; tạo lập được nền tảng khoa học công nghệ gắn với nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng, hướng tới đưa nền kinh tế của tiỉnh phát triển dựa vào đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.

3. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu tại bàn: Thực hiện các nội dung nghiên cứu tổng quan, (chính sách, bài học quốc tế, bài học trong nước đã nghiên cứu, hiện trạng phát triển, số liệu thống kê thứ cấp...).

Phần thứ nhất

KẾT QUẢ CƠ CẤU LẠI NỀN KINH TẾ VÀ ĐÁNH GIÁ MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG TỈNH VĨNH PHÚC GIAI ĐOẠN 2011-2020

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÁI CƠ CẤU KINH TẾ, MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG VÀ KHUNG ĐÁNH GIÁ CHO TỈNH VĨNH PHÚC

1. Quan niệm về tái cơ cấu kinh tế và mô hình tăng trưởng

1.1. Tái cơ cấu nền kinh tế

Tái cơ cấu nền kinh tế thường được hiểu là sự tạo ra các động lực, các thức vận hành mới để giải quyết các vấn đề bất cập trong các bộ phận cấu thành của nền kinh tế của mô hình tăng trưởng hiện có nhằm tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực cho tăng trưởng. Mặc dù chưa có một khái niệm chính thống và đầy đủ nhưng phần lớn các nghiên cứu đều cho thấy những nội hàm chủ yếu của tái cơ cấu kinh tế bao gồm:

- Tái cơ cấu theo ngành kinh tế, theo sản phẩm: Đây là kết quả của biến động thị trường, nền kinh tế bắt buộc phải chuyển đổi sang các ngành, sản phẩm mà một quốc gia có khả năng cạnh tranh tốt trên thị trường. Một ví dụ điển hình là khi các nguồn nhiên liệu hóa thạch ngày càng cạn kiệt, nhu cầu của thị trường đối với năng lượng sạch gia tăng, việc chuyển đổi sang các ngành năng lượng thay thế khác như điện mặt trời, điện gió trở lên phổ biến. Bên cạnh việc thúc đẩy do yếu tố thị trường, yếu tố thúc đẩy quan trọng khác là ý chí và quyết tâm chuyển đổi của các bên có liên quan, trong đó có Chính phủ và doanh nghiệp.

- Tái cơ cấu theo vùng/lãnh thổ: Đây là việc hình thành nên các trung tâm kinh tế và tạo ra sự dịch chuyển dân cư từ vùng nông thôn ra thành thị. Việc hình thành các vùng kinh tế trọng điểm ở Việt Nam và các đặc khu kinh tế trên thế giới là bằng chứng cho sự thay đổi cơ cấu theo vùng/lãnh thổ, là kết quả của sự chuyển dịch tự nhiên với các đặc điểm địa lý thuận lợi hoặc mang theo ý chí lãnh đạo.

- Tái cơ cấu theo hình thức sở hữu: đối với các nước phát triển, hình thức sở hữu chủ yếu là sở hữu tư nhân do tính linh hoạt và hiệu quả của nó. Đối với Việt Nam, việc chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường thì việc cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước là việc thực hiện tái cơ cấu. Khuyến khích để tăng dần vai trò của khu vực ngoài nhà nước để tăng tính hiệu quả của thị trường là cần thiết để đạt mục tiêu tăng trưởng trong dài hạn.

- Tái cơ cấu một số bộ phận/khu vực của nền kinh tế: Đây là trường hợp đặc biệt, thực hiện tái cơ cấu với một số bộ phận hoặc khu vực quan trọng của nền kinh tế nhưng lại kém hiệu quả, chưa thể hiện được vai trò của mình. Ví dụ điển hình của Việt Nam là tái cơ cấu đầu tư công hoặc tái cấu trúc hệ thống các tổ chức tín dụng.

- Tái cơ cấu theo chuỗi giá trị: Chuỗi giá trị thể hiện chu trình sản xuất và tiêu thu một sản phẩm, các công đoạn sản xuất này có thể được thực hiện tại nhiều quốc gia khác nhau, tại các nước phát triển, họ tập trung vào các công đoạn có giá trị cao, đòi hỏi vốn đầu tư lớn và trình độ kỹ thuật cao, trong khi tại các nước đang phát triển, chủ yếu là các khâu có giá trị gia tăng thấp, chủ yếu là lắp ráp do nguồn lao động rẻ và dồi dào. Việc tái cơ cấu thể hiện ở chỗ các quốc gia dần tham gia vào các công đoạn cốt lõi hơn trong chuỗi giá trị.

- Tái cơ cấu trong bối cảnh cách mạnh công nghiệp 4.0: Quá trình tái cơ cấu này diễn ra dựa trên nền tảng công nghệ số. Nền kinh tế sẽ được dịch chuyển theo hướng số hóa, tức là ngày càng nhiều các hoạt động kinh tế được diễn ra dựa trên nền tảng công nghệ số. Quá trình tái cơ cấu này không nhất thiết kéo theo tái cơ cấu về ngành, vùng hay sở hữu nhưng sẽ nâng cao năng suất lao động với tốc độ rất nhanh và tạo ra các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ có chất lượng cao hơn nhưng giá rẻ hơn. Việc thực hiện tái cơ cấu trong bối cảnh kinh tế số có thể tạo ra những phương thức mới, phá bỏ những nguyên tắc truyền thống.

1.2. Mô hình tăng trưởng

Mô hình tăng trưởng kinh tế là sự thể hiện một cách khái quát nhất việc kết hợp và phát triển các yếu tố đầu vào (nguồn lực tăng trưởng),thực thi phương thức tăng trưởng kinh tế (thể chế, chính sách, quản trị) nhằm đạt được các mục tiêu tăng trưởng (đầu ra). Theo cách tiếp cận hệ thống này, mô hình tăng trưởng kinh tế bao gồm ba nội dung cơ bản gồm (i) nguồn lực của tăng trưởng, (ii) phương thức tăng trưởng và (iii) mục tiêu tăng trưởng.

Hình 1: Khung khổ phân tích mô hình tăng trưởng kinh tế

Nguồn: Tài liệu văn kiện Đại hội đảng XIII

Trước hết là các nguồn lực của tăng trưởng (đầu vào). Ba nguồn lực cơ bản của tăng trưởng là (i) lao động, (ii) vốn (tiền) và (iii) các yếu tố khác (nhân tố năng suất tổng hợp - TFP). Trong bối cảnh hiện nay khi các nguồn lực về lao động và vốn ngày càng có vai trò thấp hơn so với các nhân tố khác như công nghệ, vốn xã hội, nguồn lực tự nhiên (vị thế địa lý kinh tế hay các nguồn tài nguyên, v.v.), trong từng điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia, các yếu tố đầu vào này có thể thay đổi. Ngay trong nội hàm của mỗi yếu tố, các thành phần của nó cũng có sự biến đổi. Ví dụ như trong yếu tố lao động thì số lượng lao động có thể không quan trọng bằng chất lượng đội ngũ lao động hay sự kết hợp giữa các thành viên trong đội ngũ (organization capital).

Phương thức tăng trưởng được hiểu là cách thức mà nền kinh tế sử dụng một cách có hiệu quả nhất các yếu tố đầu vào để đạt được các mục tiêu tăng trưởng của mình. Phương thức tăng trưởng bao gồm các yếu tố thuộc về môi trường vĩ mô như thể chế kinh tế, các chiến lược và chính sách phát triển kinh tế của nhà nước. Chính phủ có thể hỗ trợ trực tiếp hơn các doanh nghiệp xây dựng năng lực cạnh tranh một cách bền vững thông qua các chính sách về đào tạo nguồn nhân lực hay trợ giúp nghiên cứu phát triển (R&D).

Mục tiêu tăng trưởng (đầu ra) bao gồm các mục tiêu ngắn hạn và trung hạn như tốc độ tăng trưởng, cơ cấu tăng trưởng (ngành, sản phẩm, thị trường, lãnh thổ, v.v.) và hiệu quả tăng trưởng. Các mục tiêu này có thể thay đổi phụ thuộc vào chiến lược phát triển của mỗi quốc gia cũng như điều kiện và bối cảnh kinh tế toàn cầu.

Đổi mới mô hình tăng trưởng là quá trình thay đổi cơ bản nội hàm của các yếu tố cấu thành mô hình tăng trưởng. Đổi mới mô hình tăng trưởng có thể là sự cải thiện các yếu tố đầu vào như nâng cao chất lượng nguồn lực, áp dụng công nghệ mới hoặc cải cách thể chế, chế độ sở hữu hoặc đặt mục tiêu về phát triển bền vững ưu tiên. Việc thay đổi mạnh mẽ bất cứ một yếu tố nào trong mô hình đều kéo theo sự thay đổi của các yếu tố khác. Ví dụ nếu quyết định hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh thì cần có sự thay đổi về phương thức tăng trưởng với hệ thống các chính sách xanh, tiếp đó là sự thay đổi các yếu tố đầu vào từ nguyên liệu sản xuất, công nghệ, phương thức quản lý theo hướng xanh hóa.

Tái cơ cấu kinh tế tạo ra sự đổi mới mô hình tăng trưởng và ngược lại. Tầm quan trọng và vai trò của tái cơ cấu kinh tế và đổi mô hình tăng trưởng phụ thuộc vào điều kiện và hoàn cảnh và mục tiêu của quá trình phát triển. Thông thường, sau mỗi cuộc khủng hoảng thì tái cơ cấu kinh tế là yêu cầu cấp bách. Trong bối cảnh ấy, đổi mới mô hình tăng trưởng là một trong những phương thức thực hiện và xác lập những định hướng chiến lược cho tái cơ cấu kinh tế. Mặc dù vậy, trong nhiều trường hợp khác, nền kinh tế có thể vẫn thực hiện tái cơ cấu mà không thay đổi mô hình tăng trưởng. Ví dụ như tái cơ cấu đầu tư công hoặc nhà nước tập trung đầu tư vào những khu vực kém thuận lợi, tạo ra sự thay đổi cơ cấu kinh tế theo vùng lãnh thổ mà không có sự thay đổi đáng kể trong mô hình tăng trưởng.

Các mô hình tăng trưởng qua các thời kỳ:

- Mô hình tăng trưởng Solow: Là nền tảng của lý thuyết tăng trưởng, còn được gọi là “mô hình kinh tế ngoại sinh”, mô hình kinh tế phụ thuộc vào các yếu tố là vốn, lao động và hiệu quả lao động. Đầu tư tăng lên thì sản phẩm biên sẽ giảm dần. Đầu tư chừng nào còn lớn hơn khấu hao thì có thể tiếp tục tăng, nhưng đến điểm dừng cân bằng trong dài hạn thì việc tăng đầu tư không còn thúc đẩy tăng trưởng nhanh nữa mà hiệu quả của vốn sẽ giảm xuống sản phẩm cận biên giảm dần. Trong bối cảnh lao động sẽ không biến động lớn, sản lượng đầu ra chỉ còn phụ thuộc vào đầu tư và hiệu quả lao động (bao gồm công nghệ, sức khỏe, giáo dục và tay nghề của người lao động). Các yếu tố thúc đẩy tăng trưởng đều xuất phát từ yếu tố ngoại sinh, mà ngoại sinh thì bị hạn chế, tăng trưởng sẽ theo xu hướng giảm dần.

- Mô hình tăng trưởng nội sinh: mô hình này ra đời sau mô hình tăng trưởng Solow với cách giải thích cho rằng thay đổi công nghệ có thể giúp thay đổi quá trình lợi suất sinh lợi giảm dần khi vốn tăng lên trong mô hình tăng trưởng của Solow. Đối với một nền kinh tế tri thức, lợi nhuận biên sẽ không đổi thay vì giảm dần. Sự khác biệt giữa các quốc gia sẽ phụ thuộc vào sự đầu tư khác nhau vào vốn con người và vốn tri thức.

- Mô hình tăng trưởng dựa trên hiệu quả phân bổ nguồn lực: Từ những năm 2000 trở lại đây, cụm từ phân bổ nguồn lực hiệu quả được đề cập đến trong nhiều nghiên cứu về mô hình tăng trưởng. Phân bổ nguồn lực hiệu quả là việc chuyển đổi từ khu vực có sản phẩm cận biên thấp sang khu vực có sản phẩm cận cao hơn. Theo mô hình này, sự khác biệt trong tăng trưởng giữa các quốc gia đánh giá bằng sự khác biệt về năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) nhưng không nhằm đo lường khác biệt về công nghệ mà để đo lường sự khác biệt năng suất do hiệu quả áp dụng.

- Mô hình tăng trưởng dựa trên khoa học và đổi mới sáng tạo: đây là sự tổng kết từ nhiều nghiên cứu về đổi mới sáng tạo, nghiên cứu và phát triển. Mô hình này nhấn mạnh đến một nền sản xuất có sự đổi mới sáng tạo không ngừng để tối đa hóa lợi nhuận. Việc thay đổi phương thức thực hiện không ngừng tạo ra sự tăng trưởng nhanh và lâu dài.

Điểm khác biệt giữa các mô hình là việc xác định vai trò, tầm quan trọng của các yếu tố đầu vào và phương thức tăng trưởng. Đối với mỗi quốc gia, việc lựa chọn yếu tố nào phụ thuộc vào lợi thế cạnh tranh, ý chí lãnh đạo, nhu cầu của thị trường sẽ tạo ra những mô hình tăng trưởng khác biệt và phù hợp riêng.

2. Cơ cấu lại nền kinh tế cả nước giai đoạn 2016-2020

Cơ cấu lại nền kinh tế tỉnh Vĩnh Phúc được thực hiện trong bối cảnh cả nước thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2016-2020. Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII ban hành Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 01 tháng 11 năm 2016 về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Thực hiện chủ trương của Đảng, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 24/2016/QH14 ngày 08 tháng 11 năm 2016 về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020. Triển khai Nghị quyết 05 và Nghị quyết 24, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 27/NQ-CP ngày 21 tháng 02 năm 2017 về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện hai Nghị quyết nêu trên.

Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 đề ra 22 mục tiêu cụ thể về cơ cấu lại nền kinh tế đến năm 2020 tập trung vào 5 nhóm nhiệm vụ: (1) Cơ cấu lại ba trọng tâm gồm cơ cấu lại đầu tư công, DNNN và các TCTD; (2) Cơ cấu lại ngân sách nhà nước (NSNN) và khu vực công; (3) Phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân trong nước và thu hút hợp lý đầu tư trực tiếp nước ngoài; (4) Hiện đại hóa công tác quy hoạch, cơ cấu ngành và vùng kinh tế theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, gắn với đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế; (5) Hình thành đồng bộ và phát triển các loại thị trường, gồm thị trường tài chính, thị trường quyền sử dụng đất, thị trường lao động và thị trường khoa học công nghệ. Sau 5 năm thực hiện Kế hoạch, có 18/22 mục tiêu được hoàn thành.[1]

Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 của cả nước đã đi vào thực chất hơn và có nhiều chuyển biến rõ nét. Với quyết tâm và hành động cụ thể của Chính phủ, các cấp, các ngành được nâng cao nhận thức và chủ động tích cực trong việc thực hiện Kế hoạch.

Do đó, hành động thực hiện Kế hoạch trở nên quyết liệt hơn từ Trung ương tới địa phương. Các bộ, ngành, địa phương đã tích cực vào cuộc, bám sát và triển khai các nhiệm vụ, các mục tiêu hầu hết đã được hoàn thành, cơ cấu lại nền kinh tế góp phần quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu kép vừa giữ ổn định kinh tế vĩ mô, vừa kiểm soát lạm phát, vừa thúc đẩy tăng trưởng GDP, tạo thêm các dư địa để giải quyết tốt hơn các nhiệm vụ bảo đảm an sinh xã hội, tạo việc làm và nâng cao đời sống của người dân. Nhiều chính sách, giải pháp cụ thể, thiết thực được thực thi nhằm đẩy mạnh vai trò của khu vực kinh tế tư nhân, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp và khởi nghiệp sáng tạo. Cơ cấu thu hút FDI được điều chỉnh hợp lý hơn với tỷ trọng thu hút phát triển công nghiệp ngày càng tăng, trong đó công nghiệp chế biến, chế tạo trở thành ngành thu hút đầu tư FDI lớn nhất trong các ngành kinh tế.

Các quy định, pháp luật về đầu tư công được sửa đổi, hoàn thiện, lần đầu thực hiện Kế hoạch đầu tư công trung hạn, số lượng dự án giảm và tập trung cho các dự án quan trọng quốc gia, các dự án hạ tầng thiết yếu, các công trình lớn có tính kết nối, lan tỏa, thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế. Hiệu quả đầu tư toàn xã hội tăng với chỉ số ICOR ước khoảng 6,1 giai đoạn 2016-2019, so với 6,3 giai đoạn 2011-2015.[2]

Cổ phần hóa, thoái vốn trong DNNN được đẩy mạnh hơn và được thực hiện một cách công khai, minh bạch, từ đó nguồn vốn khu vực DNNN được thu hẹp, tập trung vào những lĩnh vực then chốt. Cơ cấu lại NSNN đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, cơ cấu thu NSNN thay đổi tích cực, tăng tỷ trọng thu nội địa trong khi giảm tỷ trọng chi thường xuyên và tăng tỷ trọng chi đầu tư, triển khai các biện pháp nâng cao sự chủ động của các địa phương. Bội chi ngân sách và tỷ trọng nợ công trên GDP giảm dần qua các năm, bảo đảm an toàn nợ công, giảm áp lực trả nợ lên NSNN và đảm bảo an toàn tài chính quốc gia.

Đối với nhiệm vụ về hiện đại hóa công tác quy hoạch, cơ cấu lại ngành và vùng kinh tế theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, gắn với đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế, cơ cấu lại ngành công nghiệp đã dịch chuyển theo hướng tích cực, tăng tỷ trọng ngành công nghiệp chế biến, chế tạo trong GDP từ 21,5% năm 2016 lên 24% năm 2020 với sự dịch chuyển sang các ngành thâm dụng công nghệ.

Công nghiệp năng lượng tái tạo được quan tâm đầu tư; nhiều dự án điện gió, điện mặt trời được khởi công xây dựng và đi vào hoạt động.

Đối với ngành nông nghiệp, chuyển dịch sang các ngành có giá trị gia tăng cao hơn và có thị trường xuất khẩu đa dạng hơn, năng suất lao động nông nghiệp tăng nhanh, bình quân giai đoạn 2016-2020 tăng 6,8%/năm, đóng góp của khoa học và công nghệ đạt trên 30% giá trị gia tăng của sản xuất nông nghiệp.

Cơ cấu lại khu vực dịch vụ theo hướng nâng cao chất lượng dịch vụ, tập trung đầu tư cơ sở vật chất và phát triển đa dạng các sản phẩm, ứng dụng rộng rãi các hình thức dịch vụ hiện đại, như thương mại và thanh toán điện tử; ngân hàng điện tử, giáo dục đào tạo trực tuyến, các loại hình vận tải mới…

Các giải pháp cơ cấu lại nền kinh tế đã được triển khai trên cả nước, tạo điều kiện cho các địa phương cơ cấu lại nền kinh tế và chuyển đổi mô hình tăng trưởng trong giai đoạn 2016-2020.

3. Khung đánh giá tái cơ cấu và mô hình tăng trưởng cho Vĩnh Phúc

Dựa trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn dữ liệu của tỉnh Vĩnh Phúc, xây dựng khung đánh giá mô hình tăng trưởng như sau:

Hình 2: Khung đánh giá mô hình tăng trưởng tỉnh Vĩnh Phúc

Nguồn: Tổng hợp

Các yếu tố đầu vào của tỉnh bao gồm vốn đầu tư, lao động và TFP. Phương thức tăng trưởng được coi là yếu tố đầu vào, là thành phần tạo nên TFP. Kết quả đầu ra bao gồm tăng trưởng, cơ cấu ngành, thu ngân sách và sự cải thiện về chất lượng cuộc sống của người dân.

Căn cứ đánh giá tái cơ cấu nền kinh tế của tỉnh bao gồm:

(i) Việc thực hiện tái cơ cấu theo chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước thông qua:

- Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020

- Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 19/2/2013 của Thủ tướng chính phủ về Phê duyệt đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh giai đoạn 2013-2020.

- Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 1/11/2016 của Hội nghị lần thứ tư BCH TW Đảng khóa XII về Một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế.

- Nghị quyết số 24/2016/QH14 ngày 08/11/2016 của Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020.

- Nghị quyết số 31/2021/QH15 ngày 12/11/2021 về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025;

- Nghị quyết số 54/NQ-CP, ngày 12/4/2022 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021 2025;

- Quyết định số 255/QĐ-TTg ngày 25/02/2021 của Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt Kế hoạch cơ cấu lại ngành nông nghiệp giai đoạn 2021 2025.

Tại Vĩnh Phúc, các văn bản thể hiện rõ quyết tâm tái cơ cấu giai đoạn 2016-2020 bao gồm:

- Nghị quyết số 20/NQ-HĐND ngày 14/12/2020 về chính sách hỗ trợ tiếp tục thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp, nâng cao thu nhập cho nông dân tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2025;

- Nghị quyết số 89/2019/NQ-HĐND ngày 11/12/2019 về việc ban hành chính sách hỗ trợ đổi mới công nghệ và phát triển thị trường công nghệ trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2020-2025;

- Nghị quyết số 08/2020/NQ-HĐND ngày 14/12/2020 về việc ban hành kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm (2021-2025) tỉnh Vĩnh Phúc.

Nội dung đánh giá tái cơ cấu của Vĩnh Phúc bao gồm:

- Tái cơ cấu theo ngành

- Tái cơ cấu theo hình thức sở hữu

II. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ CỦA VĨNH PHÚC

1. Đánh giá kết quả tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2011-2020

1.1. Về tăng trưởng kinh tế

Quy mô kinh tế tỉnh Vĩnh Phúc tiếp tục mở rộng với xu hướng tăng trưởng ổn định, duy trì mức tăng trưởng cao hơn so với mức tăng trưởng chung của cả nước. Tổng sản phẩm trên địa bàn năm 2020 theo giá hiện hành đạt 124.012 tỷ đồng, cao gấp 2,9 lần GRDP năm 2010 (42.686 tỷ đồng) theo giá hiện hành, và cao gấp 1,58 lần so với quy mô của nền kinh tế năm 2015 (đạt 78.644 tỷ đồng), đạt mục tiêu kế hoạch giai đoạn 2016 – 2020 đặt ra (gấp 1,5-2 lần). Đây là thành tích thể hiện sự nỗ lực rất đáng ghi nhận của toàn tỉnh trong 10 năm qua. Năm 2021 đạt 137.368 tỷ đồng và năm 2022 đạt 153.019 tỷ đồng.

Việc mở rộng quy mô nền kinh tế tạo đà cho tăng trưởng kinh tế của tỉnh đạt khá, mặc dù có sự suy giảm vào năm 2012 (-3,28%) và đặc biệt trong năm 2020, đại dịch Covid-19 đã xuất hiện và bùng phát trên phạm vi toàn cầu, ảnh hưởng nặng nề đến tất cả các lĩnh vực, dẫn đến tình trạng suy thoái kinh tế thế giới nghiêm trọng nhất kể từ sau đại khủng hoảng 1929-1933, trong khi đặc thù của tỉnh với tỷ trọng khu vực vốn đầu tư nước ngoài cao, đã và đang hội nhập sâu rộng, có độ mở lớn, nhưng tính tự chủ và khả năng chống chịu còn hạn chế, nên kinh tế của tỉnh đã chịu ảnh hưởng rất mạnh bởi đại dịch, do đó tăng trưởng năm 2020 chỉ đạt 2,85%.

Theo đó, tốc độ tăng trưởng GRDP của tỉnh bình quân 10 năm 2011-2020 đạt 6,55%/năm, trong đó giai đoạn 2011-2025 đạt 6,1%/năm và giai đoạn 2016-2020 tăng 7,01%/năm.

Hình 3: Tăng trưởng GRDP giai đoạn 2011-2020 Vĩnh Phúc và cả nước

Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc

Bảng 1: Tốc độ tăng trưởng GRDP thời kỳ 2011-2020 của Vĩnh Phúc và các địa phương vùng ĐBSH

Đơn vị: %

Cùng với tốc độ tăng trưởng kinh tế, mức gia tăng quy mô của nền kinh tế Vĩnh Phúc cũng có những bước tiến vững chắc (mức gia tăng GRDP trên 1% tăng trưởng tăng lên theo các năm), đây chính là cơ sở cho việc đảm bảo điều kiện cần cho cải thiện mức sống dân cư trên địa bàn Tỉnh.

Mức tăng GRDP trên 1 đơn vị phần trăm tăng trưởng của Tỉnh được thể hiện ở bảng số liệu sau:

Bảng 2: Mức tăng GRDP trên 1 đơn vị phần trăm tăng trưởng của Tỉnh

Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc và tính toán của nhóm nghiên cứu

Bảng 3: Kết quả chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế của các Tỉnh Vùng Thủ Đô

Nguồn: Niên giám thống kê các tỉnh, thành phố (năm 2019)

Từ kết quả trên có thể thấy, tốc độ tăng trưởng của tỉnh Vĩnh Phúc còn tương đối thấp trong vùng ĐBSH. Về quy mô kinh tế, tỉnh Vĩnh Phúc đứng thứ 6/11 tỉnh vùng ĐBSH, có khoảng cách rất lớn với TP. Hà Nội (chỉ bằng 1/8 lần), Hải Phòng, Quảng Ninh và Bắc Ninh (chỉ bằng ½ lần). Trong khi đó, tăng trưởng của tỉnh thuộc nhóm đứng cuối vùng, chỉ cao hơn so với TP. Hà Nội.

GRDP bình quân đầu người của tỉnh đến năm 2020 đạt 105,5 triệu đồng (tương ứng là 4.552 USD/người), tăng gấp 2,5 lần so với năm 2010 (đạt 42,1 triệu đồng/người) và gấp 1,5 lần so với năm 2015 (72,1 triệu đồng/người) GRDP bình quân đầu người của tỉnh Vĩnh Phúc tương đối cao so với các tỉnh trong vùng ĐBSH, đứng vị trí thứ 5/11 tỉnh/thành phố.

Hình 4: Tăng trưởng GRDP và GRDP bình quân đầu người các tỉnh vùng ĐBSH (%)

Nguồn: Tổng hợp và tính toán theo NGTK tỉnh

- Khoảng cách về GRDP bình quân đầu người giữa tỉnh Vĩnh Phúc và các tỉnh đứng đầu vùng ĐBSH ngày càng doãng rộng. Bắt đầu thời kỳ 2011-2020, GRDP bình quân đầu người của tỉnh Vĩnh Phúc tương đương với các tỉnh Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hà Nội, thậm chí cao hơn Hải Phòng nhưng khoảng cách chênh lệch ngày càng lớn, đến năm 2021, GRDP bình quân đầu người của tỉnh Vĩnh Phúc chỉ xấp xỉ 2/3 GRDP bình quân đầu người của tỉnh Quảng Ninh và Bắc Ninh.

Hình 5: GRDP bình quân đầu người giai đoạn 2010-2021 (%)

Nguồn: Tổng hợp từ NGTK địa phương

Chia theo khu vực kinh tế

* Tăng trưởng khu vực NLTS thấp do chịu tác động tiêu cực của dịch bệnh.

Tăng trưởng của khu vực này có dấu hiệu không ổn định trong cả giai đoạn 2011 – 2020 và đặc biệt chịu ảnh hưởng tiêu cực của dịch bệnh trong năm 2019. Tốc độ tăng trưởng trung bình giai đoạn 2016-2020 đạt 1,96%/năm, thấp hơn so với giai đoạn 2011-2015 là 3,18%/năm và không đạt được mục tiêu kế hoạch đề ra là 3,5-4%/năm.

* Tăng trưởng khu vực công nghiệp và xây dựng đạt kết quả tích cực, đóng góp chủ yếu vào tăng trưởng kinh tế.

Khu vực công nghiệp và dịch vụ tiếp tục xu hướng đạt kết quả tăng trưởng cao trong giai đoạn 2011-2020, mức tăng trưởng bình quân ước đạt 10,41%/năm, giai đoạn 2016 – 2020 đạt 10,35%/năm cao hơn mức 10,15%/năm của giai đoạn 2011-2015. Kết quả tăng trưởng của khu vực CN&XD vượt xa mục tiêu kế hoạch đề ra là 7-7,5%/năm. Nhóm ngành này cũng đóng góp lớn nhất vào tăng trưởng kinh tế của tỉnh, thể hiện ở bảng số liệu sau:

* Khu vực dịch vụ đóng vai trò then chốt thứ hai trong tăng trưởng kinh tế của tỉnh nhưng tăng trưởng chậm chạp và không đạt mục tiêu kế hoạch đề ra.

Tăng trưởng của khu vực dịch vụ giai đoạn 2011-2020 đạt 6,63%/năm; giai đoạn 2016-2020 chỉ đạt 6,56%/năm, thấp hơn so với mức tăng trưởng 6,67%/năm giai đoạn 2011-2015, và thấp hơn nhiều so với mục tiêu kế hoạch đề ra là 10,5-11%/năm.

Bảng 4: Điểm phần trăm đóng góp vào tăng trưởng kinh tế Tỉnh

Nguồn: Cục Thống kê Tỉnh Vĩnh Phúc

1.2. Về thu nhập

GRDP bình quân đầu người tiếp tục tăng trưởng, vượt mức bình quân chung của cả nước. Tính đến 2020, GRDP bình quân đầu người trên địa bàn Tỉnh đạt 105,5 triệu đồng/người (giá hiện hành) (tương đương 4.552 USD), cao hơn so với trung bình cả nước (3.521 USD). Tuy nhiên, kết quả này thấp hơn so với kế hoạch đặt ra năm 2030 (4.800-5.000 USD). Kết quả này là do, 2020 do ảnh hưởng chung của đại dịch Covid-19 nên kết quả GRDP của Tỉnh đạt kết quả không như mong đợi.

Hình 6: GRDP bình quân đầu người Tỉnh Vĩnh Phúc, 2011 – 2020

Nguồn: Niên giám Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc

Thu nhập bình quân đầu người ngày một cải thiện. Thu nhập bình quân đầu người của Tỉnh Vĩnh Phúc có xu hướng tăng nhanh, từ 1.232 triệu đồng năm 2010, tăng lên đến 4.290 triệu đồng vào năm 2020. Từ vị trí thứ 8/11 tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng với mức thu nhập bình quân 1 người 1 tháng đạt 2.860 triệu đồng vào năm 2016, Vĩnh Phúc đã vươn lên đứng thứ 5/11 tỉnh vào năm 2020, vượt mức trung bình của cả nước.

Hình 7. Thu nhập bình quân 1 người 1 tháng, 2010 – 2020

Đơn vị: Triệu đồng

Nguồn: Tổng cục Thống kê, Điều tra khảo sát mức sống Hộ gia đình Việt Nam

Bảng 5: Thu nhập bình quân người/ tháng các tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng

Nguồn: Tổng cục Thống kê, Điều tra khảo sát mức sống Hộ gia đình Việt Nam

Mặc dù GRDP bình quân đầu người của tỉnh cao hơn nhiều so với mức trung bình của cả nước nhưng tốc độ tăng đang có xu hướng chậm lại và nếu chỉ xem xét thu nhập bình quân của người dân tại địa phương thì lại thấp hơn so với mặt bằng chung của cả nước và thấp hơn nhiều so với mức thu nhập bình quân của vùng Đồng bằng sông Hồng. Điều này cho thấy mặc dù quy mô GRDP của tỉnh tăng lên nhưng thu nhập của người dân lại không tăng trưởng tương xứng với sự mở rộng này. Hiện nay, bài toán thu hẹp khoảng cách giữa thu nhập bình quân đầu người và GRDP bình quân đầu người, đồng thời thu hẹp khoảng cách về thu nhập bình quân đầu người so với các địa phương khác đang là thách thức lớn đối với Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh trong thời gian tới.

Thu nhập của Vĩnh Phúc tăng nhanh so với các tỉnh khác nhưng vẫn trong nhóm thu nhập thấp của vùng. Năm 2020, thu nhập của Vĩnh Phúc vẫn thuộc nhóm thấp khi chỉ đứng thứ 6/11 tỉnh, thành trong vùng ĐBSH; cao hơn khoảng 10% so với mức thu nhập trung bình của cả nước, bằng 85% mức bình quân chung các tỉnh trong vùng, và bằng khoảng 70% thu nhập bình quân của người dân Hà Nội (Hà Nội là địa phương có thu nhập bình quân cao nhất vùng ĐBSH, đạt 6,2 triệu đồng/người/tháng).

Hình 8: Thu nhập bình quân đầu người/tháng các tỉnh vùng ĐBSH năm 2020 (triệu đồng/người/tháng)

Nguồn: TCTK

Trong giai đoạn 2016-2020, chỉ số bất bình đẳng thu nhập tại Vĩnh Phúc đã được cải thiện đáng kể. Chênh lệch thu nhập/người/tháng giữa nhóm thu nhập cao nhất và nhóm có thu nhập thấp nhất đã được co hẹp, từ 6,56 lần vào năm 2016 đã giảm xuống chỉ còn 4,12 lần vào năm 2020. Khi so sánh với các địa phương khác trong vùng Đồng bằng sông Hồng, Vĩnh Phúc thuộc nhóm có mức độ bất bình đẳng thu nhập tương đối thấp, khi mức độ chênh lệch thu nhập giữa nhóm có thu nhập cao nhất và nhóm có thu nhập thấp nhất tại Vĩnh Phúc trong năm 2020 chỉ cao hơn Hải Phòng, Hải Dương và Thái Bình. Trong năm 2021, xu hướng thu nhập của các nhóm bị ảnh hưởng một phần do tác động của đại dịch COVID-19. Chênh lệch giữa 2 nhóm thu nhập cao nhất và thấp nhất tại Vĩnh Phúc năm 2021 đã tăng lên 4,78 lần (đi ngược lại xu hướng giảm của giai đoạn 2016-2020), chủ yếu do thu nhập của nhóm có thu nhập cao nhất vẫn tăng lên khoảng 7,7%, trong khi thu nhập của nhóm có thu nhập thấp nhất lại giảm 7,17% so với năm 2020.

GRDP bình quân đầu người của tỉnh Vĩnh Phúc có sự chênh lệch rất lớn với thu nhập bình quân đầu người của tỉnh. Năm 2020, GRDP bình quân đầu người của tỉnh Vĩnh Phúc là 105,5 triệu đồng/người, nhưng thu nhập bình quân của tỉnh chỉ là 51,48 triệu đồng/người, chỉ bằng 49% GRDP bình quân đầu người. Đây là một hạn chế trong tăng trưởng kinh tế của tỉnh Vĩnh Phúc khi đầu ra được tạo ra không thẩm thấu lại cho người dân Vĩnh Phúc. Mặc dù sự chênh lệch giữa mức thu nhập bình quân đầu người và GRDP bình quân đầu người của tỉnh đã thu hẹp lại trong giai đoạn 2016-2020, từ 44% năm 2016 nhưng vẫn thấp so với mức chênh lệch bình quân vùng là 66%. Đây là hiện tượng khá phổ biến tại các tỉnh có thu hút vốn FDI lớn như Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hải Phòng nhưng vẫn có một số tỉnh tận dụng khá tốt nguồn vốn FDI nhằm nâng cao mức sống của người dân trên địa bàn như TP. Hà Nội, tỷ lệ này là 60%, Hải Dương là 77%. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng chênh lệch này. Đầu tiên là yếu tố thuế, thuế sản phẩm chiếm tỷ trong cao trong GRDP, giai đoạn 2016-2020 bình quân chiếm 28%/năm, cao nhất cả nước. Bên cạnh đó, doanh nghiệp tại Vĩnh Phúc vẫn chủ yếu là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, còn thiếu các doanh nghiệp lớn, việc thuê và sử dụng lao động tại địa phương ở trình độ giản đơn, làm việc chủ yếu trong các doanh nghiệp công nghiệp gia công, lắp ráp không đòi hỏi trình độ lao động cao nên mức thu nhập của người lao động chiếm trong giá trị sản phẩm không cao. Các doanh nghiệp có quy mô lớn sử dụng nhiều lao động tại tỉnh lại chủ yếu là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, thuê lao động phổ thông, làm gia công cho nên mức thu nhập trả cho lao động thấp. Trong khi đó, lợi nhuận thu được của các nhà đầu tư nước ngoài lại lớn, thặng dư của nhà sản xuất chuyển về công ty mẹ ở nước ngoài là không nhỏ, chiếm trên 13% GRDP nên làm doãng rộng khoảng chênh lệch giữa giá trị gia tăng được tạo ra và tổng thu nhập chi trả cho người dân địa phương. Thị trường lao động còn thiếu sự cạnh tranh, chưa phát triển hoàn thiện có thể dẫn đến tiếng nói của người lao động còn mờ nhạt, phải chấp nhận mức lương thấp hơn so với năng lực của mình.

1.3. Về thu/chi ngân sách

Tăng trưởng kinh tế tốt đang tạo ra nguồn thu dồi dào cho ngân sách địa phương. Quy mô ngân sách tăng mạnh so với giai đoạn trước. Tổng thu ngân sách trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc đạt 293.699 tỷ đồng trong giai đoạn 2016-2020; tốc độ tăng thu ngân sách bình quân 9,3%/năm, trong đó năm 2020 đạt 70.340 tỷ đồng, gấp 1,4 lần so với năm 2016 (tăng trưởng ngân sách cả nước bình quân giai đoạn này là 4,8%/năm và bình quân của vùng là 8,4%/năm). Quy mô thu ngân sách tăng gấp 2,2 lần so với giai đoạn 2011-2015. Nguồn thu tăng tạo thêm nhiều dư địa sử dụng nguồn ngân sách cho các hoạt động của địa phương.

Cơ cấu nguồn thu có sự thay đổi đáng kể khi ngày càng có nhiều hơn nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên. Cơ cấu nguồn thu có sự thay đổi đáng kể khi tỷ lệ thu cân đối của địa phương giảm dần qua các năm từ 66% trong năm 2016 xuống còn 48% trong năm 2020. Trong khi đó, hỗ trợ từ ngân sách cấp trên có xu hướng tăng từ 14% trong năm 2016 lên 20% trong năm 2020. Giai đoạn 2016-2020, tổng số thu bổ sung từ nguồn ngân sách cấp trên đạt trên 46,79 nghìn tỷ đồng, tỉnh Vĩnh Phúc là tỉnh duy nhất trong vùng ĐBSH có tỷ lệ thu bổ sung từ ngân sách địa phương tăng nhanh trong giai đoạn này cho thấy sự hỗ trợ và quan tâm hơn từ Trung ương đến hoạt động của tỉnh (các tỉnh khác như Thái Bình, Nam Định và Ninh Bình đều có tỷ lệ nguồn thu hỗ trợ từ ngân sách cao, chiếm từ 30-50% nhưng xu hướng chung là giảm xuống, trong khi nguồn thu trên địa bàn tăng lên nhanh). Từ năm 2018, Vĩnh Phúc có vay ngân sách nhà nước, tuy nhiên tỉ trọng rất nhỏ chỉ khoảng 0,1-0,4%.

Quy mô thu cân đối NSNN (thu NSĐP) mở rộng so với giai đoạn trước nhưng tăng trưởng còn thiếu ổn định. Trong giai đoạn 2016-2020, thu NSĐP đạt 163.222 tỷ đồng, gấp 1,7 lần giai đoạn 2011-2015, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 5%/năm. Thu NSĐP có dấu hiệu tăng chậm lại trong năm 2020 do ảnh hưởng của dịch bệnh, đạt 33.561 tỷ đồng, cao hơn 3% so với năm 2016. Năm 2021, thu NSĐP đạt 33.393 tỷ đồng, giảm 0,5% so với năm 2020 cho thấy hoạt động thu ngân sách của địa phương đang phục hồi trở lại, trong đó chủ yếu do thu nội địa tăng 4% so với cùng kỳ đạt 28.246 tỷ VND. Tỷ lệ huy động từ GRDP vào ngân sách của tỉnh đạt 27% năm 2020, chỉ thấp hơn Hải Phòng, Ninh Bình và Hà Nội trong vùng ĐBSH. Giai đoạn 2016-2019, tỷ lệ huy động này liên tục xếp vị trí đầu trong 11 tỉnh/thành thuộc ĐBSH. Tỉnh Vĩnh Phúc có tỷ trọng thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm chiếm tới 25,8% GRDP, tỷ lệ này cao nhất trong vùng ĐBSH và quy mô thuế chỉ thấp hơn so với TP Hà Nội. Tuy vậy, tỷ lệ huy động có xu hướng giảm từ 37,6% trong năm 2016, xuống còn 27,2% trong năm 2020 (chỉ còn xếp thứ 3/11 tỉnh/thành phố trong vùng trong năm 2020 sau Ninh Bình và Hà Nội) và tiếp tục giảm xuống còn 24,5% trong năm 2021.

Cơ cấu thu NSĐP có sự biến động đáng kể, trong đó nguồn thu nội địa có xu hướng giảm. Thu nội địa giai đoạn 2016-2020 đạt 140.933 tỷ đồng, chiếm 86% thu cân đối ngân sách, gấp 1,8 lần thu nội địa giai đoạn 2011-2015. Tỷ trọng thu nội địa trong thu NSĐP có dấu hiệu giảm dần qua từng năm từ mức 90% trong năm 2016 xuống còn 83% trong năm 2020, mặc dù có xu hướng giảm nhưng đây vẫn là tỷ lệ tương đối cao so với các tỉnh trong vùng, đứng thứ 5/11 tỉnh). Trong tổng thu nội địa, hơn 76% là nguồn thu từ doanh nghiệp và cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ. Tổng thu từ nguồn này giai đoạn 2016-2020 đạt trên 117 nghìn tỷ đồng. Đây là tỉnh có đóng góp từ nguồn hoạt động sản xuất kinh doanh rất lớn vào nguồn thu nội địa của địa phương, mặc dù giảm mạnh từ mức 90,6% năm 2015 xuống còn 72,8% năm 2021 nhưng đây vẫn là tỷ lệ cao nhất trong toàn bộ vùng ĐBSH và rất cao so với mức 51,4% của cả nước. Bên cạnh nguồn thu chính, các khoản thu một lần như các khoản thu từ nhà đất tăng nhanh từ tỷ trọng chiếm 4% trong năm 2016 lên 13% trong năm 2020 và tiếp tục tăng lên 15% trong năm 2021, đây là khoản thu không bền vững. Một nguồn thu khác khá lớn trong thu cân đối là thu từ hải quan. Tỷ trọng thu từ hải quan tăng 4,2 điểm phần trăm từ 9,9% trên thu cân đối ngân sách địa phương trong năm 2016 lên 14,1% trong năm 2020, chủ yếu đến từ nguồn thu thuế giá trị gia tăng hàng nhập khẩu, chủ yếu là các mặt hàng ô tô, linh kiện lắp ráp ô tô, xe máy, linh kiện điện tử,… đạt trên 20,6 nghìn tỷ đồng giai đoạn 2016-2020. Nguồn thu từ hải quan vẫn đạt trên 4,6 nghìn tỷ đồng trong năm 2021, chỉ giảm 1,3% trong năm chịu tác động tiêu cực của COVID-19 cho thấy hoạt động sản xuất phục vụ xuất khẩu ít chịu ảnh hưởng.

Nguồn thu của tỉnh còn thiếu đa dạng và rủi ro. Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh vẫn tập trung chủ yếu vào một số ngành công nghiệp thuộc khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), đặc biệt là công nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô, xe máy. Giai đoạn 2016 2020, thu từ khu vực FDI chiếm khoảng gần 80% tổng thu nội địa trên địa bàn tỉnh (trong đó số thu của 02 công ty Toyota và Honda chiếm trên 90% tổng số thu ở lĩnh vực đầu tư nước ngoài). Tổng thu từ các lĩnh vực khác chỉ chiếm tỷ trọng khoảng 20% tổng thu nội địa (trong đó thu từ các doanh nghiệp ngoài quốc doanh khoảng 4,7%, thu từ doanh nghiệp nhà nước khoảng 1% , các khoản thu từ đất chiến khoảng 4-6%, lệ phí trước bạ 1,2%, thu thuế bảo vệ môi trường 1,4%...). Nguồn thu phụ thuộc vào hoạt động xuất nhập khẩu có xu hướng gặp khó khăn khi Việt Nam tiếp tục lộ trình thực hiện các cam kết giảm thuế trong các hiệp định thương mại tự do. Năm 2017, khi thuế nhập khẩu xe ô tô từ khu vực ASEAN giảm từ 40% xuống còn 30%, các doanh nghiệp sản xuất ô tô chuyển từ lắp ráp trong nước sang nhập khẩu một số dòng xe để hưởng ưu đãi thuế, dẫn tới thu ngân sách từ khu vực FDI giảm hơn 8.000 tỷ so với dự toán đầu năm. Năm 2020, do ảnh hưởng của COVID-19, hai doanh nghiệp Toyota và Honda buộc phải tạm dừng hoạt động trong tháng 3 và tháng 4 để phòng chống dịch dẫn đến nguồn thu thuế sụt giảm.

Bên cạnh đó, việc gián đoạn chuỗi cung ứng trên toàn cầu do các biến động về kinh tế, chính trị và tình trạng thiếu hụt chip bán dẫn ảnh hưởng đến khả năng sản xuất và cung ứng sản phẩm của Honda, công ty này phải giảm sản lượng một số mẫu xe tay ga sản xuất trong nước trong năm 2022 và có thể kéo dài sang các năm tiếp theo. Xu thế chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện cũng là một yếu tố dự kiến làm ảnh hưởng đến sản lượng sản xuất của các công ty Honda và Toyota trong khi hai doanh nghiệp này chưa cho thấy khả năng cạnh tranh trong dòng xe điện. Cùng với sự tham gia của các hãng xe nội địa và việc Việt Nam thực hiện lộ trình cắt giảm thuế quan trong khu vực ASEAN và tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới sẽ là thách thức lớn đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp ô tô, xe máy và dự kiến có thể ảnh hưởng lớn đến nguồn thu của tỉnh Vĩnh Phúc trong tương lai.

Nhờ có nguồn thu tăng, tỉnh Vĩnh Phúc duy trì thặng dư ngân sách và đảm bảo chi ngân sách địa phương. Tổng chi cân đối ngân sách của địa phương trong giai đoạn 2016-2020 đạt 101.690 tỷ đồng, gấp 1,9 lần quy mô chi ngân sách giai đoạn 2011-2015, tăng trưởng bình quân đạt 7,7%/năm. Xu hướng chi ngân sách ngày càng mở rộng, năm 2020, chi cân đối ngân sách nhà nước tỉnh Vĩnh Phúc là 20.882,8 tỷ đồng, tăng gấp 1,3 lần so với quy mô chi cân đối ngân sách của tỉnh năm 2015.

Trong đó, năm 2020, chi đầu tư phát triển đạt 10.530 tỷ đồng, chiếm 50,4% tổng chi cân đối ngân sách, tăng trưởng bình quân đạt 5,2%/năm. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển từ năm 2017-2021 duy trì ổn định trong khoảng 49-50% chi cân đối ngân sách. So sánh với vùng ĐBSH, Vĩnh Phúc là một trong những tỉnh có tỉ trọng chi đầu tư lớn nhất, chỉ sau Quảng Ninh. Trong giai đoạn này, Vĩnh Phúc đã tập trung hoàn thành hệ thống hạ tầng kỹ thuật với các tuyến đường khung đô thị và giao thông quan trọng cùng với hạ tầng xã hội với nhiều dự án tiêu biểu như: Bệnh viện Sản Nhi, Bệnh viện đa khoa tỉnh giai đoạn I, Chợ Vĩnh Yên,…

Các khoản chi thường xuyên chiếm khoảng 50% chi cân đối ngân sách, tỷ trọng ngày giảm từ mức 54,8% của năm 2019 và tăng bình quân đạt 4,1%/năm giai đoạn 2015-2020. Trong các khoản chi thường xuyên, các khoản chi lớn nhất là cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo, mức chi cho hoạt động này đạt trên 3.250 tỷ đồng năm 2020, tăng trưởng bình quân đạt 8,2%/năm giai đoạn 2016-2020, tỷ trọng chi cho hoạt động này có xu hướng tăng nhanh, từ mức 25,9% chi thường xuyên năm 2015 lên 31,5% năm 2020. Tiếp đó là chi hoạt động của các cơ quan quản lý Nhà nước, Đảng, đoàn thể, tăng bình quân 4,5%/năm, chiếm khoảng 19-20% chi thường xuyên. Tiếp đó chi sự nghiệp đảm bảo xã hội tăng trưởng bình quân đạt 5,2%/năm, chiếm khoảng 11,4% chi thường xuyên và có xu hướng ngày càng mở rộng. Chi cho sự nghiệp kinh tế và chi sự nghiệp đảm bảo an ninh quốc phòng chiếm tương ứng 11,3% chi thường xuyên, trong đó chi đảm bảo an ninh quốc phòng tăng nhanh, bình quân tăng 8%/năm.

Vĩnh Phúc duy trì được mức thặng dư ngân sách tương đối lớn, bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 16% GRDP của tỉnh,. Năm 2020, thu ngân sách nhà nước của Vĩnh Phúc là 32.593 tỷ đồng, tỉnh tự cân đối được ngân sách và có điều tiết về Trung ương và là một các tỉnh, thành có tỷ lệ điều tiết về ngân sách Trung ương lớn nhất, lên đến 47%, đứng thứ 2 ở miền Bắc sau thành phố Hà Nội và đứng thứ 5 cả nước sau TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bình Dương và Đồng Nai.

Cơ cấu chi ngân sách nhà nước của tỉnh chuyển dịch theo hướng hiệu quả hơn khi tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển, giảm tỷ trọng chi thường xuyên. Tuy vậy, tốc độ tăng thu ngân sách còn thiếu ổn định do nguồn thu tập trung chủ yếu vào một số ngành công nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nhất là công nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô và xe máy khiến cho nguồn thu ngân sách dù lớn nhưng khá rủi ro. Các khoản thu một lần có xu hướng tăng dần cho thấy sự thiếu bền vững trong cơ cấu nguồn thu.

2. Đánh giá cơ cấu kinh tế

2.1. Cơ cấu ngành

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng ngành công nghiệp xây dựng, trong đó chủ yếu là ngành công nghiệp, cụ thể:

Tỷ trọng giá trị gia tăng ngành CN-XD tăng thêm 5,4 điểm % trong giai đoạn 2016-2020, đến năm 2020, ngành này chiếm tỷ trọng 45,5% và tiếp tục tăng lên 48% năm 2021.

Trong khi tỷ trọng ngành NLTS và DV có xu hướng giảm. Ngành NLTS có tỷ trọng thấp, giảm từ 7,4% năm 2015 xuống còn 6,1% năm 2020, đến năm 2021 còn 5,9%. Tỷ trọng ngành dịch vụ đến năm 2020 là 22,6%, tăng 0,28 điểm % so với năm 2015, do ảnh hưởng của dịch COVID-19, tỷ trọng của ngành này giảm nhẹ trong năm 2020 và chưa hồi phục trong năm 2021, giảm còn 21,4%.

2.2. Cơ cấu ngành nông nghiệp

Chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp tiếp tục được đẩy mạnh theo hướng tích cực. UBND tỉnh Vĩnh Phúc ra Quyết định số 3216/QĐ-UBND ngày 10/11/2015 phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành Nông nghiệp gắn với chuyển đổi lao động nông thôn tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030. Các giải pháp tập trung nhằm cải thiện chất lượng sản phẩm nông nghiệp và đảm bảo tăng trưởng của ngành. Đến năm 2020, quy mô giá trị gia tăng ngành NLTS đạt trên 7,5 nghìn tỷ đồng (giá hiện hành), đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 1,9%/năm. Đến năm 2020, giá trị sản xuất của ngành NLTS đạt trên 10,4 nghìn tỷ đồng, trong đó, 92% là ngành nông nghiệp, còn lại là lâm nghiệp (1%) và thủy sản (7%).

Sản xuất nông nghiệp có sự chuyển đổi tích cực về cơ cấu với sự tăng lên của tỷ trọng giá trị sản xuất ngành chăn nuôi từ 52% năm 2015 lên 55,7% năm 2020, trong khi tỷ trọng ngành trồng trọt giảm xuống từ 41,7% xuống còn 38,6%. Đây là xu hướng tích cực khi giá trị vật nuôi lớn hơn và ít chịu ảnh hưởng của yếu tố thời tiết so với giá trị cây trồng.

Cơ cấu chăn nuôi chuyển từ gia súc lớn sang bò sữa, gia cầm và lợn, sản xuất tập trung và sử dụng giống vật nuôi có sản lượng cao hơn. Ngành chăn nuôi phát triển mạnh về số lượng và chất lượng, đặc biệt chăn nuôi lợn, bò sữa và gia cầm đã trở thành thế mạnh của tỉnh, góp phần quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Các tiến bộ kỹ thuật trong chăn nuôi được áp dụng rộng rãi, nhiều giống gia súc, gia cầm có năng suất, chất lượng tốt được đưa vào sản xuất, đã nâng cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản xuất, tăng giá trị gia tăng. Giá trị sản xuất chăn nuôi tăng bình quân 3,3%/năm giai đoạn 2016-2020, cao so với mức tăng của ngành trồng trọt là 0,4%/năm. Hoạt động chăn nuôi chủ yếu được thực hiện tại các trang trại tập trung, số lượng trang trại chăn nuôi đã tăng từ 628 trang trại năm 2015 lên 690 trang trại năm 2020, chiếm 95% tổng số trang trại của tỉnh.[3]

Trên địa bàn tỉnh đã hình thành một số vùng sản xuất hàng hóa tập trung lớn như: Chăn nuôi lợn ở Lập Thạch, Yên Lạc; chăn nuôi gia cầm ở Tam Dương, Tam Đảo; chăn nuôi bò sữa tại Vĩnh Tường, Lập Thạch, Tam Đảo... Nhiều trang trại đã áp dụng công nghệ cao trong chăn nuôi và liên kết theo chuỗi từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ sản phẩm, trong đó đã xây dựng được 3 mô hình chuỗi liên kết thịt lợn với sản lượng gần 1.000 tấn/năm, thịt gà an toàn 81 tấn/năm và trứng gà sạch khoảng 2,9 triệu quả/năm. Đàn lợn tăng lên trên 636 nghìn con năm 2018 trước khi giảm mạnh về 383,9 nghìn con trong năm 2019 do chịu thiệt hại từ dịch tả lợn châu Phi, đàn đang dần hồi phục về số lượng và có sự thay đổi về chất lượng với các giống lợn ngoại, lợn lai ngoại làm tăng trọng lượng lợn hơi xuất chuồng bình quân tăng từ 80,5 kg/con (năm 2015) lên 93,5 kg/con (năm 2020). Đàn bò duy trì trên 100 nghìn con trong giai đoạn 2016-2020, trong đó tỷ lệ bò lai đạt trên 90%, đàn bò cái lai sinh sản được lai tạo với các giống bò ngoại chuyên thịt có năng suất, chất lượng cao như: Brahman, Droughtmaster, Red Agus, BBB… trọng lượng bò thịt xuất chuồng tăng từ 172,7 kg/con (năm 2015) lên 186 kg/con (năm 2020); 100% bò sữa là bò ngoại HF, năng suất sữa/chu kỳ đạt bình quân 5,5 tấn, khoảng 30% số bò sữa đã đạt 6 tấn/chu kỳ.

Cơ cấu cây trồng chuyển đổi sang giống cây có năng suất và chất lượng cao hơn trong bối cảnh diện tích gieo trồng ngày càng giảm. Tổng diện tích gieo trồng cây nông nghiệp của tỉnh đến năm 2020 là 94,1 nghìn ha, trong đó, 85,9 nghìn ha được sử dụng cho cây trồng hằng năm (chiếm tỷ trọng 91,3%). Diện tích gieo trồng nông nghiệp của tỉnh giảm hơn 11 nghìn ha trong giai đoạn 2016-2020, chủ yếu giảm trên diện tích cây hằng năm (giảm 10,9 nghìn ha), trong khi diện tích cây lâu năm chỉ giảm nhẹ (giảm 102 ha, còn 8,2 nghìn ha đến năm 2020). Diện tích trồng lúa đạt trên 53,8 nghìn ha, chiếm 62,7% diện tích đất cây hằng năm. Mặc dù diện tích đất lúa giảm 4,6 nghìn ha trong giai đoạn 2016-2020, nhưng sản lượng lúa đạt trên 313 nghìn tấn năm 2020, năng suất lúa đạt 58,1 tấn/ha, tăng 2,3 tấn/ha so với năm 2015. Diện tích ngô giảm 6,4 nghìn ha nhưng năng suất ngô tăng 4,5 tấn/ha, đạt 47,68 nghìn tấn. Năng suất hầu hết các loại cây trồng đều tăng nhờ áp dụng các tiến bộ mới về giống, kỹ thuật canh tác, trong đó năng suất lúa tăng 0,8%/năm, ngô tăng 2%/năm, nhiều giống lúa mới có năng suất, chất lượng được đưa vào sản xuất như: RVT, TBR225, BC15, Thiên ưu 8,... Đến hết năm 2020 tỷ lệ giống lúa chất lượng đạt trên 75% tổng diện tích gieo trồng lúa trên toàn tỉnh, tăng 38,5% so với năm 2015. Cơ giới hóa trong khâu làm đất chiếm 95% tổng diện tích, thu hoạch lúa bằng máy đạt trên 70%. Mặc dù diện tích giảm nhanh nhưng năng suất cây lương thực có cải thiện, đảm bảo nhu cầu lương thực trong tỉnh.

Trong cơ cấu cây hằng năm, diện tích nhóm cây rau, đậu các loại có xu hướng tăng, đến năm 2020 đạt trên 10,3 nghìn ha, tăng bình quân mỗi năm 235 ha so với năm 2015, sản lượng đạt 226 nghìn tấn, tăng bình quân 4,3%/năm, năng suất đạt 219 tấn/ha, chỉ đứng sau mía (523 tấn/ha) và cao gấp 4 lần so với bình quân cây lương thực có hạt.

Trên địa bàn đã hình thành một số vùng sản xuất rau, quả an toàn thực phẩm theo quy trình VietGAP đạt trên 1.600 ha; trong đó có 987 ha rau an toàn được cấp chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm và 695 ha rau sản xuất theo VietGAP, sản lượng rau an toàn và rau được cấp giấy chứng nhận khoảng 40 nghìn tấn/năm (bằng 25% tổng sản lượng rau toàn tỉnh), đã vận hành 08 nhà sơ chế rau an toàn tại các vùng thuộc dự án QSEAP, liên kết chuỗi với Công ty Vineco Tam Đảo.

Các cây trồng có giá trị kinh tế cao như: Bí đỏ, bí xanh, cà chua, su su, dưa các loại được phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa; một số sản phẩm có thương hiệu và có sản phẩm xuất khẩu như: Thanh long ruột đỏ, ớt quả, chuối tiêu hồng...; đã có nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất rau, củ, quả có quy mô, chất lượng cung cấp cho thị trường trong và ngoài tỉnh; mô hình sản xuất rau, quả theo chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ đang phát triển trên địa bàn tỉnh.

Giai đoạn 2016- 2020 đã chuyển đổi được trên 6.300 ha đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng các loại rau, củ, quả cho hiệu quả kinh tế cao hơn. Thực hiện dồn thửa, đổi ruộng với diện tích trên 1,8 nghìn ha tạo điều kiện cho sản xuất hàng hóa tập trung. Giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích đất canh tác đạt trên 145 triệu đồng/ha, tăng trên 6% so với năm 2015; thu nhập đạt khoảng 65 triệu đồng/ha đất canh tác, tăng 7,5% so với năm 2015.

Tuy vậy, tăng trưởng ngành NLTS vẫn thấp so với bình quân cả nước và của vùng ĐBSH. Bình quân tăng trưởng giá trị gia tăng ngành NLTS của vùng ĐBSH là 2,2%/năm và cả nước là 2,9%/năm, cao hơn so với tăng trưởng ngành NLTS của tỉnh Vĩnh Phúc (1,9%/năm). Mặc dù tỷ trọng VA của ngành chỉ còn 6,1% đến năm 2020 nhưng vẫn cao hơn so với bình quân của vùng ĐBSH (5,8%).

Đáng chú ý là trong năm 2019, quy mô giá trị gia tăng của ngành NLTS giảm 2,8% so với năm 2018 do chịu ảnh hưởng của dịch bệnh. Quỹ đất sản xuất nông nghiệp có xu hướng giảm do chuyển đổi mục đích sử dụng dẫn đến khó khăn trong tăng trưởng sản xuất nông nghiệp, còn thiếu các trang trại trồng trọt quy mô lớn do đó hạn chế áp dụng cơ giới hóa và ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ. Năng suất trồng trọt có cải thiện nhưng còn khá chậm. Năng suất lúa và ngô của Vĩnh Phúc năm 2020 vẫn thấp hơn mức bình quân chung của cả nước, năng suất lúa và ngô của Vĩnh Phúc lần lượt là 58,12 tạ/ha và 47,68 tạ/ha, so với năng suất lúa và ngô trung bình của cả nước lần lượt là 58,8 tạ/ha và 48,4 tạ/ha.

Tuy nhiên, tốc độ tăng năng suất lúa và ngô trong giai đoạn 2015-2020 của tỉnh (0,8%/năm cho lúa, 2%/năm cho ngô) đang tăng nhanh hơn so với mức bình quân chung của cả nước (0,41%/năm cho lúa và 1,56%/năm cho ngô) cho thấy năng suất ngành trồng trọt của Vĩnh Phúc đang trong xu hướng dần bắt kịp với mức bình quân của cả nước. Quy mô sản xuất nông nghiệp của tỉnh khá thấp, đây không phải là nguồn động lực chính cho tăng trưởng kinh tế của tỉnh.

2.3. Cơ cấu ngành công nghiệp xây dựng

Ngành công nghiệp xây dựng là ngành chủ chốt trong tăng trưởng kinh tế của tỉnh Vĩnh Phúc. Vĩnh Phúc hiện trở thành tỉnh có giá trị sản xuất công nghiệp lớn, là trung tâm sản xuất ô tô, xe máy của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Đến năm 2020, quy mô giá trị gia tăng ngành CN-XD đạt trên 56,2 nghìn tỷ đồng (giá hiện hành), tăng trưởng bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 10,28%/năm[4]. Năm 2020, tỷ trọng giá trị gia tăng của ngành CN-XD đạt 45,5% GRDP, cao hơn so với bình quân toàn vùng ĐBSH là 41,2%, đứng thứ 7/11 tỉnh trong vùng. Trong 5 năm, tỷ trọng ngành này tăng thêm 5,4 điểm %[5]. Tận dụng vị trí địa lý thuận lợi nằm liền kề với sân bay quốc tế Nội Bài và trong hàng lang kinh tế Côn Minh Lào Cai Hà Nội Quảng Ninh Vành đai phát triển công nghiệp phía Bắc, ngành công nghiệp được coi là nền tảng phát triển kinh tế của tỉnh. Thực tiễn cho thấy, tỷ trọng đóng góp của ngành CN-XD ngày càng lớn và vượt trội so với các ngành kinh tế còn lại. Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã hình thành hệ thống khu công nghiệp, cụm công nghiệp với 14 KCN đã có chủ trương đầu tư, trong đó 08 KCN đã đi vào hoạt động, 32 CCN trong đó 16/32 CCN đã đi vào hoạt động, thu hút nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Các dự án đầu tư đều hoạt động hiệu quả, góp phần quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh.

Đóng góp chính của ngành CN-XD là ngành công nghiệp, đặc biệt là ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (CNCBCT). Ngành công nghiệp chiếm tỷ trọng 89,6% và ngành xây dựng là 10,4%. Trong đó, 96,8% VA ngành CN tập trung tại ngành chế biến, chế tạo, tỷ trọng này giữ nguyên trong giai đoạn 2016-2020 (các ngành điện, nước chỉ chiếm 2,65%). Tăng trưởng ngành CNCBCT đạt bình quân giai đoạn 2016-2019 là 11,7%/năm, riêng năm 2020 do ảnh hưởng của dịch COVID-19, ngành này chỉ tăng trưởng 4%, bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 10,2%/năm, đây là ngành tạo ra sự tăng trưởng chủ yếu của toàn ngành công nghiệp trên địa bàn. Kết quả tăng trưởng này thể hiện rõ rét định hướng thu hút đầu tư vào ngành công nghiệp, đặc biệt là cụm ngành công nghiệp điện tử công nghệ cao, công nghiệp hỗ trợ sản xuất ô tô, xe máy; điện tử, tin học…

Sản xuất công nghiệp của tỉnh Vĩnh Phúc có xu hướng ngày càng đa dạng nhưng tính đa dạng còn khá thấp. Các ngành công nghiệp tập trung chủ yếu vào ngành cơ khí, sản xuất kim loại và ngành linh kiện điện tử. Các ngành công nghiệp chủ yếu bao gồm sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính và sản phẩm quang học (chiếm 30% VA), ngành sản xuất sản phẩm từ khoáng phi kim loại khác (chiếm 11,3% VA), sản xuất phương tiện vận tải khác (chiếm 11% VA), ngành sản xuất trang phục (chiếm tỷ lệ 9% VA), ngành sản xuất sản phẩm từ cao su và plastic (chiếm tỷ lệ khoảng 4,3% VA)... Chuyển dịch trong nội bộ ngành CNCBCT cho thấy, sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính và sản phẩm quang học tăng mạnh, chỉ từ năm 2015 đến năm 2019, tỷ trọng VA của ngành này tăng thêm 17,4 điểm %, đây là ngành tăng rất nhanh trong khi các ngành khác gần như không có sự thay đổi hoặc thậm chí giảm như ngành sản xuất phương tiện vận tải khác giảm 7,8 điểm %, ngành sản xuất sản phẩm từ khoáng phi kim loại khác giảm 4,9 điểm %.

Doanh thu linh kiện điện tử đến năm 2020 đạt trên 118,3 nghìn tỷ đồng, với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 46,5%/năm, đây là mức tăng trưởng rất nhanh so với các lĩnh vực khác. Nhóm cơ khí và sản xuất kim loại (chủ yếu là sản xuất sản phẩm ô tô, xe máy) bắt đầu tăng trưởng chậm lại. Sản lượng ô tô, xe máy bắt đầu giảm xuống kể từ năm 2019, bình quân giai đoạn 2016-2020, số lượng ô tô được sản xuất chỉ tăng 2,2%/năm, trong khi xe máy các loại giảm 3,5%/năm. Tỷ trọng giá trị sản xuất của các sản phẩm cơ khí và sản xuất kim loại này chỉ còn 45,3% đến năm 2020, giảm 27,4 điểm % so với năm 2015 do thị trường tiêu thụ trong nước các sản phẩm này ngày càng giảm và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn. Thay vào đó là sự gia tăng mạnh giá trị sản xuất của ngành điện tử, thiết bị điện, chiếm 41,2% tổng giá trị sản xuất của ngành công nghiệp, tăng thêm 29,6 điểm % so với năm 2015. Các mặt hàng khác quy mô thấp, không đóng góp nhiều tới sự chuyển đổi cơ cấu ngành.

Bảng 6: Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nhóm ngành công nghiệp giai đoạn 2015-2020 (%, theo giá hiện hành)

Nguồn: Báo cáo đề xuất KCN-CCN tỉnh Vĩnh Phúc

Tuy vậy, quy mô CN-XD của tỉnh còn khá thấp so với các tỉnh trong vùng. Quy mô ngành CN-XD của tỉnh Vĩnh Phúc chỉ chiếm 5,7% tổng giá trị gia tăng ngành CN-XD của vùng ĐBSH, chỉ bằng 1/5 so với Hà Nội, 1/3 so với Bắc Ninh và ½ so với Quảng Ninh. Tỷ trọng này có xu hướng giảm nhẹ so với năm 2015 là 6,2% và xu hướng diễn ra ngay cả khi trước thời điểm chịu ảnh hưởng của dịch COVID-19. Điều này là do tăng trưởng ngành CN-XD của tỉnh Vĩnh Phúc thấp hơn so với tốc độ tăng chung của các tỉnh trong vùng ĐBSH (bình quân đạt 10,9%/năm giai đoạn 2016-2020).

Đóng góp chủ yếu vào ngành công nghiệp của tỉnh là khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Đánh giá hai ngành công nghiệp chiếm tới 90% giá trị sản xuất của ngành công nghiệp trên địa bàn có thể thấy vai trò của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài là chủ yếu. Đối với ngành cơ khí, sản xuất ô tô, xe máy 100% được thực hiện bởi khu vực đầu tư nước ngoài, không có doanh nghiệp tư nhân trong nước. Đối với ngành sản xuất linh kiện điện tử, 99,8% doanh thu đến từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Với hai ngành công nghiệp chủ chốt của tỉnh, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài có tính quyết định đến tăng trưởng của ngành. Chỉ có một số ngành có sự tham gia nhiều hơn của doanh nghiệp trong nước như sản xuất thức ăn gia súc (doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chỉ chiếm 53,8%) hay sản xuất giày, dép thể thao (doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chỉ chiếm 56,3%), sản xuất gạch ốp lát (doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm 63%). Trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều biến động khó lường, nền kinh tế nếu dựa chủ yếu vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài dễ bị ảnh hưởng bởi các tác động tiêu cực của kinh tế thế giới, đặc biệt trong bối cảnh tình hình thế giới diễn biến nhanh, phức tạp và nhiều rủi ro như hiện nay.

2.4. Cơ cấu ngành dịch vụ

Tỉnh Vĩnh Phúc là một trong hai tỉnh có tỷ trọng ngành dịch vụ trên tổng GRDP thấp nhất trong vùng ĐBSH. Năm 2020, tỷ trọng giá trị gia tăng của ngành dịch vụ là 22,6%, chỉ cao hơn so với tỉnh Bắc Ninh (16,8%) và chỉ bằng ½ tỷ trọng bình quân của ngành này của toàn vùng ĐBSH (43,7%). Quy mô ngành dịch vụ của tỉnh đến năm 2020 đạt 27,9 nghìn tỷ đồng (giá hiện hành), chỉ bằng ¼ quy mô ngành dịch vụ của Hải Phòng, ½ của Quảng Ninh và 1/23 của Hà Nội. So với mục tiêu Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh giai đoạn 2016-2020, tỷ trọng này thấp so với mục tiêu 31,4% (nếu quy đổi tỷ trọng giá trị ngành dịch vụ trên tổng VA đạt 30,4% năm 2020).

Cơ cấu ngành dịch vụ chuyển dịch sang hướng tăng ngành thương mại, giáo dục và đào tạo, và ngành dịch vụ y tế trong khi giảm tỷ trọng ở hầu hết các ngành dịch vụ còn lại. Dịch vụ thương mại đã phát triển theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, đa dạng với nhiều siêu thị, chợ, trung tâm thương mại, cửa hàng tự chọn... Tỷ trọng VA ngành Bán buôn, bán lẻ hàng hóa chiếm 30% trong tổng VA ngành dịch vụ của địa phương, tỷ trọng này có xu hướng tăng nhẹ so với năm 2015 thêm 2,17 điểm %. Tăng trưởng của ngành giai đoạn 2016-2020 bình quân đạt 10,3%/năm[6], là tốc độ tăng trưởng cao nhất trong các ngành dịch vụ. Hoạt động kinh doanh thương mại trên địa bàn tỉnh phong phú và đa dạng. Hàng hoá trên thị trường đáp ứng đủ nhu cầu cho sản xuất và tiêu dùng. Hạ tầng thương mại được quan tâm, nhiều trung tâm thương mại, siêu thị lớn đã đi vào khai thác. Hiện nay trên địa bàn tỉnh có 02 Trung tâm thương mại, 07 siêu thị, 81 chợ truyền thống và nhiều loại hình mua bán tự phục vụ khác. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng đạt hơn 52,6 nghìn tỷ đồng năm 2020, đạt mức tăng trưởng bình quân 10,4%/năm, là mức tăng trưởng nhanh so với bình quân vùng ĐBSH (9,4%/năm) và cả nước (8,5%/năm). Sức mua bình quân đầu người năm 2020 của tỉnh đạt 44,9 triệu đồng/người, tăng gấp 1,6 lần so với năm 2015 cho thấy sự cải thiện đáng kể trong thu nhập và chi tiêu của người dân trên địa bàn, thể hiện rõ nét sự thay đổi về mức sống trong giai đoạn 2016-2020. Tuy vậy, mức mua sắm này vẫn thấp hơn so với bình quân chung của vùng ĐBSH.

Hình 9: Sức mua bình quân đầu người năm 2020

Nguồn: Tính toán theo số liệu TCTK

Các ngành dịch vụ cao cấp như dịch vụ tài chính, ngân hàng bảo hiểm, dịch vụ giáo dục và đào tạo, dịch vụ y tế có tỷ trọng đóng góp ngày càng lớn trong các ngành dịch vụ của tỉnh. Dịch vụ giáo dục chiếm tỷ trọng 14,23% trong VA ngành dịch vụ là ngành dịch vụ lớn thứ hai của tỉnh, tăng thêm 2,06 điểm % so với năm 2015. Ngành dịch vụ đứng thứ ba (không tính hoạt động của Đảng) là dịch vụ tài chính, ngân hàng, bảo hiểm chiếm tỷ trọng 8,36%. Ngành y tế chiếm tỷ trọng 7,79%. Trong đó, tỷ trọng ngành giáo dục, đào tạo và ngành y tế có xu hướng ngày càng tăng cho thấy lĩnh vực đầu tư cho con người được chú trọng đồng thời thể hiện sự thay đổi về cơ cấu tiêu dùng đang dần chuyển từ hàng hóa sang dịch vụ khi mức sống của người dân được cải thiện. Ngành dịch vụ tài chính, ngân hàng bảo hiểm phát triển nhanh cùng với nhu cầu sử dụng như là ngành dịch vụ hỗ trợ cho các ngành kinh tế khác, đặc biệt là ngành công nghiệp, tăng trưởng giá trị gia tăng của ngành đạt bình quân đạt 7,4%/năm giai đoạn 2016-2020, đây là ngành ít chịu ảnh hưởng của COVID-19 và phát triển nhanh thứ hai chỉ sau ngành Bán buôn và bán lẻ; sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy và xe có động cơ khác. Riêng đối với ngành y tế, tăng trưởng của ngành này có sự biến động mạnh trong hai năm 2020-2021 do các hoạt động phục vụ phòng chống dịch bệnh và nhu cầu sử dụng dịch vụ y tế tăng cao, đẩy tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 6,9%/năm giai đoạn 2016-2020, nhanh thứ ba trong các ngành dịch vụ.

Hình 10: Cơ cấu giá trị gia tăng các ngành dịch vụ năm 2020 (ngành dịch vụ 100%)

Nguồn: NGTK tỉnh năm 2021

Lợi thế ngành dịch vụ vận tải kho bãi đang ngày càng rõ nét nhưng chịu ảnh hưởng nặng nề của COVID-19. Với vị trí thuận lợi trên các trục giao thông chính kết nối các tỉnh biên giới, trung du, miền núi phía Bắc với vùng ĐBSH, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của sản xuất công nghiệp trong tỉnh, ngành vận tải kho bãi của tỉnh cũng phát triển nhanh chóng. Tăng trưởng của ngành đạt bình quân 9,3%/năm giai đoạn 2016-2019 và có quy mô lớn 5/14 ngành dịch vụ, chiếm 7,6% VA ngành DV năm 2019. Khối lượng vận tải hàng hoá và hành khách đều tăng cao. Giai đoạn 2016-2019, khối lượng luân chuyển hàng hóa tăng 9,9%/năm (theo tấn) và số lượt hành khách luân chuyển tăng 5,2%/năm (theo người). Tuy vậy, đây là ngành chịu ảnh hưởng nặng nề bởi COVID-19, khiến tăng trưởng của ngành thu hẹp 12,7% trong năm 2020 và tiếp tục giảm 8,1% trong năm 2021 khiến tỷ trọng đóng góp của ngành này giảm thấp, còn 6,4% năm 2020 và 5,8% năm 2021.

Thương mại quốc tế của tỉnh Vĩnh Phúc tăng trưởng nhanh nhưng nhập siêu lớn. Trên địa bàn tỉnh có khoảng trên 200 doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Kim ngạch xuất khẩu năm 2020 đạt trên 5 tỷ USD, tăng trưởng bình quân 23%/năm giai đoạn 2016-2020 và không chịu ảnh hưởng của COVID-19. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của tỉnh đạt trên 13,4 tỷ USD, tăng gấp 2,8 lần trong giai đoạn 2015-2020, đây là mức tăng nhanh nhất trong các tỉnh của vùng ĐBSH. Tuy vậy, tỉnh Vĩnh Phúc duy trì nhập siêu và có xu hướng nhập siêu ngày càng tăng nhanh. Trong các tỉnh thuộc vùng ĐBSH, tỉnh Vĩnh Phúc có quy mô nhập siêu lớn, chỉ đứng sau thành phố Hà Nội. Quy mô xuất nhập khẩu của Vĩnh Phúc tương đương với Hải Dương nhưng tỉnh này duy trì xuất siêu trong suốt giai đoạn. Nhập khẩu lớn chủ yếu là các nguyên vật liệu, linh kiện, phụ tùng phục vụ sản xuất, thậm chí sử dụng cho các hoạt động sản xuất trong nội tỉnh không gắn với xuất khẩu cho thấy tỉ lệ nội địa hóa của tỉnh rất thấp.

Hoạt động du lịch, khách sạn nhà hàng đã phát triển khá trong các năm gần đây. Hệ thống nhà hàng, khách sạn được đầu tư, nâng cấp ngày càng hiện đại và tiện nghi, đáp ứng nhu cầu của khách trong và ngoài nước. Nhiều công trình văn hóa kết hợp phục vụ du lịch được đầu tư hoàn thiện. Hạ tầng du lịch đã từng bước được đầu tư cải tạo, nâng cấp như hệ thống đường giao thông, điện chiếu sáng, cấp, thoát nước... ở các khu, điểm du lịch, tạo điều kiện thu hút các dự án lớn nhằm khai thác tiềm năng, lợi thế của tỉnh về phát triển du lịch dịch vụ, bước đầu đã khẳng định được thế mạnh về du lịch nghỉ dưỡng, hội thảo hội nghị, du lịch kết hợp với chơi golf và du lịch văn hóa tâm linh, phát huy tốt các lợi thế về địa lý, tài nguyên du lịch, hệ thống di tích lịch sử và các giá trị văn hóa phi vật thể. Các hoạt động quảng bá của tỉnh, của doanh nghiệp được triển khai mạnh mẽ hơn nhằm giới thiệu du lịch Vĩnh Phúc đến với du khách trong và ngoài nước. Số lượt khách du lịch đến tham quan tại tỉnh ngày càng tăng, năm 2019 đạt xấp xỉ 6,1 triệu lượt khách, bình quân giai đoạn 2016-2019 đạt 16,4%/năm, năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 nên số lượng khách du lịch đến tỉnh chỉ ước đạt 4 triệu lượt khách. Doanh thu du lịch của các cơ sở lữ hành và cơ sở lưu trú năm 2019 đạt 1.910 tỷ đồng, tăng bình quân giai đoạn 2016-2019 là 13,3%/năm, ước năm 2020 đạt 1.150 tỷ đồng. Doanh thu du lịch tăng ổn định qua các năm, đem lại hiệu quả đáng kể tăng nguồn thu cho ngân sách và góp phần nâng cao mức sống cho người dân địa phương.

Dịch vụ thông tin liên lạc trong tỉnh phát triển khá nhanh, về cơ bản đã đáp ứng được nhu cầu thông tin liên lạc trong quản lý, kinh doanh và đời sống xã hội. Các dịch vụ bưu chính cơ bản được triển khai đến tận thôn, bản, 100% xã, phường có điểm phục vụ bưu chính. Dịch vụ điện thoại di động được phủ sóng toàn tỉnh. Tính đến năm 2019, mật độ thuê bao trên địa bàn (bao gồm cả cố định và di động) đạt 108 máy/100 dân, tăng 28 máy/100 dân so năm 2015. Tính đến nay có khoảng 1,1 triệu thuê bao điện thoại (tăng 929 nghìn thuê bao so với năm 2015); 190 nghìn thuê bao Internet (tăng 100 nghìn thuê bao so với năm 2015); 50 nghìn thuê bao truyền hình trả tiền (giảm 10 nghìn so với năm 2015); Doanh thu của các doanh nghiệp viễn thông giai đoạn 2016-2020 là 7.513 tỷ đồng, tăng trưởng bình quân cả giai đoạn đạt 5,5%/năm (giai đoạn 2011-2015 đạt 4%). Nhìn chung, dịch vụ thông tin truyền thông trong tỉnh phát triển nhanh, theo kịp với những tiến bộ về công nghệ của cả nước nhưng do trình độ phát triển kinh tế chưa cao nên nhu cầu sử dụng các dịch vụ trong tỉnh vẫn còn hạn chế, thị trường dịch vụ thông tin còn ở mức tiềm năng.

3. Đánh giá nguồn lực đầu vào của mô hình tăng trưởng

3.1. Nguồn lực vốn

a) Tăng trưởng và cơ cấu vốn đầu tư xã hội

Vốn đầu tư thực hiện trên địa bàn tỉnh duy trì tốc độ tăng trưởng khá cao với xu hướng chuyển dịch nhiều hơn cho đầu tư xây dựng cơ bản. Năm 2020, quy mô vốn đầu tư toàn tỉnh đạt 44.172 tỷ đồng (giá hiện hành); tốc độ tăng giai đoạn 2016-2020 đạt 11,1%/năm, cao hơn tốc độ tăng của cả nước là 8,2%/năm[7] và là một trong những tỉnh có tốc độ tăng tổng vốn đầu tư lớn của vùng Đồng bằng sông Hồng, chỉ đứng sau Hải Phòng (21,6%/năm) và Nam Định (11,9%/năm).

Tuy nhiên, nếu so sánh với các địa phương khác trong vùng Đồng bằng sông Hồng, có thể thấy quy mô tổng vốn đầu tư của tỉnh Vĩnh Phúc còn tương đối hạn chế, chỉ lớn hơn Hưng Yên, Hà Nam và Ninh Bình (đến năm 2020) và thấp hơn rất nhiều so với các địa phương còn lại của vùng Đồng bằng sông Hồng.

Tỷ trọng vốn/GRDP của tỉnh bình quân giai đoạn 2016-2020 ở mức 33,3% GRDP, năm 2020 đã tăng lên 35,7% GRDP. Trong đó:

+ Tỷ trọng vốn đầu tư cho xây dựng cơ bản (XDCB) chiếm 70,2% tổng vốn đầu tư toàn tỉnh[8]; vốn đầu tư mua sắm TSCĐ không qua XD là 23,7%[9]; tỷ lệ tương ứng của cả nước là 72,4% và 17,6%.

+ Tốc độ tăng vốn đầu tư XDCB bình quân của tỉnh giai đoạn 2016-2020 đạt 13,4%/năm, cao hơn tốc độ tăng bình quân cả nước là 8,5%/năm và chỉ đứng sau tốc độ tăng của thành phố Hải Phòng là 22,4%/năm.

Hình 2. Quy mô và tốc độ tăng tổng vốn đầu tư toàn xã hội so với tăng trưởng GRDP của các tỉnh trong vùng ĐBSH giai đoạn 2016-2020

Nguồn: NGTK tỉnh các năm.

Tỷ trọng vốn đầu tư từ khu vực nhà nước và khu vực tư nhân trong nước trên địa bàn tỉnh có xu hướng giảm dần; trong khi tăng dần tỷ trọng từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Nguồn vốn từ khu vực nhà nước giảm từ 25,4% tổng vốn đầu tư năm 2015 xuống 22% năm 2020; vốn khu vực ngoài nhà nước giảm từ 48,7% xuống 43,1%; trong khi vốn khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng từ 25,8% lên 34,9%, cao hơn rất nhiều so với mức bình quân của cả vùng Đồng bằng sông Hồng là 19,2%[10] và của cả nước là 16,5%. Nếu so với các tỉnh trong vùng Đồng bằng sông Hồng, có thể thấy tỷ trọng vốn khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài của tỉnh chỉ thấp hơn so với tỷ lệ của tỉnh Bắc Ninh là 49,7% (đến năm 2020). Tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2016-2020 của vốn khu vực nhà nước, vốn khu vực ngoài nhà nước và vốn khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài của tỉnh lần lượt là 7,8%/năm; 8,3%/năm và 18,1%/năm[11], cho thấy vốn đầu tư cho tăng trưởng kinh tế của tỉnh chủ yếu đến từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

Hình 3. Tỷ trọng vốn khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội và tốc độ tăng trưởng vốn FDI bình quân giai đoạn 2016-2020 của các tỉnh vùng Đồng bằng sông Hồng

Nguồn: NGTK tỉnh năm 2021.

Nguồn vốn đầu tư từ khu vực ngoài nhà nước chủ yếu đến từ khu vực dân cư, trong khi khu vực doanh nghiệp ngày càng hạn chế. Trong tổng nguồn vốn đầu tư từ khu vực ngoài nhà nước, tỷ trọng vốn từ tổ chức doanh nghiệp ngày càng giảm, phản ánh khó khăn của khu vực doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn tỉnh. Tỷ trọng vốn của khu vực này đã giảm mạnh từ 37,1% vốn khu vực ngoài nhà nước năm 2015 xuống còn 29,1% năm 2020; tốc độ tăng bình quân nguồn vốn này giai đoạn 2016-2020 chỉ đạt 3,2%/năm, rất thấp so với mức tăng trưởng vốn bình quân chung của tỉnh là 11,1%/năm. Năm 2021, quy mô vốn khu vực doanh nghiệp bị thu hẹp lại, giảm chỉ còn 11,9%, thấp hơn rất nhiều so với các tỉnh khác trong vùng Đồng bằng sông Hồng (trong đó, tỷ lệ cao nhất là tại Hà Nội với 85,8%; tiếp đến là Hải Phòng 77,1% và Quảng Ninh 68,7%).

Trong khi đó, quy mô vốn của dân cư tăng nhanh chóng; tỷ trọng tăng từ 62,9% lên 70,9% tổng vốn khu vực ngoài nhà nước; tốc độ tăng giai đoạn 2016-2020 đạt 11%/năm. Năm 2021, nguồn vốn khu vực dân cư tiếp tục tăng 2,75% so với năm 2020. Đây là điểm khác biệt của tỉnh Vĩnh Phúc so với các tỉnh phát triển nhanh với quy mô lớn khác trong vùng ĐBSH như Hà Nội (tỷ trọng của khu vực dân cư chiếm 17,3% vốn khu vực ngoài nhà nước), Hải Phòng (22,9%), Quảng Ninh (31,3%), Bắc Ninh (51,5%). Khu vực dân cư có tỷ trọng vốn lớn của tỉnh Vĩnh Phúc chỉ cho thấy những hạn chế trong việc mở rộng hoạt động sản xuất với quy mô lớn hơn, vốn dân cư nhỏ lẻ, manh mún, khó trong áp dụng khoa học kỹ thuật, không đủ để đầu tư sản xuất lớn, công nghệ cao.

Hình 4. Tỷ trọng vốn đầu tư của tổ chức doanh nghiệp trong vốn đầu tư khu vực ngoài nhà nước và tăng trưởng vốn khu vực doanh nghiệp bình quân giai đoạn 2016-2020 trong vùng Đồng bằng sông Hồng

Nguồn: NGTK tỉnh các năm.

Khu vực kinh tế nhà nước có mức độ hiệu quả sử dụng vốn thấp nhất; hiệu quả sử dụng vốn của các khu vực kinh tế còn lại có xu hướng giảm dần, đặc biệt là khu vực vốn FDI. Trong giai đoạn 2016-2020, ngoại trừ khu vực nhà nước có mức độ cải thiện nhẹ về hiệu quả sử dụng vốn (tỷ lệ vốn đầu tư so với GRDP giảm từ 74,3% xuống 73,5%), chất lượng nguồn vốn đầu tư đều giảm dần tại khu vực ngoài nhà nước (tăng từ 47,4% lên 50,7%) và đáng kể tại khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (tăng từ 26,5% lên 37,7%), cao hơn nhiều so với mức bình quân cả nước đối với khu vực ngoài nhà nước và FDI lần lượt là 39,5% và 28,8%.

Vốn đầu tư toàn tỉnh tập trung chủ yếu cho ngành công nghiệp chế biến, chế tạo và hoạt động làm thuê trong các hộ gia đình, sản xuất sản phẩm vật chất và dịch vụ tự tiêu dùng của hộ gia đình; trong khi đó vốn đầu tư cho cho các dịch vụ y tế, giáo dục trên địa bàn tỉnh còn tương đối hạn chế; hoạt động kinh doanh bất động sản có sự tăng trưởng nóng. Ngành công nghiệp chế biến, chế tạo có tỷ trọng quy mô đầu tư lớn nhất so với các ngành kinh tế khác, đến năm 2020 chiếm 41,6% tổng quy mô vốn đầu tư toàn tỉnh[12]. Trong giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng trưởng bình quân vốn đầu tư cho ngành công nghiệp chế biến chế tạo là 26,8%/năm; của hoạt động làm thuê trong các hộ gia đình, sản xuất sản phẩm vật chất và dịch vụ tự tiêu dùng của hộ gia đình là 13,2%/năm; nhờ đó, tỷ trọng vốn đầu tư cho ngành công nghiệp chế biến, chế tạo và hoạt động làm thuê trong các hộ gia đình, sản xuất sản phẩm vật chất và dịch vụ tự tiêu dùng của hộ gia đình chiếm tỷ trọng ngày càng tăng trong tổng vốn đầu tư toàn tỉnh.

- Tổng quy mô vốn đầu tư cho 03 ngành, gồm: hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ; giáo dục và đào tạo; y tế và hoạt động trợ giúp xã hội, trên địa bàn tỉnh còn tương đối hạn chế, chỉ chiếm tổng tỷ trọng là 7,14% tổng vốn đầu tư toàn tỉnh năm 2015; đến cuối năm 2020 giảm xuống chỉ còn 5,3%. So với các tỉnh trong vùng Đồng bằng sông Hồng, tỷ trọng này tương đối lạc quan, chỉ thấp hơn so với Hà Nội (14,7%); Hà Nam (9%) và Nam Định (6,2%). Tỷ trọng vốn đầu tư của từng ngành cũng có xu hướng giảm trong giai đoạn 2015-2020, ngoại trừ hoạt động y tế và hoạt động trợ giúp xã hội. Cụ thể, tỷ trọng này của hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ giảm từ 1,1% xuống 0,4% (tốc độ vốn đầu tư của ngành này bình quân giảm 8,45%/năm); của hoạt động giáo dục và đào tạo giảm từ 4,0% xuống 2,4% (tốc độ tăng là 0,11%/năm); trong khi của y tế và hoạt động trợ giúp xã hội tăng nhẹ từ 2,1% lên 2,6% (tốc độ tăng là 16,09%/năm).

- Quy mô vốn đầu tư cho ngành kinh doanh bất động sản chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng vốn đầu tư toàn tỉnh giai đoạn 2015-2020[13], nhưng có tốc độ tăng trưởng quy mô vốn đầu tư lớn nhất so với tất cả các ngành kinh tế còn lại. Cụ thể, quy mô vốn đầu tư cho hoạt động kinh doanh bất động sản đến năm 2019 đạt 909,3 tỷ đồng (theo giá hiện hành), cao gấp 23 lần so với năm 2015 (do tác động của dịch bệnh Covid-19, năm 2020 chỉ đạt 680 tỷ đồng, cao gấp 17,2 lần so với năm 2015). Tốc độ tăng trưởng bình quân của vốn đầu tư cho ngành này giai đoạn 2016-2020 là 72,85%/năm (nếu loại bỏ tác động tiêu cực của dịch bệnh Covid-19, tốc độ tăng bình quân giai đoạn 2016-2019 đạt 113,88%/năm), chỉ thấp hơn so với tốc độ tăng của tỉnh Thái Bình (117,2%/năm) và tỉnh Hà Nam (84,9%/năm).

Hiệu quả nguồn vốn đầu tư cho các ngành kinh tế chưa tương xứng với quy mô vốn đầu tư cho các ngành này. Tỷ lệ vốn đầu tư so với tổng sản phẩm của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đã tăng từ 18,4% (năm 2015) lên 38,3% (năm 2020). Tương tự, ngành kinh doanh bất động sản của tỉnh cũng có tỷ lệ này tăng mạnh từ 3,8% lên 47,3%, cho thấy giá trị gia tăng được tạo ra của ngành là rất nhỏ, trong khi quy mô vốn đầu tư vào ngành này tăng mạnh[14]. Thực trạng tương tự đối với hoạt động làm thuê trong các hộ gia đình, sản xuất sản phẩm vật chất và dịch vụ tự tiêu dùng của hộ gia đình. Ngược lại, giáo dục và đào tạo; y tế và hoạt động trợ giúp xã hội có tỷ lệ này giảm dần trong giai đoạn 2015-2020 dù vốn đầu tư cho các ngành này vẫn tăng trưởng dương qua từng năm. Cụ thể, tỷ lệ này của ngành giáo dục và đào tạo giảm từ 43,5% xuống 26,4%; của ngành y tế và hoạt động trợ giúp xã hội giảm từ 60,1% xuống 52,7%. Điều này cho thấy hiệu quả đầu tư vào các ngành dịch vụ này cao hơn so với các ngành khác.

b) Vốn theo hình thức sở hữu

b.1) Đầu tư công

Kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm 2016-2020 của tỉnh Vĩnh Phúc dự kiến tổng nguồn vốn giai đoạn này là 31.446 tỷ đồng, trong đó phân bổ theo nguyên tắc, tiêu chí và tiền đất là 22.161 tỷ đồng, còn lại là các nguồn khác như nguồn ODA, nguồn hỗ trợ từ ngân sách Trung ương, vốn Trái phiếu chính phủ. Giai đoạn 2016-2020, tổng vốn đầu tư công[15] của tỉnh đạt 27.186 tỷ đồng, đạt 86,5% tổng kế hoạch thực hiện giai đoạn này.

Đối với nguồn vốn đầu tư khu vực nhà nước, nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước đạt 7.917 tỷ đồng (giá hiện hành). Tuy nhiên, tốc độ tăng vốn ngân sách nhà nước trong giai đoạn 2015-2020 chỉ đạt 6,2%/năm, thấp hơn nhiều so với tốc độ tăng vốn huy động khác, dẫn đến cơ cấu của nguồn vốn này trong tổng vốn đầu tư khu vực nhà nước giảm xuống từ 87,5% (năm 2015) còn 81,6% (năm 2020); trong khi tỷ trọng nguồn huy động khác tăng mạnh từ 1,2% lên 13,8%.

Đáng chú ý, trong giai đoạn 2015-2020, nguồn vốn vay có xu hướng giảm dần; tốc độ giảm bình quân 13,2%/năm, dẫn đến tỷ trọng nguồn vốn này giảm chỉ còn 3,5% đến năm 2020. Điều này cho thấy nguồn vốn đầu tư khu vực nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc chủ động trong các nguồn vốn, ít phụ thuộc vào nguồn vốn vay cho hoạt động khu vực Nhà nước. tỷ trọng vốn vay trong tổng vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh là tương đối thấp so với các địa phương khác trong vùng Đồng bằng sông Hồng.

Bảng 7: Nguồn vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2015-2020

Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc

Công tác quản lý đầu tư công được quan tâm chỉ đạo, giám sát chặt chẽ; quyết liệt trong điều hành, trong đó tập trung vào công tác giải phóng mặt bằng, thi công công trình và giải ngân nguồn vốn đầu tư công. Công tác phân bổ vốn đầu tư công được thực hiện đúng theo các nguyên tắc trong cơ chế giao và điều hành kế hoạch nhà nước, trong đó tập trung ưu tiên thanh toán nợ, công trình chuyển tiếp, bố trí dự án mới khi đảm bảo đầy đủ thủ tục đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư công và các văn bản hướng dẫn của Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

b.2) Đầu tư tư nhân

Số lượng doanh nghiệp của tỉnh có mức tăng trưởng khá trong giai đoạn 2016-2020 nhưng mật độ doanh nghiệp còn thấp và quy mô vốn sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp còn nhỏ. Cụ thể, đến năm 2020, tổng số doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn tỉnh đạt 6.610 doanh nghiệp; tốc độ tăng bình quân số doanh nghiệp đạt 17,9%/năm giai đoạn 2016-2020, cao hơn nhiều mức bình quân 7%/năm của vùng Đồng bằng sông Hồng. Tuy nhiên, mật độ doanh nghiệp bình quân trên 1.000 dân trong độ tuổi lao động của tỉnh chỉ là 14[16], thấp hơn nhiều so với mức bình quân của vùng là 24,3[17].

Quy mô vốn sản xuất kinh doanh bình quân một doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh của tỉnh có xu hướng tăng từ 44,8 tỷ đồng/doanh nghiệp (năm 2015) lên 53,8 tỷ đồng/doanh nghiệp (năm 2020), nhưng vẫn thấp hơn so với mức bình quân của vùng Đồng bằng sông Hồng là 65,9 tỷ đồng/doanh nghiệp và của cả nước là 67,6 tỷ đồng/doanh nghiệp; số lượng doanh nghiệp tỉnh với quy mô vốn từ 500 tỷ đồng trở lên chỉ là 1,8% tổng số doanh nghiệp tỉnh, tỷ lệ này của vùng Đồng bằng sông Hồng và của cả nước lần lượt là 1,4% và 1,3%. Đến 2020, số lao động bình quân của một doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh của tỉnh là 33,3 lao động/doanh nghiệp, của vùng Đồng bằng sông Hồng là 22,5 lao động/doanh nghiệp và của cả nước là 21,5 lao động/doanh nghiệp. Đến năm 2020, doanh nghiệp tỉnh với quy mô lao động dưới 10 người chiếm tỷ trọng 74,9% tổng số doanh nghiệp tỉnh, gần tương đương với tỷ lệ của vùng Đồng bằng sông Hồng và của cả nước lần lượt là 75,52% và 79,03%. Điều này cho thấy quy mô lao động bình quân một doanh nghiệp của tỉnh lớn hơn nhiều so với mức bình quân của vùng Đồng bằng sông Hồng và của cả nước, trong khi thấp hơn về quy mô bình quân vốn sản xuất, cho thấy phần nào sự thâm dụng lao động lớn tại các doanh nghiệp của tỉnh.

Bảng 8: Doanh nghiệp đang hoạt động của tỉnh theo khu vực kinh tế và ngành kinh tế

Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc

Số lượng doanh nghiệp khu vực ngoài nhà nước chiếm tỷ trọng chủ yếu với tốc độ tăng trưởng nhanh, tiếp tục lấn át tỷ trọng doanh nghiệp khu vực nhà nước và FDI, tuy nhiên quy mô doanh nghiệp của khu vực này ngoài nhà nước (xét trên khía cạnh lao động và vốn) vẫn rất khiêm tốn so với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Cụ thể, trong giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng doanh nghiệp của khu vực ngoài nhà nước đạt 17,9%/năm; của khu vực doanh nghiệp nhà nước -9,0%/năm; của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 21,3%/năm. Nhờ đó, tỷ trọng doanh nghiệp của các khu vực này đến 2020 lần lượt đạt 94,4%; 0,2%; 5,5%[18]. Tuy nhiên, tiềm lực sản xuất của khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước của tỉnh còn rất khiêm tốn so với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Đến năm 2020, doanh nghiệp ngoài nhà nước với quy mô lao động trên 200 người chỉ chiếm 19,5% tổng số lượng doanh nghiệp ngoài nhà nước; của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài là 27,9%. Về quy mô vốn, tỷ trọng doanh nghiệp ngoài nhà nước với quy mô vốn từ 01 đến dưới 500 tỷ đồng chiếm 85,2% tổng số doanh nghiệp ngoài nhà nước; từ 500 tỷ đồng trở lên chiếm 0,9%; đối với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, tỷ trọng này lần lượt đạt 81,5% và 16,0%.

Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài giữ vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và thu nhập cho người dân trên địa bàn tỉnh. Đến năm 2020, số lượng lao động bình quân đang làm việc trong 01 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là 391 lao động/doanh nghiệp; trong 01 doanh nghiệp ngoài nhà nước chỉ là 12 lao động/doanh nghiệp. Tỷ trọng lao động làm việc trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tăng đáng kể, từ mức 56% (năm 2015) lên 64% (năm 2020); trong khi giảm dần tại khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước từ 41% xuống 35%. Đến năm 2020, thu nhập bình quân một tháng của người lao động trong khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đạt 9.669 nghìn đồng (cao gấp 1,62 lần so với năm 2015); trong khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước là 7.062 nghìn đồng (cao gấp 1,32 lần so với năm 2015); trong khu vực doanh nghiệp nhà nước là 5.940 nghìn đồng (thấp hơn 0,98 lần so với năm 2015).

Doanh nghiệp tập trung chủ yếu trong 06 ngành kinh tế[19]; tuy nhiên ngành công nghiệp chế biến, chế tạo có xu hướng phát triển mạnh mẽ hơn nhiều so với các ngành kinh tế khác với tiềm lực lao động và nguồn vốn lớn. Tỷ trọng doanh nghiệp của ngành công nghiệp, chế biến, chế tạo; ngành chuyên môn, khoa học và công nghệ; ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống có mức tỷ trọng tăng dần trong giai đoạn 2015-2020, với tốc độ tăng bình quân lần lượt là 19%/năm; 20,9%/năm; 20,7%/năm, cho thấy đây là những ngành đang có xu hướng mở rộng sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh. Doanh nghiệp với quy mô từ 200 người trở lên hầu như chỉ tập trung tại ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (chiếm 84,8% tổng số doanh nghiệp có quy mô lao động từ 200 người trở lên). Tỷ trọng lao động trong các doanh nghiệp đến năm 2020 tập trung chủ yếu trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (76,8%). Xét về quy mô vốn, doanh nghiệp với quy mô vốn từ 500 tỷ đồng trở lên tập trung chủ yếu tại ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (58,9%).

Mặc dù tỷ trọng doanh nghiệp trong hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ có sự tăng trưởng trong giai đoạn qua, nhưng tiềm lực về lao động và vốn của doanh nghiệp trong ngành còn yếu. Số lượng lao động trong hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ có có xu hướng tăng mạnh trong giai đoạn 2015-2020, với tốc độ tăng bình quân 21,7%/năm, nhưng chỉ chiếm tỷ trọng 7,5% tổng số lao động đến 2020. Mặt khác, nguồn lực đầu tư cho tài sản cố định và tài chính dài hạn cho hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ còn tương đối hạn chế. Tài sản cố định trang bị cho một lao động trong ngành này chỉ đạt 78 triệu đồng/lao động (năm 2020), thấp hơn 4,4 lần so với ngành công nghiệp chế biến, chế tạo và thậm chí thấp hơn ngành dịch vụ ăn lưu trú và ăn uống là 4,9 lần.

Doanh nghiệp có sự chuyển dịch tương đối mạnh mẽ giữa các huyện trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn 2015-2020. Cụ thể, số lượng doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng số doanh nghiệp toàn tỉnh và có xu hướng tăng dần; đến năm 2020 chiếm tỷ trọng 37,4%, cao hơn so với năm 2015 là 37,1%. Trong khi đó, tỷ trọng số lượng doanh nghiệp tại thành phố Phúc Yên có xu hướng giảm rõ rệt (từ 18,8% xuống 12,7%), trong khi tăng dần tại huyện Bình Xuyên (từ 11,9% lên 14,7%); huyện Tam Đảo (từ 1,6% lên 2,7%); huyện Tam Dương (từ 3,9% lên 6,5%).

Huyện Bình Xuyên và thành phố Vĩnh Yên là địa phương tập trung nhiều doanh nghiệp có tiềm lực lớn về lao động và nguồn vốn. Theo đó, đến năm 2020, doanh nghiệp với quy mô lao động từ 200 người trở lên tập trung chủ yếu tại huyện Bình Xuyên (49,3%) và thành phố Vĩnh Yên (26,1%). Đối với quy mô vốn từ 500 tỷ đồng trở lên, doanh nghiệp cũng tập trung chủ yếu tại huyện Bình Xuyên (40,2%) và thành phố Vĩnh Yên (35,9%). Tuy nhiên, tỷ trọng lao động tại thành phố Vĩnh Yên có xu hướng giảm mạnh trong giai đoạn qua; trong khi có xu hướng dịch chuyển mạnh hơn về huyện Bình Xuyên. Cụ thể, tỷ trọng lực lượng lao động trong doanh nghiệp tại thành phố Vĩnh Yên giảm từ 44% (năm 2015) xuống 32% (năm 2020); trong khi tỷ lệ này ở huyện Bình Xuyên tăng từ 19% lên 37%.

Huyện Bình Xuyên và thành phố Vĩnh Yên cũng là địa phương mà khu vực doanh nghiệp đạt tốc độ tăng trưởng lợi nhuận khá, mặc dù có xu hướng giảm dần; thu nhập của người lao động tại 02 địa phương này đạt khá. Cụ thể, lợi nhuận trước thuế của các doanh nghiệp tại thành phố Vĩnh Yên và huyện Bình Xuyên trong giai đoạn 2016-2020 lần lượt đạt 1,1%/năm và 28,5%/năm; tỷ lệ bình quân chung toàn tỉnh đạt 5,0%/năm[20]. Đến năm 2020, thu nhập bình quân một tháng của người lao động trên địa bàn thành phố Phúc Yên là cao nhất, đạt 12.606 nghìn đồng/người/tháng; tiếp đến là thành phố Vĩnh Yên 9.119 triệu đồng/người/tháng; tại huyện Bình Xuyên là 8.743 triệu đồng/người/tháng. Thấp nhất là ở huyện Lập Trạch với mức thu nhập đạt 4.796 triệu đồng/người/tháng.

b.3) Đầu tư trực tiếp nước ngoài

Số lượng các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài duy trì tốc độ tăng trong giai đoạn qua; quy mô vốn thực hiện thường lớn hơn tổng vốn đăng ký. Theo đó, các dự án FDI được cấp phép trên địa bàn tỉnh có xu hướng tăng dần trong giai đoạn 2015-2019, đặc biệt có sự tăng trưởng vượt bậc trong 04 năm liên tiếp từ 2016-2019. Tuy nhiên, số lượng dự án FDI trong năm 2020 giảm mạnh so với năm 2019 do tác động tiêu cực của dịch bệnh COVID-19. Trong 02 năm 2019-2020, quy mô tổng vốn thực hiện thấp hơn tổng vốn đăng ký dự án, trong khi các năm trước đó đều cao hơn. Tính trong cả giai đoạn 2015-2020, tổng số dự án FDI được cấp phép trên địa bàn tỉnh là 271 dự án; tổng vốn đăng ký là 2.044 triệu USD; tổng vốn thực hiện là 2.023 triệu USD; bình quân vốn đăng ký trên một dự án là 7,54 triệu USD/dự án, cao hơn mức bình quân của vùng Đồng bằng sông Hồng là 5,17 triệu USD/dự án, nhưng thấp hơn mức bình quân cả nước là 11,61 triệu USD/dự án.

Các dự án FDI tập trung chủ yếu cho ngành công nghiệp chế biến, chế tạo và ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống. Lũy kế các dự án FDI còn hiệu lực đến năm 2020, có tổng số 410 dự án được cấp phép, trong đó 357 dự án trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (chiếm 87%) và 49 dự án trong lĩnh vực dịch vụ lưu trú và ăn uống (chiếm 12%). Bình quân vốn FDI đăng ký cho một dự án trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo là 15,3 triệu USD/dự án (cao hơn mức bình quân của cả nước là 14,97 triệu USD/dự án); trong ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống là 8,2 triệu USD/dự án, cho thấy ngành công nghiệp chế biến, chế tạo vẫn là ngành thế mạnh tiềm năng thu hút vốn FDI trên địa bàn tỉnh.

Quy mô vốn FDI đăng ký của các quốc gia không tỷ lệ thuận với số lượng các dự án đăng ký. Cụ thể, Hàn Quốc có số lượng dự án FDI được cấp phép trên địa bàn tỉnh lớn nhất (51%); tiếp đến là Nhật Bản và Trung Quốc (mỗi quốc gia 13%); sau đó là Đài Loan (10%) và Singapore (3%). Tuy nhiên, quy mô bình quân vốn đăng ký của một dự án FDI từ Hàn Quốc và Trung Quốc rất nhỏ lẻ, đạt lần lượt 11,3 triệu USD/dự án và 8,0 triệu USD/dự án, thấp hơn cả mức bình quân toàn tỉnh (14,9 triệu USD/dự án). Trong khi đó, số lượng dự án FDI được cấp phép từ Singapore chỉ chiếm 3% nhưng quy mô vốn đăng ký chiếm 8% tổng vốn FDI trên địa bàn tỉnh, cho thấy quy mô bình quân vốn đăng ký của mỗi dự án FDI từ Singapore là rất lớn. Cụ thể, quy mô vốn bình quân mỗi dự án FDI từ Singapore đạt 37,1 triệu USD/dự án; tiếp đến là Đài Loan và Nhật Bản lần lượt là 25,4 và 25,2 triệu USD/dự án.

Mặc dù có sự đóng góp lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh[21], nhưng hiệu quả kết nối, tạo hiệu ứng lan tỏa về công nghệ và năng suất lao động từ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đến các doanh nghiệp địa phương vẫn chưa được như kỳ vọng. Theo đó, hoạt động sản xuất và đầu tư của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trên địa bàn tỉnh dựa chủ yếu vào gia công lắp ráp, sử dụng lao động giá rẻ và tạo ra ít giá trị gia tăng; tỷ lệ nội địa hóa và lan tỏa thay đổi không đáng kể, đóng góp thấp vào việc chuyển giao công nghệ.

Hộp 1. Kết nối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với doanh nghiệp trong nước trên địa bàn tỉnh còn nhiều khó khăn

Trên địa bàn tỉnh hiện đã có một số doanh nghiệp trong nước kết nối được với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong sản xuất kinh doanh, điển hình như Công ty TNHH Công nghệ Cosmos, Khu công nghiệp Khai Quang (Vĩnh Yên). Thành lập từ năm 2005 với lĩnh vực hoạt động chính là chế tạo khuôn mẫu, gia công cơ khí chính xác, đến nay, Cosmos đã trở thành nhà cung cấp linh kiện uy tín cho nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài như Công ty Toyota Việt Nam, Honda Việt Nam. Tuy nhiên, số lượng các doanh nghiệp trong nước có kết nối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trên địa bàn tỉnh như Cosmos hiện nay chưa nhiều.

Nguyên nhân chủ yếu là do nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thường có xu hướng nhập vật tư, hàng hóa đầu vào từ nước xuất xứ của mình hoặc các nước có giá thành rẻ hơn, mà ít sử dụng nhà cung cấp tư nhân trong nước. Mặt khác, các doanh nghiệp trong nước trên địa bàn tỉnh hiện nay vẫn chủ yếu mang quy mô nhỏ và vừa, năng suất hạn chế, công nghệ, kinh nghiệm, nhân lực, quản lý còn nhiều yếu kém. Ngoài ra, nguyên nhân quan trọng khiến cho hiệu ứng lan tỏa, chuyển giao công nghệ trong thu hút đầu tư FDI chưa đạt như kỳ vọng là do chưa có những ràng buộc pháp lý chặt chẽ bắt buộc doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chuyển giao công nghệ sau thời gian đầu tư.

3.2. Nguồn lực lao động

a) Cơ cấu lao động theo ngành

Dân số Vĩnh Phúc năm 2020 là 1.171,2 nghìn người (tăng 116,7 nghìn người so với năm 2015), trong đó lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên là 634,47 nghìn người, chiếm 54,17% dân số toàn tỉnh. Trong giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng lực lượng lao động tại Vĩnh Phúc trung bình đạt 0,28%/năm, nhanh thứ 3 trong số các tỉnh trong vùng ĐBSH, chỉ sau Bắc Ninh và Hà Nội.

Hình 14. Quy mô lao động năm 2020 và tốc độ tăng lao động trung bình giai đoạn 2016-2020 của Vĩnh Phúc và các tỉnh trong vùng ĐBSH

Nguồn: TCTK

Trong giai đoạn 2016-2020, cơ cấu lao động tại Vĩnh Phúc chuyển dịch theo hướng tăng dần tỷ trọng lao động trong các ngành CN-XD, giảm dần tỷ trọng lao động trong các ngành NLTS. Trong những năm qua, quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa ở Vĩnh Phúc diễn ra rất nhanh. Cơ cấu kinh tế của tỉnh Vĩnh Phúc đã có sự thay đổi theo hướng tăng tỷ trọng của công nghiệp-xây dựng và giảm tỷ trọng nông lâm thuỷ sản. Cùng với quá trình giảm tỷ trọng trong GRDP, cơ cấu lao động chuyển dịch theo nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Hình 15. Cơ cấu lao động phân theo ngành kinh tế (%)

Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc

Lao động làm việc trong các ngành NLTS tại Vĩnh Phúc đã giảm nhanh trong giai đoạn 2016-2020. Trong năm 2020, lao động làm việc trong các ngành NLTS chiếm 23,7% tổng số lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc hàng năm trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc (tương ứng với 147,4 nghìn lao động), giảm 14,7 điểm phần trăm tương ứng với 90,8 nghìn lao động so với năm 2016 (tỷ trọng là 38,4%). Sau 5 năm, NLTS đã từ nhóm ngành thâm dụng nhiều lao động nhất tại Vĩnh Phúc trong năm 2016 thành ngành sử dụng ít lao động nhất. Trung bình giai đoạn 2016-2020, lao động làm việc trong các ngành NLTS tại Vĩnh Phúc giảm 11,3%/năm, cao gấp 2,1 lần so với mức bình quân chung của cả nước (giảm 5,46%/năm), và cao hơn mức trung bình của vùng ĐBSH (giảm 10,22%/năm). Tốc độ giảm lao động trong NLTS của Vĩnh Phúc đứng thứ 4/11 trong vùng ĐBSH, chỉ sau Bắc Ninh (giảm trung bình 12,87%/năm), Nam Định (giảm trung bình 12,81%/năm) và Hà Nam (giảm trung bình 12,33%/năm)[22]. Lao động trong NLTS tại Vĩnh Phúc giảm phù hợp với thực tế cơ cấu của các ngành này trong cơ cấu kinh tế chung của tỉnh đang ngày càng giảm.

Hình 5. Quy mô lao động nông nghiệp năm 2020 và tốc độ tăng lao động trong nông nghiệp trung bình giai đoạn 2016-2020 của Vĩnh Phúc và các tỉnh trong vùng ĐBSH

Nguồn: TCTK

Trong khi đó, lao động làm việc trong các ngành CN-XD có xu hướng tăng nhanh, đều và ổn định. Năm 2020, lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc trong các ngành CN-XD tại Vĩnh Phúc chiếm 44,9% (tương ứng với 279,6 nghìn lao động), tăng 11,6 điểm phần trăm (tương ứng với 279,6 nghìn lao động) so với năm 2016 (tỷ trọng là 33,3%). CN-XD là ngành thâm dụng nhiều lao động nhất trong năm 2020, cao hơn hẳn khi so sách với NLTS và DV, phản ánh đúng với xu thế phát triển các ngành CN, chế biến chế tạo, cũng như thành quả thu hút FDI vào các ngành này tại Vĩnh Phúc trong những năm gần đây. Tốc độ tăng lao động trong ngành CN-XD tại Vĩnh Phúc trung bình đạt 7,86%/năm trong giai đoạn 2016-2020, cao hơn 1,48 lần mức bình quân chung của cả nước (5,3%/năm), gấp 1,6 lần mức bình quân chung của vùng ĐBSH (4,89%/năm). Khi so sánh với các địa phương khác trong vùng, tốc độ tăng lao động làm việc trong nhóm ngành CN-XD của Vĩnh Phúc đứng thứ 2/11 địa phương, chỉ sau Hưng Yên (tăng trung bình 9,47%/năm). Trong năm 2021, số lao động từ 15 tuổi trở lên có việc làm trong các ngành CN-XD tiếp tục tăng lên, đạt 293.217 lao động, tăng 13.582 lao động so với năm 2020.

Hình 6. Quy mô lao động trong nhóm các ngành CNXD năm 2020 và tốc độ tăng lao động trong CNXD trung bình giai đoạn 2016-2020 của Vĩnh Phúc và các tỉnh trong vùng ĐBSH

Nguồn: TCTK

Đối với các ngành Dịch vụ, tỷ trọng lao động tăng lên trong giai đoạn 2016-2020 cho thấy xu hướng ngày càng phát triển của các ngành này tại Vĩnh Phúc. Năm 2020, có 31,4% lao động từ 15 tuổi trở lên có việc làm trong các ngành DV, tăng 3,1 điểm phần trăm (tăng 19,9 nghìn lao động) so với năm 2016. Các ngành DV từ vị trí là ngành thâm dụng ít lao động nhất trong năm 2016, trong năm 2020 đã vươn lên thứ 2, vượt qua NLTS và sử dụng lao động nhiều chỉ sau các ngànhh CN-XD. Trong giai đoạn 2016-2020, lao động trong các ngành DV tại Vĩnh Phúc tăng bình quân 2,74%/năm, cao hơn mức trung bình cả nước (2,23%/năm), và cao hơn mức trung bình của Đồng bằng sông Hồng (2,3%/năm). So với các tỉnh trong vùng, tốc độ tăng lao động làm việc trong các ngành DV tại Vĩnh Phúc đứng thứ 5/11. Trong năm 2021, số lao động có việc làm trong nhóm các ngành DV tiếp tục tăng thêm 4.416 người, lên 199.752 lao động.

Hình 7. Quy mô lao động trong nhóm các ngành dịch vụ năm 2020 và tốc độ tăng lao động trong ngành Dịch vụ trung bình giai đoạn 2016-2020 của Vĩnh Phúc và các tỉnh trong vùng ĐBSH

Nguồn: TCTK

b) Chất lượng lao động

Trong những năm qua, nhờ tăng cường công tác đào tạo nghề, chất lượng nguồn nhân lực của Vĩnh Phúc được cải thiện qua từng năm. Vĩnh Phúc đã dành nhiều nguồn lực ưu tiên cho phát triển nguồn nhân lực, nhiều giải pháp phát triển nguồn nhân lực đã được triển khai đồng bộ tạo bước đột phá đáng kể về chất lượng nguồn nhân lực của tỉnh, đặc biệt là nguồn nhân lực có kỹ năng nghề. Bên cạnh đó, mạng lưới các cơ sở đào tạo nghề được phát triển tương đối đa dạng về loại hình, trình độ, ngành nghề đào tạo. Công tác tuyển sinh, đào tạo sơ cấp, trung cấp, cao đẳng thực hiện linh hoạt với nhiều hình thức phong phú, đa dạng đáp ứng nhu cầu học nghề của người lao động. Đội ngũ nhà giáo phát triển cả về số lượng và chất lượng từng bước được chuẩn hóa. Trên cơ sở đó, chất lượng của người lao động tại Vĩnh Phúc đã được cải thiện đáng kể.

Năm 2020, tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đã qua đào tạo tại Vĩnh Phúc đạt 28,59%, tăng 6,59 điểm phần trăm so với năm 2016 (28,59%). Tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đã qua đào tạo tại Vĩnh Phúc năm 2020 cao hơn tỷ lệ chung của cả nước là 24,05%, nhưng thấp hơn so với vùng ĐBSH là 32,62%. So sánh với các địa phương khác trong vùng ĐBSH, trong năm 2020, tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đã qua đào tạo của Vĩnh Phúc chỉ xếp hạng 5/11 tỉnh, thành phố, thấp hơn đáng kể so với các địa phương dẫn đầu: thấp hơn 19,91 điểm phần trăm so với Hà Nội (48,5%), thấp hơn 10,1 điểm phần trăm khi so với Quảng Ninh (38,65%) và thấp hơn 9,93 điểm phần trăm so với Hải Phòng (34,7%). Cùng với sự thay đổi trong cách thức thống kê số lượng lao động có việc làm, tỷ lệ lao động đang làm việc đã qua đào tạo tại Vĩnh Phúc cũng có thay đổi đáng kể. Tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên có việc làm đã qua đào tạo tại Vĩnh Phúc năm 2021 là 34,69%, xếp thứ 4/11 tỉnh, thành phố trong vùng, sau Hà Nội (50,3%), Quảng Ninh (41,4%), và Hải Phòng (36%).

Hình 19: Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo các tỉnh vùng ĐBSH năm 2020 (%)

Nguồn: TCTK

Như vậy, về cơ bản, cơ cấu lao động trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc đã có sự chuyển dịch đáng kể từ Nông nghiệp là nhóm ngành thâm dụng lao động nhưng có năng suất thấp sang các ngành Công nghiệp Xây dựng là những ngành có năng suất cao hơn. Sự tăng trưởng nhanh và ổn định NSLĐ trong các nhóm ngành CN-XD cho thấy các nhóm ngành này sẽ tiếp tục là nam châm hút lao động của Vĩnh Phúc trong thời gian tới. Với đóng góp chủ yếu từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, lao động làm việc trong khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đang tăng lên nhanh so với các khu vực còn lại, đây là cơ hội để lao động của Vĩnh Phúc tiếp cận với môi trường làm việc và công nghệ hiện đại theo chuẩn quốc tế.

Tỷ lệ lao động qua đào tạo giai đoạn 2016-2020 đang tăng lên qua từng năm cho thấy chất lượng lao động tại tỉnh đã có sự cải thiện theo thời gian; mặc dù vậy, tỷ lệ lao động đã qua đào tạo của tỉnh còn thấp hơn khi so sánh với nhiều địa phương trong vùng và trong cả nước. Năm 2021, tỷ lệ lao động qua đào tạo của Vĩnh Phúc đạt 34,7%, thấp hơn so với mức bình quân của vùng Đồng bằng sông Hồng (37%).

Cơ cấu lao động tại Vĩnh Phúc giai đoạn 2016-2020 vừa qua cũng bộc lộ 1 số hạn chế. Về cơ cấu lao động theo ngành, khác với xu hướng tăng tỷ trọng lao động trong nhóm ngành DV tại 1 số địa phương, tại Vĩnh Phúc, lao động trong nhóm các ngành Dịch vụ thời gian qua dao động không ổn định, sau 5 năm, lao động làm việc trong nhóm các ngành Dịch vụ còn có xu hướng giảm đi. Mặc dù chất lượng lao động tại Vĩnh Phúc đã có sự cải thiện theo hướng tích cực, tuy nhiên, khi so sánh với các địa phương khác trong vùng ĐBSH, chất lượng lao động tại Vĩnh Phúc vẫn kém hơn mức bình quân của vùng, đồng thời kém hơn nhiều so với một số địa phương dẫn đầu, đặt ra yêu cầu cần tiếp tục nỗ lực hơn nữa trong nâng cao chất lượng lao động của tỉnh.

NSLĐ của Vĩnh Phúc trong giai đoạn 2016-2020 đã có sự gia tăng đáng kể. NSLĐ Vĩnh Phúc năm 2020 đạt 198,55 triệu đồng/lao động (xếp vị trí thứ 5/11 địa phương trong vùng ĐBSH), cao gấp 1,43 lần so với NSLĐ năm 2016 (139,1 triệu đồng/lao động). NSLĐ của Vĩnh Phúc nằm trong nhóm các địa phương có NSLĐ cao của vùng đồng bằng sông Hồng, và cao hơn mức trung bình NSLĐ cả nước (NSLĐ năm 2020 của cả nước là 146,68 triệu đồng/lao động, chỉ bằng 74% NSLĐ của Vĩnh Phúc).

Mặc dù NSLĐ của Vĩnh Phúc được cải thiện theo thời gian, tuy nhiên còn thấp hơn đáng kể khi so sánh với những địa phương trong vùng ĐBSH. Năm 2020, NSLĐ của Vĩnh Phúc chỉ bằng 63% NSLĐ của Quảng Ninh, 74% NSLĐ của Bắc Ninh, 77% NSLĐ của Hải Phòng, và 80% NSLĐ của Hà Nội. NSLĐ của Vĩnh Phúc giai đoạn 2016-2020 tăng trưởng trung bình 6,95%/năm, cao hơn mức trung bình của cả nước (6%/năm). So sánh với các tỉnh trong vùng ĐBSH, Vĩnh Phúc là một trong những tỉnh có mức tăng trưởng NSLĐ thấp nhất, đứng thứ 9/11 địa phương. Các tỉnh có tốc độ tăng NSLĐ nhanh nhất bao gồm Hải Phòng (15,38%/năm), Quảng Ninh (11,44%/năm), Hà Nam (11,87%/năm). Năm 2021, so có sự thay đổi về cách thức thống kê số lượng lao động có việc làm trong ngành Nông nghiệp đã kéo theo sự thay đổi về số liệu thống kê NSLĐ ngành Nông nghiệp nói riêng cũng như NSLĐ toàn tỉnh nói chung, NSLĐ của Vĩnh Phúc năm 2021 đạt 238,92 triệu đồng/lao động.

Hình 20: NSLĐ các tỉnh vùng ĐBSH năm 2020

Nguồn: TCTK

Nông-lâm-thuỷ sản là nhóm ngành có NSLĐ thấp nhất tại Vĩnh Phúc. NSLĐ các ngành NLTS Vĩnh Phúc năm 2020 đạt 51,22 triệu đồng/lao động, cao gấp 2 lần so với năm 2016 (25,42 triệu đồng/lao động, giá hiện hành). Mặc dù NSLĐ ngành NLTS tại Vĩnh Phúc đã tăng gấp hơn 2 lần sau 5 năm, nhưng giá trị tuyệt đối NSLĐ của ngành NLTS tại Vĩnh Phúc là rất thấp so với cả nước cũng như các tỉnh trong vùng ĐBSH. Năm 2020, NSLĐ ngành NLTS Vĩnh Phúc là 51,22 triệu đồng/lao động, bằng 89,2% so với mức bình quân NSLĐ chung cả nước là 57,44 triệu đồng/lao động.

Khi so sánh với các địa phương khác trong vùng ĐBSH, NSLĐ ngành NLTS của Vĩnh Phúc thuộc nhóm xếp hạng thấp. Năm 2020, NSLĐ ngành NLTS Vĩnh Phúc xếp thứ 7/11 địa phương trong vùng ĐBSH, bằng 58% NSLĐ ngành NLTS Hải Phòng (địa phương xếp 1/11 vùng ĐBSH), bằng 66% NSLĐ ngành NLTS Quảng Ninh (địa phương xếp thứ 2/11 vùng ĐBSH). Tốc độ tăng NSLĐ ngành NLTS Vĩnh Phúc giai đoạn 2016-2020 là 11,36%/năm, cao hơn mức bình quân chung của cả nước (8,56%/năm), nhưng chỉ xếp thứ 9/11 địa phương và thuộc nhóm thấp nhất trong vùng. Trong năm 2021, sự điều chỉnh về thống kê lao động làm việc trong nhóm ngành Nông nghiệp đã khiến NSLĐ trong ngành này tăng lên đáng kể, từ 51,22 triệu đồng/lao động trong năm 2020 lên 104,2 triệu đồng trong năm 2021.

Công nghiệp-xây dựng mặc dù là ngành có NSLĐ cao, thu hút ngày càng nhiều lao động, tuy nhiên đây lại là ngành có mức tăng trưởng NSLĐ thấp nhất trong cả 3 nhóm ngành tại Vĩnh Phúc trong giai đoạn 2016-2020. NSLĐ ngành CN-XD Vĩnh Phúc năm 2020 là 201,17 triệu đồng/lao động, tăng 1,2 lần so với năm 2016 (166,67 triệu đồng/lao động), cao hơn mức bình quân cả nước (BQ cả nước năm 2020 là 179,05 triệu đồng/lao động). NSLĐ ngành CN-XD của Vĩnh Phúc tiếp tục tăng nhanh, đạt 223 triệu đồng/lao động vào năm 2021, tăng 10,86% so với năm 2020. Khi so sánh với các địa phương khác trong vùng ĐBSH, NSLĐ nhóm ngành CN-XD của Vĩnh Phúc thuộc nhóm khá, xếp thứ 4/11 địa phương trong năm 2020, sau Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng. So sánh về giá trị tuyệt đối, mặc dù xếp thứ 4, nhưng NSLĐ ngành CN-XD Vĩnh Phúc vẫn còn khoảng cách khá xa với các địa phương dẫn đầu, cụ thể NSLĐ ngành CN-XD Vĩnh Phúc năm 2020 chỉ bằng 35% NSLĐ ngành CN-XD Quảng Ninh, 55% NSLĐ ngành CN-XD Bắc Ninh và 65% NSLĐ ngành CN-XD Hải Phòng. Về tốc độ tăng NSLĐ, ngành CN-XD Vĩnh Phúc có tốc độ tăng NSLĐ rất thấp, xếp thứ 10/11 địa phương trong vùng, chỉ cao hơn Hưng Yên. Trung bình giai đoạn 2016-2020, NSLĐ ngành CN-XD tại Vĩnh Phúc tăng 0,25%/năm, thấp hơn nhiều (chỉ bằng 1/5) so với mức bình quân của cả nước là 1,28%/năm.

Khi so sánh với 2 nhóm ngành lớn là NLTS và DV, NSLĐ ngành CN-XD Vĩnh Phúc cao hơn rất nhiều. Năm 2020, NSLĐ ngành CN-XD Vĩnh Phúc (201,17 triệu đồng/lao động) cao gấp 3,93 lần NSLĐ ngành NLTS (51,22 triệu đồng/lao động) và cao gấp 1,4 lần NSLĐ ngành DV (142,97 triệu đồng/lao động).

Dịch vụ là ngành có NSLĐ cao thứ hai tại Vĩnh Phúc, chỉ sau Công nghiệp-xây dựng. Trong giai đoạn 2016-2020, NSLĐ ngành DV tại Vĩnh Phúc tăng trưởng tương đối ổn định. NSLĐ ngành DV Vĩnh Phúc năm 2020 đạt 142,97 triệu đồng/lao động, tăng 1,3 lần so với năm 2016 (109,76 triệu đồng/lao động). NSLĐ ngành DV tại Vĩnh Phúc hiện thấp hơn mức bình quân chung của cả nước (173,67 triệu đồng/lao động vào năm 2020). Năm 2021, NSLĐ ngành DV tại Vĩnh Phúc có xu hướng tăng nhưng tương đối chậm, chỉ đạt 146 triệu đồng/lao động (tăng 2,12% so với năm 2020). Khi so sánh với các địa phương khác trong vùng ĐBSH, NSLĐ ngành DV Vĩnh Phúc cũng thuộc nhóm trung bình, xếp thứ 5/11 địa phương trong năm 2020.

Tuy nhiên, khi xem xét tới tốc độ tăng NSLĐ, tốc độ tăng NSLĐ ngành DV Vĩnh Phúc lại thuộc nhóm có tốc độ tăng nhanh trong vùng ĐBSH. Trong giai đoạn 2016-2019, NSLĐ ngành DV Vĩnh Phúc có tốc độ tăng trưởng xếp thứ 2/11 địa phương vùng ĐBSH, trung bình tăng 8,9%/năm, chỉ xếp sau Hải Phòng (tăng 10,72%/năm).

3.3. Năng suất nhân tố tổng hợp

a) Khoa học và công nghệ

Đầu tư cho hoạt động KH&CN (gồm nguồn kinh phí sự nghiệp, đầu tư phát triển: KHCN và CNTT) đạt mức trung bình trong cả nước, đạt 0,8%, chưa đạt 2,0% tổng chi NSNN theo tiêu chí tại Nghị quyết số 20-NQ/TW. Kinh phí sự nghiệp KH&CN chủ yếu đầu tư nghiên cứu khoa học và nghiên cứu ứng dụng cho các lĩnh vực: các đề tài, dự án, đề án, chương trình, kế hoạch khung. Tính đến năm 2020, kinh phí sự nghiệp KH&CN giao đoạn 2011-2020 là 525,36 tỷ đồng. Kinh phí đầu tư phát triển KH&CN chủ yếu đầu tư cho các nghành KH&CN quản lý, ngành thông tin và truyền thông. Tính đến năm 2020, kinh phí đầu tư phát triển KH&CN giao đoạn 2011-2020 là 335,29 tỷ đồng. Thông qua các dự án đầu tư, tiềm lực KH&CN (cơ sở vật chất, trang thiết bị) của các cơ quan, đơn vị ngày càng được tăng cường, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước, hoặc đẩy mạnh các hoạt động dịch vụ.

Nghiên cứu khoa học công nghệ và ứng dụng

Giai đoạn 2016-2020: Thực hiện 327 đề tài, dự án khoa học và công nghệ cấp tỉnh (gồm đề tài nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn và đề tài nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ), với tổng kinh phí trên 160,0 tỷ đồng.

Áp dụng thành tựu tiến bộ khoa học kỹ thuật, lĩnh vực công nghiệp đã chế tạo thành công nhiều thiết bị, dây chuyền sản xuất, chủng loại vật liệu mới phục vụ nghành cơ khí chế tạo, năng lượng, công nghiệp hỗ trợ, nông nghiệp,... theo TCVN ISO 9001:2008. Hàm lượng KH&CN trong các sản phẩm chủ lực của tỉnh như ô tô, xe máy, điện, điện tử, vật liệu xây dựng ngày càng tăng,...

Các KCN Vĩnh Phúc đầu tư đổi mới công nghệ tiên tiến châu Âu, Nhật Bản, nâng cao hiệu quả sản xuất, cắt giảm tối đa chi phí sản xuất, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, nâng cao khả năng cạnh tranh sản phẩm... KH&CN góp phần đưa Vĩnh Phúc trở thành trung tâm phụ trợ công nghiệp của cả nước.

Nhìn chung, hoạt động nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao các tiến bộ KH&CN vào sản xuất và đời sống trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc đã có những bước đi, cách làm đột phá, có sự tham gia chỉ đạo sát sao, quyết tâm của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là sự tham gia tâm huyết, có trách nhiệm của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong quá trình nghiên cứu, ứng dụng, triển khai thực hiện các nhiệm vụ KH&CN. Nhiều mô hình KH&CN có hiệu quả được triển khai như: bảo tồn, phát triển cây dược liệu quý hiếm Trà hoa vàng, ba kích; trồng chanh tứ quý, cam không hạt (cam V2) chất lượng cao; nhà kính, nhà lưới ứng dụng công nghệ cao; sản xuất, cung ứng chế phẩm Biomix1; xử lý chất thải chăn nuôi bằng công nghệ tách rắn-lỏng... tuyển chọn và phát triển một số giống lúa thuộc nhóm Japonica chất lượng trên địa bàn tỉnh; trồng thử nghiệm một số giống ớt thương phẩm nhập nộị; ứng dụng công nghệ thụ tinh nhân tạo để phát triển đàn trâu lai Murrah tại Vĩnh Phúc...

b) Môi trường kinh doanh

Chỉ số PCI của Vĩnh Phúc giai đoạn 2015-2021 đã có sự cải thiện tích cực về cả điểm số và xếp hạng cho thấy nỗ lực của chính quyền địa phương trong quản lý, điều hành và cải thiện năng lực cạnh tranh của tỉnh, đặc biệt trong bối cảnh dịch COVID-19 ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất của người dân và doanh nghiệp trong giai đoạn 2020-2021. Về điểm số, mặc dù tại các năm giữa giai đoạn 2015-2021, điểm số PCI của Vĩnh Phúc khá biến động, không ổn định, song nhìn chung xu hướng chung cả giai đoạn là tích cực, điểm đánh giá PCI của Vĩnh Phúc trong giai đoạn 2015-2021 nhìn chung đã có cải thiện, tổng điểm đánh giá đã tăng từ 62,56 điểm vào năm 2015 lên 69,69 điểm vào năm 2021 (tăng 7,13 điểm). Năm 2015, chỉ số PCI của Vĩnh Phúc xếp hạng rất cao so với các tỉnh, thành, đứng thứ 4/63 trong cả nước; sang năm 2016, sự sụt giảm mạnh tổng điểm đánh giá xuống chỉ còn 57,82 (giảm 4,74 điểm) đã khiến thứ hạng của Vĩnh Phúc cũng giảm sâu, xuống 37/63. Trong các năm sau đó, mặc dù tổng điểm đánh giá PCI của Vĩnh Phúc đã tăng trở lại, cao hơn mốc 62,56 điểm của năm 2015, tuy nhiên, do hầu hết các địa phương trong cả nước đều có sự cải thiện về thể chế và môi trường kinh doanh, dẫn đến trong bảng xếp hạng chung, Vĩnh Phúc vẫn luôn nằm ngoài nhóm 10 địa phương có xếp hạng PCI cao nhất cả nước, năm 2020 vẫn ở hạng 29/63. Tuy vậy, chỉ số PCI của tỉnh Vĩnh Phúc cải thiện đáng kể trong năm 2021. Năm 2021, với sự hiệu quả từ các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh của chính quyền tỉnh Vĩnh Phúc. Trong tổng số 10 chỉ số thành phần trong năm 2021, Vĩnh Phúc chỉ có 02/10 chỉ số giảm điểm và giảm thứ hạng[23], 01 chỉ số giảm điểm và tăng thứ hạng[24], 07/10 chỉ số tăng điểm và tăng thứ hạng[25]. Chính vì vậy, về tổng thể, Vĩnh Phúc đã tăng thứ hạng trở lại, chỉ số PCI của Vĩnh Phúc tăng cả về điểm số và thứ hạng. Thứ hạng PCI của Vĩnh Phúc vượt 24 bậc so với năm 2020, lên thứ 5/63 tỉnh, thành phố trong cả nước, vượt mục tiêu của tỉnh (nằm trong top 20). Với kết quả bứt phá trong năm 2021, Vĩnh Phúc đã quay trở lại nhóm các địa phương có chất lượng điều hành tốt nhất trong cả nước. Khi so sánh với các tỉnh trong vùng Đồng bằng sông Hồng, Vĩnh Phúc cũng thuộc nhóm có điểm số và thứ hạng cao khi chỉ xếp sau Quảng Ninh (xếp thứ 1/63) và Hải Phòng (xếp thứ 2/63).

Trong số các chỉ số thành phần tăng về điểm số và thứ hạng, chỉ số Tiếp cận đất đai tăng đến 54 bậc lên vị trí thứ 07/63 tỉnh/thành phố, là chỉ số có mức tăng cao nhất của tỉnh Vĩnh Phúc; đứng thứ hai là chỉ số Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tăng 41 bậc lên vị trí 18/63 tỉnh thành phố; chỉ số Chi phí không chính thức tăng 40 bậc lên vị trí 03/63 tỉnh, thành phố; chỉ số Cạnh tranh bình đẳng tăng 35 bậc lên vị trí 07/63 tỉnh, thành phố. Hai chỉ số giữ thứ hạng cao nhất của tỉnh Vĩnh Phúc là chỉ số Chi phí thời gian và Chi phí không chính thức đều xếp hạng 03/63 tỉnh, thành phố. Hầu hết các chỉ số thành phần đều đạt điểm số và thứ hạng cao so với năm 2020. 02 chỉ số có sự giảm sâu về cả thứ hạng và điểm số là Chỉ số Tính minh bạch giảm 32 bậc và Chỉ số Gia nhập thị trường giảm 14 bậc đây là các chỉ số cần được Vĩnh Phúc quan tâm và cải thiện trong thời gian tới.

c) Chất lượng chính quyền

Thời gian qua, Vĩnh Phúc luôn đặc biệt quan tâm đến công tác cải cách thủ tục hành chính và coi đây là khâu đột phá để cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao chỉ số cải cách hành chính (PAR INDEX). Qua 10 năm thực hiện Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2010-2020, tỉnh Vĩnh Phúc đều đạt và vượt mục tiêu theo Nghị quyết số 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 của Chính phủ và Nghị quyết số 60/NQ-HĐND ngày 19/7/2012 của Hội đồng nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc. Nhận thức của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức về cải cách hành chính (CCHC) được nâng lên; tinh thần, thái độ và ý thức trách nhiệm trong giải quyết công việc được nâng cao; cơ sở vật chất, trang thiết bị được đầu tư tốt hơn, cơ bản đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ và mang lại hiệu quả cao; bộ máy hành chính được tổ chức khoa học; hiệu lực, hiệu quả quản lý hành chính nhà nước được nâng cao; thể chế, bộ máy các cơ quan hành chính ngày càng hoàn thiện, phát huy dân chủ và thực hiện chế độ công khai, minh bạch; công tác ban hành văn bản tiếp tục đổi mới về chất lượng, nội dung và quy trình góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Vĩnh Phúc đã kết nối 651 dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4 với Cổng Dịch vụ công quốc gia; chỉ đạo, thực hiện rút ngắn tối thiểu 20% thời hạn giải quyết của 825 thủ tục hành chính có thời hạn giải quyết trên 10 ngày làm việc, đặc biệt là các thủ tục hành chính liên quan đến quá trình đầu tư của doanh nghiệp theo hướng công khai, minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp sản xuất, mở rộng đầu tư, kinh doanh. Đồng thời, tăng cường kiểm soát, đôn đốc quá trình xử lý hồ sơ giải quyết thủ tục hành chính tại các cơ quan, đơn vị, địa phương, gắn với vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu tại các cơ quan. Nhờ những nỗ lực không ngừng, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị cùng những giải pháp bứt phá về cải cách thủ tục hành chính, sau những thụt lùi về điểm số và thứ hạng trong giai đoạn 2016-2020, vào năm 2021, Vĩnh Phúc đã lọt vào nhóm 5 địa phương dẫn đầu cả nước về xếp hạng Chỉ số cải cách hành chính năm 2021, tăng 10 bậc so với năm 2020. Khi so sánh với các tỉnh khác trong vùng Đồng bằng sông Hồng, trong năm 2021, Vĩnh Phúc chỉ xếp sau Hải Phòng (hạnhg 1/63) và Quảng Ninh (hạng 2/63) trong thực hiện cải cách hành chính.