Báo cáo 63/BC-CP năm 2022 bổ sung, làm rõ nội dung về tổng kết, đánh giá tổng thể tình hình thực hiện Nghị quyết 66/2013/QH13 đến năm 2020-2021 và kế hoạch triển khai dự án đường Hồ Chí Minh giai đoạn tiếp theo do Chính phủ ban hành

BÁO CÁO

BỔ SUNG, LÀM RÕ MỘT SỐ NỘI DUNG VỀ TỔNG KẾT, ĐÁNH GIÁ TỔNG THỂ TÌNH HÌNH THỰC HIỆN NGHỊ QUYẾT SỐ 66/2013/QH13 ĐẾN NĂM 2020 - 2021 VÀ KẾ HOẠCH TRIỂN KHAI DỰ ÁN ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN TIẾP THEO

Kính gửi: Ủy ban Thường vụ Quốc hội

Tiếp theo Báo cáo số 529/BC-CP ngày 23/11/2021 của Chính phủ báo cáo Quốc hội về việc tổng kết, đánh giá tổng thể tình hình thực hiện Nghị quyết số 66/2013/QH13 đến năm 2020 - 2021 và kế hoạch triển khai dự án đường Hồ Chí Minh giai đoạn tiếp theo; tiếp thu các ý kiến tại Báo cáo giám sát chuyên đề số 391/BC-UBKHCNMT15 ngày 17/01/2022 về tình hình thực hiện Nghị quyết số 66/2013/QH13 của Quốc hội về Dự án đường Hồ Chí Minh và ý kiến các thành viên dự phiên họp thẩm tra ngày 03/3/2022 của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chính phủ xin báo cáo, làm rõ thêm một số nội dung trong việc thực hiện dự án đường Hồ Chí Minh như sau:

I. TÌNH HÌNH TRIỂN KHAI THỰC HIỆN

1. Quy hoạch đường Hồ Chí Minh, các quy hoạch phụ trợ và tác động của đường Hồ Chí Minh đối với phát triển kinh tế - xã hội các địa phương

1.1. Công tác quy hoạch đường Hồ Chí Minh đã được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quan tâm chỉ đạo và được Bộ Giao thông vận tải (GTVT) tổ chức lập, trình duyệt theo quy định từ quy hoạch phát triển tổng thể1, quy hoạch chi tiết2, quy hoạch hệ thống đường ngang3 nối đường Hồ Chí Minh với các tuyến đường bộ quốc gia theo trục dọc Bắc - Nam4, các cửa khẩu quốc tế, cảng biển, cảng hàng không, các trung tâm kinh tế, chính trị; đồng thời để tăng cường hiệu quả đầu tư tuyến đường Hồ Chí Minh, Bộ GTVT đã quy hoạch các trạm dịch vụ, trạm dừng nghỉ trên tuyến đường Hồ Chí Minh5.

Các quy hoạch được phê duyệt đều đảm bảo phù hợp với chiến lược phát triển GTVT và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương. Các quy hoạch này từng bước được đầu tư để hình thành mạng lưới giao thông đáp ứng nhu cầu vận tải, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội các địa phương, tạo thuận lợi trong việc ứng phó với thiên tai và tăng cường củng cố an ninh quốc phòng; là cơ sở quan trọng để thực hiện đầu tư và giao địa phương quản lý quỹ đất.

Thực hiện Luật Quy hoạch và Nghị quyết số 110/NQ-CP ngày 02/12/2019 của Chính phủ, toàn bộ nội dung quy hoạch tuyến đường Hồ Chí Minh đã được tích hợp vào quy hoạch mạng lưới đường bộ Việt Nam thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 20506. Nội dung quy hoạch mạng lưới đường bộ Việt Nam nói chung, trong đó có quy hoạch đường Hồ Chí Minh nói riêng đã được công bố công khai theo quy định của Luật Quy hoạch7 để các địa phương, cơ quan, tổ chức, cá nhân được biết, tham gia đầu tư và giám sát thực hiện quy hoạch, bảo đảm tính công khai, minh bạch của quy hoạch tuyến đường Hồ Chí Minh.

1.2. Các quy hoạch, chương trình phụ trợ gắn với đường Hồ Chí Minh

Nhằm gắn kết GTVT với phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh, tại Quyết định 194/QĐ-TTg ngày 15/02/2012, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các Bộ nghiên cứu các quy hoạch có liên quan để đảm bảo tính đồng bộ trong xây dựng và khai thác, phát huy hiệu quả đường Hồ Chí Minh, cụ thể:

- Bộ Xây dựng đã lập, trình và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt định hướng quy hoạch chung xây dựng dọc tuyến đường Hồ Chí Minh (giai đoạn 1)8, trong đó định hướng phát triển đường Hồ Chí Minh là hành lang giao thông, hạ tầng kỹ thuật phía Tây đất nước; là trục phát triển kinh tế và các đô thị (5 vùng đô thị thuộc 16 tỉnh, thành phố từ Hà Nội đến Bình Dương), điểm dân cư nông thôn. Đến nay, dọc theo đường Hồ Chí Minh đã hình thành nhiều trung tâm đô thị, hỗ trợ phân bố lại dân cư9.

- Bộ Công thương đã lập, phê duyệt quy hoạch hệ thống cửa hàng xăng dầu dọc tuyến đường Hồ Chí Minh10, với khoảng 650 cửa hàng xăng dầu đáp ứng nhu cầu của các phương tiện lưu thông trên tuyến, nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội các địa phương dọc tuyến; phê duyệt quy hoạch phát triển công nghiệp, thương mại dọc tuyến đường Hồ Chí Minh11 để phát huy lợi thế về tài nguyên, phát triển các khu công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản, sản xuất vật liệu xây dựng, cơ khí, luyện, kim, dệt may, da giầy,... từng bước hình thành các nhà máy, khu công nghiệp12 hỗ trợ các địa phương chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao tỷ trọng công nghiệp - thương mại, tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập người dân.

- Bộ Quốc phòng đã lập, trình và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch bảo tồn, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị lịch sử đường Hồ Chí Minh - Đông Trường Sơn13. Hiện nay dọc tuyến đường Hồ Chí Minh đã hình thành nhiều chuỗi du lịch là các cụm di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh14 để phát triển kinh tế kết hợp với phát triển dịch vụ, du lịch và gìn giữ niềm tự hào về truyền thống anh hùng dân tộc.

- Nhằm huy động sức mạnh của tuổi trẻ vào công cuộc phát triển kinh tế xã hội đất nước, xóa đói giảm nghèo, bảo đảm quốc phòng - an ninh, giáo dục và rèn luyện thanh niên, từ năm 2000, Chính phủ đã chỉ đạo Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xây dựng các làng Thanh niên lập nghiệp dọc đường Hồ Chí Minh15, trồng mới 1.400 ha rừng, bảo vệ 10.000 ha rừng, tăng độ che phủ rừng lên 52%, trồng hàng trăm ha cây công nghiệp (mía, chè, cao su) và cây ăn quả góp phần phát triển kinh tế địa phương, xây dựng nông thôn mới.

Như vậy, quy hoạch đường Hồ Chí Minh, kết hợp với các quy hoạch khác được phê duyệt, triển khai đã tạo điều kiện cho các địa phương khai thác tiềm năng, lợi thế, hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội dọc tuyến, tạo không gian phân bố, sắp xếp lại hệ thống đô thị, công nghiệp, du lịch, dịch vụ, thương mại các địa phương có tuyến đường đi qua, hỗ trợ các địa phương chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao tỷ trọng công nghiệp - thương mại. Để góp phần đẩy nhanh việc triển khai đầu tư xây dựng các đoạn tuyến còn lại, Chính phủ sẽ chỉ đạo các địa phương có tuyến đi qua thực hiện kiểm tra, rà soát và điều chỉnh quy hoạch xây dựng cho phù hợp. Thực hiện Luật Quy hoạch, trong quá trình nghiên cứu lập các quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh, Chính phủ sẽ chỉ đạo các Bộ, ngành, địa phương cập nhật quy hoạch đường Hồ Chí Minh vào các quy hoạch nêu trên để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, bền vững giữa các quy hoạch.

2. Công tác GPMB, cắm mốc giới theo quy hoạch, bảo vệ hành lang an toàn đường bộ

2.1. Công tác giải phóng mặt bằng:

Được sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự quan tâm chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Bí thư, Chủ tịch Hội đồng nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân các địa phương; sự chia sẻ, ủng hộ của nhân dân các địa phương; sự phối kết hợp chặt chẽ giữa Bộ GTVT với các địa phương nên công tác GPMB cơ bản đáp ứng tiến độ triển khai các dự án thành phần; cá biệt vẫn có một số địa phương mặt bằng bàn giao chậm, không liên tục ảnh hưởng đến tiến độ các dự án.

Từ kinh nghiệm thực tế trong công tác GPMB giai đoạn trước, giai đoạn 2010 đến nay, công tác GPMB các dự án thành phần triển khai đã cơ bản đáp ứng tiến độ triển khai dự án. Tuy nhiên, công tác GPMB tại một số địa phương còn chậm, ảnh hưởng đến tiến độ dự án như: (i) hạng mục xây dựng cầu 110 thuộc Dự án đầu tư nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn Km1667+570 - Km1738+148, tỉnh Đắk Lắk sau hơn 02 năm địa phương không thể GPMB dẫn đến hết thời gian bố trí vốn không triển khai được và phải dừng thi công; (ii) Dự án đường Hồ Chí Minh đoạn La Sơn - Túy Loan thực hiện theo hình thức BT gặp khó khăn, vướng mắc trong công tác GPMB trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nên đoạn từ Hòa Liên - Túy Loan (dài khoảng 11km) đã phải chuyển đổi từ hình thức BT sang đầu tư công.

2.2. Công tác cắm mốc tim tuyến và xác định hành lang đường bộ: Công tác này được triển khai cho các đoạn tuyến chưa lập dự án hoặc hướng tuyến quy hoạch không đi trùng hướng tuyến đường Hồ Chí Minh giai đoạn 1, tổng chiều dài khoảng 800 km; phạm vi hành lang đường bộ được công bố theo quy mô quy hoạch đường cao tốc. Đến hết năm 2017, Bộ GTVT đã bàn giao toàn bộ 800 km cọc giải phóng mặt bằng, mốc lộ giới đường bộ theo quy hoạch cho các địa phương.

Công tác cắm mốc lộ giới theo quy hoạch chi tiết chậm 2 năm16 so với yêu cầu của Quốc hội là do quá trình thực hiện cần nghiên cứu điều chỉnh cục bộ hướng tuyến quy hoạch chi tiết được duyệt để đảm bảo khớp nối với các dự án đã và đang triển khai; giảm thiểu ảnh hưởng đến các công trình hiệu hữu (khu đông dân cư, trường học, di tích văn hóa, di tích lịch sử, hồ đập, nghĩa trang, đường điện cao thế, công trình hạ tầng kỹ thuật,…); đảm bảo tính kinh tế - kỹ thuật trong quá trình triển khai tiếp theo.

2.3. Công tác quản lý hành lang an toàn đường Hồ Chí Minh: Chính phủ xác định vai trò quan trọng của công tác quản lý hành lang an toàn đường Hồ Chí Minh để quản lý quỹ đất, thuận lợi khi đầu tư đường Hồ Chí Minh theo quy mô hoàn chỉnh (cao tốc từ 4 đến 6 làn xe). Thời gian qua, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ GTVT và các địa phương phối hợp chặt chẽ trong công tác quản lý, bảo vệ hành lang an toàn tuyến đường.

Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng người dân địa phương lấn chiếm và xây dựng công trình trái phép trong phạm vi hành lang an toàn giao thông, tự ý đấu nối trái phép vào tuyến đường Hồ Chí Minh tại một số vị trí. Để khắc phục tình trạng này, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ GTVT phối hợp với các cấp chính quyền địa phương xử lý các trường hợp vi phạm; kết hợp với việc tuyên truyền nâng cao nhận thức của nhân dân.

Nguyên nhân của tình trạng này chủ yếu do công tác quản lý hành lang phức tạp, phạm vi trải rộng qua địa bàn nhiều tỉnh, xử lý các vi phạm hành lang do lịch sử để lại chưa kịp thời, ý thức chấp hành của một số người dân thấp; một số địa phương cấp cơ sở chưa thực sự quan tâm đến công tác này.

3. Kết quả thực hiện dự án

Dự án được khởi công xây dựng năm 2000. Theo Nghị Quyết số 66/2013/QH13 ngày 29/11/2013 đến năm 2020, hoàn thành nối thông toàn tuyến từ Pác Bó (Cao Bằng) đến Đất Mũi (Cà Mau) quy mô tối thiểu 2 làn xe với chiều dài khoảng 2.744 km17. Đến nay, đã hoàn thành 2.362 km/2.744 km đạt 86,1% và khoảng 258 km tuyến nhánh; đang triển khai đầu tư 211 km; còn lại khoảng 171 km chưa bố trí được vốn để triển khai thực hiện. Trong đó:

- Khu vực phía Bắc từ Pắc Bó (Cao Bằng) đến Chợ Bến (Hòa Bình) dài khoảng 273 km, đã hoàn thành 134 km18, đã bố trí vốn và đang triển khai 23 km19, chưa triển khai 2 dự án thành phần (DATP) với tổng chiều dài khoảng 116 km/TMĐT 6.974 tỷ đồng20.

- Khu vực miền Trung từ Hòa Lạc (Hà Nội) đến Tân Cảnh (Kon Tum) dài khoảng 1.532 km bao gồm cả nhánh Tây dài 684 km, đã hoàn thành 1.418 km21, đã bố trí vốn và đang triển khai 02 DATP với tổng chiều dài 114 km/TMĐT 9.782 tỷ đồng22.

- Khu vực Tây Nguyên từ Tân Cảnh (Kon Tum) đến Chơn Thành (Bình Phước) dài khoảng 553 km, đã hoàn thành toàn bộ 553 km23 đoạn qua khu vực Tây Nguyên, vượt tiến độ hơn 1,5 năm so với yêu cầu của Quốc hội và 121 km/07 DATP các tuyến nhánh24.

- Khu vực phía Nam từ Chơn Thành (Bình Phước) đến Đất Mũi (Cà Mau) dài khoảng 386 km, đã hoàn thành 257 km25, đã bố trí vốn và đang triển khai công tác chuẩn bị đầu tư 74 km/TMĐT 6.964 tỷ đồng (đoạn Chơn Thành - Đức Hòa); chưa triển khai 55 km/TMĐT 3.796 tỷ đồng (dự án Rạch Sỏi - Bến Nhất - Gò Quao - Vĩnh Thuận).

Như vậy, để thực hiện đầu tư nối thông tuyến đường Hồ Chí Minh theo Nghị quyết số 66/2013/QH13 ngày 29/11/2013: (i) đang triển khai 211 km/4 DATP (02 dự án đang thi công, đoạn Đoan Hùng - Phú Thọ và Cam Lộ - La Sơn; 02 dự án đang thực hiện chuẩn bị đầu tư, đoạn Hòa Liên - Túy Loan và Chơn Thành - Đức Hòa); (ii) cần tiếp tục đầu tư 03 DATP dài khoảng 171 km/TMĐT 10.770 tỷ đồng, trong đó ưu tiên đầu tư trước 2 DATP dài 83,5 km/TMĐT 5.570 tỷ đồng26.

4. Công tác quyết toán dự án

Công tác quyết toán được thực hiện tuân thủ theo các quy định của pháp luật, hướng dẫn của Bộ Tài chính và cơ bản đáp ứng tiến độ yêu cầu, cụ thể:

- Đoạn từ Hòa Lạc (Hà Nội) đến Tân Cảnh (Kon Tum) dài 1.350 km (giai đoạn 1) được hoàn thành công tác phê duyệt quyết toán năm 201627. Công tác quyết toán giai đoạn này kéo dài do đặc thù dự án quy mô lớn, trải dài và triển khai xây dựng kéo dài vào nhiều thời điểm khác nhau nên việc lập, thẩm định quyết toán các tổng dự toán thành phần cùng vào nhiều đợt khác nhau.

- Đối với các DATP còn lại, công tác quyết toán được thực hiện ngay sau khi hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng. Đến nay, đã phê duyệt quyết toán 35 DATP bảo đảm tiến độ theo quy định.

5. Công tác quản lý và khai thác, bảo trì dự án trong thời gian đưa vào sử dụng

Các dự án thành phần đường Hồ Chí Minh đã được nghiệm thu bàn giao đưa vào sử dụng theo đúng các quy định về đầu tư xây dựng. Tổng cục Đường bộ Việt Nam thực hiện công tác khai thác, vận hành, quản lý, duy tu, bảo dưỡng hoặc ủy thác cho địa phương trực tiếp quản lý tại một số đoạn đặc thù.

Công tác quản lý, khai thác bảo trì các DATP đường Hồ Chí Minh tuân thủ quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật kết hợp với nghiên cứu. ứng dụng khoa học kỹ thuật trong các hoạt động bảo trì (kiểm tra, kiểm định, quan trắc, bảo dưỡng, sửa chữa).

Đường Hồ Chí Minh là tuyến huyết mạch song hành với Quốc lộ 1, có lưu lượng xe lớn nên đã được ưu tiên nguồn lực bố trí cho công tác quản lý, bảo dưỡng thường xuyên. Tổng số kinh phí duy tu bảo dưỡng đường Hồ Chí Minh từ năm 2010 đến năm 2021 đã bố trí khoảng 4.235 tỷ đồng28 để thực hiện công tác quản lý, bảo dưỡng thường xuyên, sửa chữa định kỳ, sửa chữa đột xuất, cải tạo điểm đen, khắc phục bão lũ của đường Hồ Chí Minh góp phần đảm bảo an toàn giao thông, an toàn công trình (số liệu chi tiết về kinh phí duy tu bảo dưỡng như Phụ lục kèm theo).

Do đây là trục giao thông chính, thời gian đưa vào khai thác trên 15 năm, lưu lượng vận tải ngày một gia tăng, đồng thời thường xuyên chịu tác động bởi mưa, lũ, nhất là khu vực miền Trung, Tây Nguyên dẫn đến hư hỏng, đòi hỏi phải bố trí nguồn vốn bảo trì rất lớn, đồng thời tuyến đường trải dài từ Bắc vào Nam, đi qua địa hình khó khăn, địa chất, thủy văn phức tạp nên một số đoạn xảy ra sụt trượt vào mùa mưa bão, đã được kịp thời khắc phục để đảm bảo giao thông.

Để góp phần khai thác hiệu quả đường Hồ Chí Minh, đáp ứng nhu cầu dừng nghỉ của hành khách, phương tiện lưu thông trên tuyến, một số trạm dừng nghỉ trên tuyến29 đã được địa phương đầu tư, kêu gọi xã hội hóa đầu tư. Tuy nhiên, một số khu vực có lưu lượng vận tải thời gian đầu chưa cao như đoạn Cà Mau - Đất Mũi nên chưa kêu gọi được nhà đầu tư.

6. Công tác bảo vệ môi trường

Các DATP đường Hồ Chí Minh được triển khai đảm bảo tuân thủ chặt chẽ quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường trong quá trình xây dựng, quản lý, khai thác, đặc biệt là các khu vực có tính đa dạng sinh học cao như đoạn qua rừng đặc dụng, vườn Quốc gia để đề xuất giải pháp thiết kế nhằm hạn chế ảnh hưởng, như: xây dựng hệ thống cầu cạn, cầu chui, hầm chui cho thú qua lại; sử dụng rọ đá tại các đoạn nền đắp cao; gia cố neo tại các đoạn nền đào sâu để hạn chế phạm vi giải phóng mặt bằng chiếm dụng rừng tự nhiên,... Trong bước triển khai thi công, công tác quan trắc và giám sát bảo đảm tuân thủ quy định về môi trường.

Trong thời gian tới khi triển khai các dự án thành phần đường Hồ Chí Minh, Chính phủ sẽ chỉ đạo Bộ GTVT và các Bộ, ngành liên quan tiếp tục nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng để có thể dự báo, phòng ngừa và đưa ra các giải pháp thiết kế, thi công nhằm hạn chế tối đa ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, hạn chế tác động đến các khu vực có tính đa dạng sinh học cao.

II. CÔNG TÁC BỐ TRÍ VỐN ĐẦU TƯ

Tổng nhu cầu vốn để nối thông toàn tuyến đường Hồ Chí Minh (giai đoạn 2 làn xe) là 99.170 tỷ đồng:

- Các dự án đã và đang đầu tư có tổng nhu cầu vốn là 88.400 tỷ đồng (vốn ngân sách nhà nước là 66.330 tỷ đồng; vốn huy động theo hình thức BOT là 10.585 tỷ đồng; vốn huy động theo hình thức BT là 11.485 tỷ đồng). Trong đó:

+ Đến năm 2020 đã bố trí 62.316 tỷ đồng30, số vốn bố trí đủ để cơ bản hoàn thành các dự án. Trong giai đoạn này, do khó khăn về nguồn vốn, thực hiện Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 24/02/2011 một số DATP của Dự án đường Hồ Chí Minh phải tạm dừng, giãn tiến độ từ năm 2011, đến năm 2016 các dự án này mới tiếp tục được bố trí vốn để triển khai hoàn thành.

+ Giai đoạn 2021 - 2025: Đã tiếp tục bố trí 11.791 tỷ đồng vốn ngân sách nhà nước cho các dự án đang thực hiện dở dang và khởi công mới DATP đoạn Hòa Liên - Túy Loan (1.902 tỷ đồng); đoạn Chơn Thành - Đức Hòa (2.785,6 tỷ đồng). Nếu tính cả phần vốn bố trí để thanh toán khoản vay do Chính phủ bảo lãnh của Dự án La Sơn - Túy Loan theo hình thức BT thì tổng số vốn của giai đoạn này đã bố trí là 16.706 tỷ đồng.

- Nhu cầu vốn cần tiếp tục bố trí để đầu tư nối thông toàn tuyến theo quy mô tối thiểu 2 làn xe khoảng 10.770 tỷ đồng cho 03 DATP31: đoạn Chợ Chu - Ngã ba Trung Sơn, đoạn Cổ Tiết - Chợ Bến và đoạn Rạch Sỏi - Bến Nhất. Gò Quao - Vĩnh Thuận; trong đó, ưu tiên đầu tư trước 02 dự án đoạn Chợ Chu - Ngã ba Trung Sơn và Rạch Sỏi - Bến Nhất, Gò Quao - Vĩnh Thuận.

III. NHIỆM VỤ, GIẢI PHÁP THỰC HIỆN DỰ ÁN GIAI ĐOẠN SAU NĂM 2020

Đường Hồ Chí Minh là công trình quan trọng Quốc gia, có ý nghĩa to lớn về chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh nhưng đến nay chưa hoàn thành thông tuyến, nguyên nhân khách quan và chủ quan đã được Chính phủ đánh giá cụ thể trong Báo cáo số 529/BC-CP ngày 23/11/2021, trong đó nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nguồn lực khó khăn, vốn ngân sách nhà nước hạn chế, huy động các nguồn vốn khác chưa hiệu quả, dự án chịu tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu (giai đoạn 2008 - 2011), chưa đề xuất giải pháp hiệu quả trong bố trí nguồn ngân sách nhà nước. Chính phủ đã rút ra bài học kinh nghiệm để quyết liệt triển khai thực hiện dự án trong thời gian tới bảo đảm tuân thủ quy định của pháp luật, chất lượng, tiến độ, hiệu quả, không để xảy ra lãng phí, thất thoát, tham nhũng, tiêu cực; nghiên cứu phương án bố trí vốn, đảm bảo đủ và kịp thời thực hiện dự án; có hình thức vận hành, khai thác phù hợp, hiệu quả, đảm bảo đúng chủ trương, đường lối của Đảng, Nghị quyết của Quốc hội và chỉ đạo của Chính phủ.

Nhiệm vụ quan trọng trước mắt trong giai đoạn đến 2025 cần đầu tư nối thông toàn tuyến theo quy mô 2 làn xe. Nghị quyết số 38/2004/QH11 và Nghị quyết số 66/2013/QH13 của Quốc hội giao Chính phủ trong quá trình đầu tư phải rà soát, thực hiện phân kỳ đầu tư các đoạn tuyến bảo đảm đáp ứng nhu cầu vận tải, khả năng cân đối nguồn lực, ưu tiên đầu tư trước các đoạn có nhu cầu cấp thiết về vận tải, phát huy tiềm năng địa phương và tận dụng hợp lý các đoạn tuyến hiện có để nâng cao hiệu quả, tiết kiệm vốn đầu tư. Thực tế, theo Nghị quyết số 66/2013/QH13 của Quốc hội đã cho phép tận dụng các đoạn tuyến đi trùng QL.3, QL.2C, QL.2, QL.32, QL.21, QL.9, QL.61, QL.63, QL.1 với tổng chiều dài trên 400 km để thông tuyến. Trong điều kiện nhu cầu đầu tư các công trình quan trọng, cấp bách phục vụ phát triển kinh tế - xã hội còn nhiều, yêu cầu thông tuyến đường Hồ Chí Minh được Chính phủ xem xét trên quan điểm tiếp tục tận dụng các đoạn tuyến quốc lộ hiện hữu để bảo đảm hiệu quả, tiết kiệm đầu tư.

Việc tiếp tục đầu tư hoàn chỉnh đường Hồ Chí Minh theo quy hoạch mạng lưới đường bộ Việt Nam thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng là mục tiêu hết sức quan trọng để khai thác tiềm năng, phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, hỗ trợ xóa đói, giảm nghèo khu vực phía Tây; căn cứ nhu cầu vận tải và điều kiện nguồn lực của quốc gia để phân kỳ đầu tư đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh khu vực, Chính phủ xác định các nhiệm vụ và giải pháp cơ bản để hoàn thành các mục tiêu trên như sau:

1. Nhiệm vụ

- Giai đoạn 2021 - 2025: (i) Hoàn thành các dự án đã bố trí vốn, đang triển khai dở dang dài khoảng 211 km32; (ii) Đầu tư các đoạn đi trùng cao tốc Bắc - Nam phía Đông dài khoảng 267 km33; (iii) Đầu tư 02 đoạn dài khoảng 83,5 km34 và chuẩn bị đầu tư đoạn Cổ Tiết - Chợ Bến dài khoảng 87,5 km. Với dự kiến đầu tư nêu trên, đến năm 2025 đã bảo đảm thông tuyến đường Hồ Chí Minh.

- Giai đoạn 2025 - 203035: Đầu tư đoạn Cổ Tiết - Chợ Bến và tiếp tục triển khai các đoạn tuyến đường Hồ Chí Minh theo tiêu chuẩn cao tốc phù hợp quy hoạch được duyệt như đoạn đi trùng cao tốc Vinh - Thanh Thủy từ Rộ - Vinh dài 40 km; các đoạn thuộc cao tốc Bắc - Nam phía Tây36 như đoạn Phú Thọ - Chợ Bến dài 112 km và đoạn Ngọc Hồi - Gia Nghĩa - Chơn Thành dài 495 km.

- Định hướng sau 2030: Căn cứ vào nhu cầu vận tải thực tế, nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và nguồn lực để tiếp tục đầu tư hoàn thiện đường Hồ Chí Minh theo quy hoạch mạng lưới đường bộ Việt Nam.

2. Giải pháp thực hiện

2.1. Giải pháp về kế hoạch: Đối với các dự án đang triển khai. Chính phủ chỉ đạo Bộ GTVT và các địa phương có liên quan tập trung nhân lực thiết bị để sớm hoàn thành đưa vào khai thác sử dụng. Xây dựng kế hoạch triển khai bám sát quy hoạch và nguồn lực được duyệt để đảm bảo phù hợp từng giai đoạn cụ thể, sát với điều kiện thực tiễn và có tính khả thi cao.

2.2. Giải pháp, chính sách thu hút vốn đầu tư: Đổi mới tư duy, nhận thức về vai trò, vị trí của đường Hồ Chí Minh để ưu tiên tập trung nguồn lực nhà nước đầu tư tuyến đường theo quy hoạch. Đây là tuyến đường đi qua vùng khó khăn, vùng sâu vùng xa có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống, liên quan đến quốc phòng - an ninh, việc huy động các nguồn vốn khác hiệu quả thấp, do đó Chính phủ xác định nguồn vốn đầu tư công là chủ đạo.

2.3. Giải pháp, chính sách về tổ chức thực hiện: Tiếp tục công khai quy hoạch tạo sự đồng thuận, nhất trí cao trong mọi tầng lớp nhân dân; Phối hợp đồng bộ, chặt chẽ trong quá trình thực hiện quy hoạch giữa trung ương và địa phương, bảo đảm các quy hoạch địa phương phải tuân thủ các định hướng của quy hoạch đường Hồ Chí Minh trong việc phê duyệt kế hoạch sử dụng đất và quản lý quỹ đất; phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương để xử lý các vấn đề liên ngành, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ (nhất là quy hoạch đô thị, công nghiệp,...) và các địa phương có các đoạn tuyến đang và sắp đầu tư trong thời gian tới cần kịp thời công bố giá vật liệu xây dựng, đảm bảo phù hợp với giá thị trường và công bố chỉ số giá xây dựng để làm cơ sở tính chi phí cho dự án.

2.4. Giải pháp, chính sách về kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện: Căn cứ kế hoạch triển khai dự án, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát định kỳ, đột xuất quá trình triển khai dự án để kịp thời có phương án xử lý các khó khăn, vướng mắc nhằm đảm bảo tiến độ và các mục tiêu của dự án.

IV. MỘT SỐ KHÓ KHĂN VƯỚNG MẮC

1. Về khả năng cân đối nguồn lực

Chính phủ xác định đường Hồ Chí Minh là công trình quan trọng Quốc gia, có ý nghĩa to lớn về chính trị, phát triển kinh tế - xã hội. Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm và bố trí nguồn lực để triển khai Dự án từ năm 2000 đến nay. Trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2011, dự án triển khai cơ bản đáp ứng tiến độ yêu cầu. Tuy nhiên, do chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 24/02/2011 về những giải pháp chủ yếu tập trung kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội nên các dự án bị dừng giãn tiến độ. Do khó khăn trong cân đối nguồn lực nên từ năm 2011 đến hết năm 2015 mặc dù đã được phê duyệt dự án đầu tư37 nhưng có rất ít các dự án giao thông nói chung và dự án đường Hồ Chí Minh nói riêng38 được triển khai đầu tư.

Trong bối cảnh quy mô nền kinh tế chưa đủ lớn, khả năng nguồn lực có hạn nên đến hết năm 2020 chưa cân đối bố trí đủ nguồn vốn để nối thông toàn tuyến như mục tiêu của Nghị quyết số 66/2013/QH13 ngày 29/11/2013 của Quốc hội. Trong kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021 - 2025 cũng chỉ mới cân đối được 11.791 tỷ đồng39, vẫn còn thiếu 10.770 tỷ đồng để đầu tư 03 dự án còn lại40, đặc biệt là 02 dự án có ý nghĩa giáo dục truyền thống, lịch sử, góp phần tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội là đoạn Chợ Chu - Ngã ba Trung Sơn và đoạn Rạch Sỏi - Bến Nhất, Gò Quao - Vĩnh Thuận.

Chính phủ đã chỉ đạo Bộ GTVT rà soát danh mục và phương án phân bổ vốn trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 theo tổng mức vốn 304.104 tỷ đồng được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 29/2021/QH15 ngày 28/7/2021, cho thấy dự kiến phân bổ đã được thực hiện theo đúng nguyên tắc, thứ tự ưu tiên41. Trong đó: (i) Đã bố trí 82.999 tỷ đồng để thanh toán các khoản nợ đọng, thu hồi ứng trước kế hoạch, hoàn thành các dự án chuyển tiếp; (ii) Bố trí 188.255 tỷ đồng cho các dự án quan trọng quốc gia, các dự án động lực, kết nối liên vùng là mục tiêu chủ yếu của kế hoạch đầu tư công trung hạn; (iii) Còn lại khoảng 32.850 tỷ đồng bố trí để khởi công mới các dự án có nhu cầu hết sức cấp bách thuộc 5 chuyên ngành giao thông nhằm mục đích bảo vệ chủ quyền biển đảo42, một số tuyến luồng hàng hải để nâng cao năng lực khai thác các cảng biển quan trọng43, nâng cao năng lực khai thác các tuyến đường sắt44, nâng cao năng lực khai thác các tuyến đường thủy nội địa45, cầu Rạch Miễu 2, cầu Đại Ngãi, các dự án công nghệ thông tin phục vụ xây dựng Chính phủ điện tử... Hầu hết các dự án này đã hoàn thiện thủ tục đầu tư, được Thủ tướng Chính phủ giao kế hoạch trung hạn và đang quyết liệt đẩy nhanh triển khai thực hiện. Như vậy, kế hoạch đầu tư công trung hạn đã được phân bổ cho Bộ GTVT theo Nghị quyết số 29/2021/QH15 của Quốc hội chưa thể cân đối khoảng 5.570 tỷ đồng cho đầu tư 02 đoạn tuyến nối thông của đường Hồ Chí Minh.

Chính phủ sẽ tiếp tục chỉ đạo các Bộ, ngành có liên quan nghiên cứu, đề xuất các giải pháp ưu tiên bố trí vốn cho Dự án đường Hồ Chí Minh để hoàn thành nối thông tuyến đường như yêu cầu tại Nghị quyết số 66/2013/QH13 có xét đến việc tận dụng các tuyến quốc lộ đi song hành đang khai thác.

2. Về hình thức đầu tư

- Đối với đoạn Chơn Thành - Đức Hòa trước đây do khó khăn về nguồn lực, Bộ GTVT dự kiến đầu tư theo hình thức PPP nhưng do các quy định của pháp luật thay đổi và dự án có đặc thù là đã đầu tư một phần và đình hoãn từ năm 2011 nên việc triển khai theo hình thức PPP vướng mắc46. Trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 bố trí cho Bộ GTVT đã dự kiến cân đối bố trí 2.785,6 tỷ đồng để đầu tư giai đoạn 2021 - 2025 với quy mô 02 làn xe (mặt bằng đã giải phóng đủ 4 làn xe).

- Thực hiện Nghị quyết số 66/2013/QH13 ngày 29/11/2013 của Quốc hội, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ GTVT nghiên cứu đầu tư đoạn Cổ Tiết - Chợ Bến thuộc DATP đoạn Đoan Hùng - Chợ Bến theo hình thức BOT, kết quả nghiên cứu cho thấy do nhu cầu vận tải thấp và có các Quốc lộ 32. Quốc lộ 21A đi song hành nên phương án tài chính không khả thi, cần hỗ trợ từ ngân sách nhà nước tham gia thực hiện dự án lên đến khoảng 52%47 nhưng thời gian hoàn vốn vẫn kéo dài đến 25 năm. Đồng thời, trong điều kiện ngân sách nhà nước hết sức hạn hẹp nên trong giai đoạn 2016 - 2020 không thể cân đối nguồn vốn từ ngân sách nhà nước để tham gia thực hiện dự án.

Hiện nay, các tuyến QL.21 A, QL.32 đang khai thác với quy mô cấp III. 2 làn xe đáp ứng nhu cầu giao thông trước mắt, Chính phủ đề xuất tận dụng các đoạn quốc lộ này để nối thông đường Hồ Chí Minh nhằm đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả trong điều kiện nguồn lực khó khăn. Theo quy hoạch mạng lưới đường bộ được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 1454/QĐ-TTg đoạn này là tuyến cao tốc phía Tây, chiều dài 87,5km, quy mô 6 làn xe; kinh phí đầu tư giai đoạn phân kỳ 4 làn xe hạn chế (B_nền = 17,0m) khoảng 14.729 tỷ đồng nên sẽ được nghiên cứu để đầu tư trong giai đoạn 2026 - 2030.

V. KIẾN NGHỊ

1. Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các Ủy ban của Quốc hội và các Đoàn đại biểu Quốc hội tiếp tục quan tâm, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai Dự án.

2. Kiến nghị Quốc hội:

- Để đến năm 2025 hoàn thành đầu tư các đoạn Chợ Chu - Ngã ba Trung Sơn và Rạch Sỏi - Bến Nhất, Gò Quao - Vĩnh Thuận nhằm nối thông tuyến đường Hồ Chí Minh, đề nghị cho phép sớm sử dụng nguồn vốn dự phòng chung kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 202548 để đầu tư 02 dự án này (83,5 km/TMĐT 5.570 tỷ đồng);

- Chuyển đổi hình thức đầu tư các dự án trong giai đoạn tiếp theo thuộc đoạn Đoan Hùng - Chợ Bến sang hình thức đầu tư công;

- Giao Chính phủ triển khai cụ thể các dự án trong giai đoạn sau năm 2020 theo quy hoạch, phù hợp nhu Cầu vận tải, khả năng cân đối nguồn lực và hiệu quả đầu tư.

Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định./.

PHỤ LỤC

KINH PHÍ DUY TU BẢO DƯỠNG ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH TỪ NĂM 2010 ĐẾN NĂM 2021
(Kèm theo Báo cáo số: 63/BC-CP ngày 09 tháng 3 năm 2022 của Chính phủ)

Đơn vị tính: triệu đồng