Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 12271-2:2018 về Giống cá nước lạnh - Yêu cầu kỹ thuật - Phần 2: Cá hồi vân

TIÊU CHUẨN QUỐC GIA

TCVN 12271-2:2018

GIỐNG CÁ NƯỚC LẠNH - YÊU CẦU KỸ THUẬT - PHẦN 2: CÁ HỒI VÂN

Cold water fingerling - Technical requirement - Part 2: Rainbow trout

Lời nói đầu

TCVN 12271-2: 2018 do Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III biên soạn, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn đề nghị, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng Thẩm định, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố.

GIỐNG CÁ NƯỚC LẠNH - YÊU CẦU KỸ THUẬT - PHẦN 2: CÁ HỒI VÂN

Cold water fingerling - Technical requirement - Part 2: Rainbow trout

1  Phạm vi áp dụng

Tiêu chuẩn này quy định các yêu cầu kỹ thuật đối với cá hồi vân Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792), bao gồm cá bố mẹ, trứng thụ tinh, cá bột, cá hương, và cá giống.

2  Yêu cầu kỹ thuật

2.1  Cá hồi vân bố mẹ

Cá hồi vân bố mẹ tuyển chọn để nuôi vỗ thành thục phải có nguồn gốc rõ ràng, không cận huyết, đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật được quy định tại Bảng 1 và 2.

Bảng 1- Yêu cầu kỹ thuật đối với cá hồi vân bố mẹ

Bảng 2 - Yêu cầu kỹ thuật đối với độ thành thục sinh dục của cá hồi vân bố mẹ tuyển chọn cho đẻ

2.2  Trứng thụ tinh

Trứng thụ tinh cá hồi vân tuyển chọn cho ấp nở đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật quy định tại Bảng 3.

Bảng 3 - Yêu cầu kỹ thuật đối với trứng cá hồi vân thụ tinh khi tuyển chọn cho ấp nở

2.3  Cá bột

Cá hồi vân bột khi tuyển chọn cho ương nuôi đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật của bảng 4.

Bảng 4 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá hồi vân bột

2.4  Cá hương

Cá hồi vân hương đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật quy định tại Bảng 5.

Bảng 5 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá hồi vân hương

2.5  Cá giống

Cá hồi vân giống đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật quy định tại Bảng 6.

Bảng 6 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá hồi vân giống

3  Dụng cụ, thiết bị

3.1  Vợt, vớt trứng cá bột, cá hương, cá giống làm bằng lưới sợi mềm không gút, có mắt lưới 60 mắt/cm². Vợt hình chữ nhật, kích thước 150 x 300 mm.

3.2  Vớt, bắt cá bố mẹ, làm bằng lưới sợi mềm không gút, kích thước mắt lưới 2a = 10 mm. Đường kính vợt từ 200 mm đến 300 mm.

3.3  Băng ca (cáng), làm bằng vải mềm, khâu góc một đầu, có kích thước 80 x 60 cm.

3.4  Chậu, bằng nhựa màu trắng hoặc vàng, dung tích 5-10 lít.

3.5  Xô nhựa, dung tích 5 lít.

3.6  Cốc đốt, thủy tinh loại 150 ml.

3.7  Bát sứ, dung tích từ 0,3 - 0,5 lít

3.8  Que thăm trứng (ống hút Silicon). Dài: 0,3 - 0,4 m, đường kính: 4 mm.

3.9  Đĩa petri, đường kính từ 50 mm đến 60 mm.

3.10  Kính giải phẫu, hoặc kính hiển vi có trắc vi thị kính, độ phóng đại từ 10 lần đến 100 lần.

3.11  Lam kính, kích thước (25,4 x 76,2 x 1,0) mm.

3.12  Thước dẹt, hoặc giấy kẻ ô ly, có vạch chia chính xác đến 0,1 mm.

3.13  Cân điện tử, cân tối đa đến 30 kg, chính xác đến 10 g.

3.14  Cân điện tử, cân tối đa 5 kg, độ chính xác 0,01 g.

3.15  Panh, bằng inox.

3.16  Dao cắt trứng, loại dao mổ nhỏ.

4  Phương pháp kiểm tra

4.1  Phương pháp lấy mẫu

4.1.1  Đối với cá bố mẹ

Dồn cá bố mẹ vào một góc của bể chứa cá bố mẹ, dùng vợt (3.2) bắt từng con đặt vào băng ca (3.3) để kiểm tra các chỉ tiêu kỹ thuật, số lượng cá bố mẹ kiểm tra tùy thuộc nhu cầu cho đẻ của cơ sở (kiểm tra 100% số cá cho đẻ).

4.1.2  Đối với trứng đã thụ tinh

Đối với thu mẫu trứng thụ tinh, mẫu cần được thu tại giai đoạn phân chia 2 hay 4 giai đoạn tế bào, điều này sẽ xảy ra khoảng 3, 4 tiếng đồng hồ sau khi thụ tinh.

Dùng vợt vớt ngẫu nhiên mẫu trứng trong các khay ấp khác nhau, mỗi mẫu có khoảng 30 trứng cho vào cốc thủy tinh có chứa sẵn nước sạch.

* Lấy mẫu kiểm tra các chỉ tiêu kích thước, ngoại hình, màu sắc và tỷ lệ trứng ung/hư: Dùng vợt (3.1) vớt ngẫu nhiên mẫu trứng ở 3 khay ấp khác nhau (5 điểm/ khay, gồm bốn góc xung quanh và ở giữa), mỗi mẫu có khoảng 30 trứng cho vào cốc đốt (3.6) có chứa sẵn nước sạch.

+ Kiểm tra kích thước: Số lượng của mỗi mẫu không được ít hơn 30 trứng. Và mẫu được lấy trong cốc thủy tinh chứa trứng.

+ Kiểm tra chỉ tiêu tỷ lệ trứng không thụ tinh/thụ tinh yếu: Số lượng của mỗi mẫu không được ít hơn 100 trứng. Và mẫu được lấy trong cốc thủy tinh chứa trứng.

* Lấy mẫu kiểm tra chỉ tiêu khối lượng: Dùng vợt vớt ngẫu nhiên mẫu trứng trong ở 3 khay ấp khác nhau (5 điểm/ khay, gồm bốn góc xung quanh và ở giữa), mỗi mẫu có khoảng 100 trứng cho vào cốc thủy tinh có chứa sẵn nước sạch.

4.1.3  Đối với cá bột

Dùng vợt (3.1) lấy ngẫu nhiên cá bột (lấy ở cả tầng mặt, tầng giữa và tầng đáy để thu cả cá dị hình thường nằm ở đáy) khoảng 100 cá thể từ dụng cụ ấp cá bột, cho vào bát sứ (3.7) chứa lượng nước sạch chiếm 1/3 dung tích bát để kiểm tra.

4.1.4  Đối với cá hương

4.1.3.1  Lấy mẫu kiểm tra các chỉ tiêu ngoại hình, trạng thái hoạt động, chiều dài và tỷ lệ dị hình:

Dùng vợt (3.1) thu ngẫu nhiên 3 mẫu cá hương trong bể nuôi ở vị trí khác nhau, mỗi mẫu không dưới 50 cá thể, thả vào chậu (3.4) đã có sẵn nước ngọt sạch.

- Kiểm tra chỉ tiêu chiều dài, số lượng không ít hơn 30 cá thể;

- Kiểm tra chỉ tiêu dị hình, số lượng không ít hơn 100 cá thể.

4.1.3.2  Lấy mẫu kiểm tra chỉ tiêu khối lượng

Dùng vợt (3.1) thu ngẫu nhiên 3 mẫu cá trong bể nuôi ở vị trí khác nhau. Mỗi mẫu thu không dưới 300 gam, thả vào chậu (3.4) đã chứa sẵn ước sạch và có sục khí.

4.1.5  Đối với cả giống

4.1.5.1  Lấy mẫu kiểm tra các chỉ tiêu ngoại hình, trạng thái hoạt động, chiều dài và tỷ lệ dị hình:

Dùng vợt (3.1) thu ngẫu nhiên 3 mẫu cá giống trong bể nuôi ở vị trí khác nhau (tầng trên và đáy), mỗi mẫu không dưới 100 cá thể, thả vào chậu (3.4) đã chứa sẵn nước ngọt.

- Kiểm tra chỉ tiêu chiều dài, số lượng không ít hơn 30 cá thể;

- Kiểm tra chỉ tiêu dị hình, số lượng không ít hơn 100 cá thể.

4.1.5.2  Lấy mẫu kiểm tra chỉ tiêu khối lượng

Dùng vợt (3.1) thu ngẫu nhiên 3 mẫu cá giống trong bể nuôi ở vị trí khác nhau (tầng trên và đáy). Mỗi mẫu không dưới 500 gam, thả vào chậu (3.4) đã chứa sẵn nước ngọt.

4.2  Cách tiến hành

4.2.1  Đối với bố mẹ

4.2.1.1  Kiểm tra tuổi cá

Xác định tuổi cá bố mẹ căn cứ vào hồ sơ, lý lịch của đàn cá trong quá trình nuôi dưỡng.

4.2.1.2  Kiểm tra khối lượng

Từng cá thể bố mẹ được đặt vào băng ca (3.1), dùng cân (3.13) để xác định khối lượng.

4.2.1.3  Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Quan sát cá đang bơi trong bể, kết hợp quan sát trực tiếp từng cá thể trong điều kiện ánh sáng tự nhiên để đánh giá các chỉ tiêu về ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá bố mẹ theo quy định tại Bảng 1.

4.2.1.4  Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Kiểm tra dấu hiệu bệnh lý của cá bố mẹ thực hiện theo quy trình kiểm dịch động vật thủy sản và sản phẩm động vật thủy sản theo quy định hiện hành. Kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe cá bố mẹ bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động.

4.2.1.5  Kiểm tra độ thành thục sinh dục

4.2.1.5.1  Cá cái

Trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt về độ lớn của bụng, màu sắc lỗ sinh dục và phần đầu từng cá thể như mô tả ở Bảng 8. Dùng tay để cảm nhận độ mềm của bụng và độ đàn hồi của da bụng cá. Dùng que thăm trứng, lấy trứng cho vào đĩa petri có sẵn nước sạch, quan sát trực tiếp bằng mắt trong điều kiện ánh sáng tự nhiên về màu sắc, hình thái của các hạt trứng. Sau đó, đặt trứng lên lam kính, nhỏ khoảng 3-5 giọt dung dịch kiểm tra độ phân cực trứng lên các hạt trứng để quan sát độ phân cực của các hạt trứng bằng kính lúp hoặc kính hiển vi.

4.2.1.5.2.  Cá đực

Trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt về màu sắc của vây và lỗ niệu sinh dục của từng cá thể đực. Dùng tay để cảm nhận độ nhám của vây ngực. Vuốt nhẹ hai bên bụng gần hậu môn cho sẹ chảy ra rồi quan sát. Có thể thăm sẹ bằng ống Silicon như đối với cá cái. Sẹ vừa vuốt cho vào bát nước thấy tan nhanh.

4.2.2  Kiểm tra trứng thụ tinh

4.2.2.1  Kiểm tra hình dạng và màu sắc

Đặt mẫu quan sát ở vị trí có ánh sáng tự nhiên đủ để có thể quan sát trứng bằng mắt thường, qua đó đánh giá về hình dạng và màu sắc của trứng. Hình dạng và màu sắc trứng phải đạt yêu cầu các chỉ tiêu kỹ thuật trong các Bảng 3.

4.2.2.2  Kiểm tra kích thước

Đo đường kính của các hạt trứng tươi thu ở giai đoạn phôi vị trên giấy kẻ ô-li. Và hạt trứng đạt kích thước theo quy định là 90% số trứng của mẫu trở lên đạt kích thước được quy định tại Bảng 3.

4.2.2.3  Kiểm tra khối lượng

Cho vào cốc thủy tinh khoảng 50 - 70 ml nước sạch, cân để xác định khối lượng (bì). Dùng vợt vớt trứng trong cốc thủy tinh chứa trứng, để sạch nước, thả trứng vào cốc thủy tinh đã có nước và được cân trên (bì). Tiến hành cân cốc đã có trứng, có thể cân làm 2 lần. Đếm số lượng trứng rồi chia trung bình để có khối lượng trung bình của trứng cá hồi vân. Khối lượng trứng cá phải đạt yêu cầu chỉ tiêu kỹ thuật tại Bảng 3.

4.2.2.4  Kiểm tra tỷ lệ thụ tinh

Tỷ lệ thụ tinh của trứng cá hồi phải đảm bảo theo quy định của Bảng 3.

Sau khi đưa bình ấp 3-4 giờ xác định chất lượng trứng, trứng sẽ ở giai đoạn IV, nhìn dưới kính hiển vi ta sẽ thấy trứng phân chia thành 2 hay 4 tế bào, nếu các tế bào phân chia đều nhau không có màng nhăn là trứng tốt. Đến ngày thứ 3, thứ 4 kiểm tra lần nữa, lúc này trứng phát triển ở giai đoạn thứ 16, thấy noãn hoàn nằm đều phía trên là tốt, những trứng được thụ tinh sẽ phát triển còn những trứng không được thụ tinh sẽ bị hỏng.

4.2.2.5  Kiểm tra tỷ lệ nở

Cho trứng vào cốc thủy tinh chứa nước sạch, giai đoạn thu mẫu trứng để kiểm tra chỉ tiêu tỷ lệ nở là giai đoạn hệ thống thần kinh trung ương của phôi cá đang được phát triển và dễ dàng nhận biết ống thần kinh. Một mẫu ngẫu nhiên khoảng 200 trứng được lấy ra từ khay ấp được dùng để xác định tỷ lệ nở bằng cách quan sát dưới kính hiển vi, tách những trứng mà phôi không có ống thần kinh để xác định tỷ lệ nở. Tỷ lệ nở của trứng phải đảm bảo theo quy định của Bảng 3.

4.2.2.6  Kiểm tra tỷ lệ dị hình của ấu trùng khi nở

Cho ấu trùng vào cốc thủy tinh chứa nước sạch, đặt các mẫu ở vị trí có ánh sáng tự nhiên đủ để có thể quan sát các mẫu ấu trùng bằng mắt thường để xác định số ấu trùng dị hình. Tỷ lệ ấu trùng dị hình của ấu trùng phải đảm bảo theo quy định của Bảng 4.

4.2.2.7  Kiểm tra mức độ cảm nhiễm bệnh của trứng

Đặt các mẫu kiểm tra ở vị trí có ánh sáng tự nhiên đủ để có thể quan sát các mẫu trứng bằng mắt thường để xác định những trứng có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng của trứng trong khay ấp bằng cảm quan để đánh giá mức độ cảm nhiễm bệnh của trứng.

4.2.3  Đối với cá bột

4.2.3.1  Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Đặt chậu có cá mẫu ở vị trí đủ ánh sáng tự nhiên để quan sát trực tiếp bằng mắt, ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá, kết hợp quan sát cá bột trong bể. Đánh giá các chỉ tiêu kỹ thuật theo quy định tại Bảng 4.

4.2.3.2  Kiểm tra chiều dài

Lần lượt đặt từng cá thể trên giấy kẻ ôly hoặc thước dẹt (3.12) để đo toàn dài cá (từ mút đầu đến cuối thùy vây đuôi). Số cá thể đạt chiều dài theo quy định tại Bảng 4 phải > 90 % tổng số cá đã kiểm tra.

4.2.3.3  Kiểm tra khối lượng cá thể

Cho vào xô từ 3 lít đến 4 lít nước ngọt sạch, dùng cân (3.14) để xác định khối lượng (bì).

Dùng vợt (3.1) vớt cá trong xô chứa mẫu, để ráo nước và thả cá sang xô (bì). Tiến hành cân xô đã có cá (có thể cân làm 2 lần). Yêu cầu thao tác nhanh, gọn.

Xác định khối lượng toàn bộ số cá mẫu đã cân, đếm số con để tính khối lượng trung bình của cá thể. Khối lượng trung bình của cá thể phải đảm bảo giá trị được quy định tại Bảng 4.

4.2.3.4  Kiểm tra chỉ tiêu cá dị hình

Dùng bát sứ (3.7) múc lần lượt số lượng cá thể mẫu đã xác định, trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt, xác định số cá dị hình và tính tỷ lệ cá dị hình trong tổng số cả đã kiểm tra.

4.2.3.5  Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Đặt chậu có cá mẫu ở vị trí đảm bảo đủ ánh sáng tự nhiên để quan sát trực tiếp bằng mắt, phát hiện những cá thể có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe của cá bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động.

4.2.4  Đối với cá hương

4.2.4.1  Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Đặt chậu có cá mẫu ở vị trí đủ ánh sáng tự nhiên để quan sát trực tiếp bằng mắt, ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá, kết hợp quan sát cá hương trong giai chứa. Đánh giá các chỉ tiêu kỹ thuật theo quy định tại Bảng 5.

4.2.4.2  Kiểm tra chiều dài

Lần lượt đặt từng cá thể trên giấy kẻ ôly hoặc thước dẹt (3.12) để đo toàn dài cá (từ mút đầu đến cuối thùy vây đuôi). Số cá thể đạt chiều dài theo quy định tại Bảng 5 phải > 90 % tổng số cá đã kiểm tra.

4.2.4.3  Kiểm tra khối lượng cá thể

Cho vào xô từ 3 lít đến 4 lít nước, dùng cân (3.14) để xác định khối lượng (bì). Dùng vợt (3.1) vớt cá trong xô chứa mẫu, để ráo nước và thả cá sang xô (bì). Tiến hành cân xô đã có cá (có thể cân làm 2 lần). Yêu cầu thao tác nhanh, gọn. Xác định khối lượng toàn bộ số cá mẫu đã cân, đếm số con để tính khối lượng trung bình của cá thể. Khối lượng trung bình của cá thể phải đảm bảo giá trị được quy định tại Bảng 5.

4.2.4.4  Kiểm tra chỉ tiêu cá dị hình

Dùng bát sứ (3.7) múc lần lượt số lượng cá thể mẫu đã xác định, trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt, xác định số cá dị hình và tính tỷ lệ cá dị hình trong tổng số cá đã kiểm tra.

4.2.4.5  Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Đặt chậu có cá mẫu ở vị trí đảm bảo đủ ánh sáng tự nhiên để quan sát trực tiếp bằng mắt, phát hiện những cá thể có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe của cá bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động.

4.2.5  Đối với cá giống

4.2.5.1  Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Đặt chậu có cá mẫu ở vị trí đảm bảo đủ ánh sáng để quan sát trực tiếp bằng mắt về ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá, kết hợp quan sát trực tiếp cá giống trong giai chứa. Đánh giá các chỉ tiêu kỹ thuật cá giống theo quy định trong Bảng 6.

4.2.5.2  Kiểm tra chiều dài

Lần lượt đặt từng cá thể trên giấy kẻ ly hoặc thước dẹt (3.12) để đo toàn dài cá (tính từ mút đầu đến cuối thùy vây đuôi), số cá thể đạt chiều dài theo quy định tại Bảng 6.

4.2.5.3  Kiểm tra khối lượng cá thể

Cho vào xô từ 4 lít đến 5 lít nước, dùng cân (3.14) để xác định khối lượng (bì).

Dùng vợt (3.1) vớt cá trong xô chứa mẫu (3.5), để ráo nước và thả cá sang xô (bì). Tiến hành cân xô đã có cá, (có thể cân làm 2 lần). Yêu cầu thao tác nhanh, gọn.

Xác định khối lượng toàn bộ số cá mẫu đã cân, đếm số con để tính khối lượng trung bình của cá thể. Khối lượng trung bình của cá thể phải nằm trong khoảng giá trị được quy định tại Bảng 6.

4.2.5.4  Kiểm tra chỉ tiêu cá dị hình

Dùng bát sứ (3.6) múc lần lượt số lượng cá thể mẫu đã xác định, trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt, xác định số cá dị hình và tính tỷ lệ cá dị hình trong tổng số cá đã kiểm tra.

4.2.5.5  Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Đặt chậu có cá mẫu ở vị trí đủ ánh sáng tự nhiên, quan sát trực tiếp bằng mắt để phát hiện những cá thể có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe của cá bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động.

Thư mục tài liệu tham khảo

[1] Hoitsy, G; Woynarovich, A; and Moth-Poulsen, T. 2012. Guide to the small scale artificial propagation of trout. 22 pp.

[2] Okumus, I. 2002. Rainbow trout broodstock management and seed production in Turkey: Present practices, constraints and the future. Turkish journal of fisheries and aquatic sciences 2: 41 - 56.